Kinh nghiệm phát triển logistics cảng biển của Singapore và bài học đối với Thành phố Hồ Chí Minh trong bối cảnh mới

Kinh nghiệm phát triển logistics cảng biển của Singapore

Thời gian qua, bên cạnh ảnh hưởng nặng nề của đại dịch COVID-19, nền kinh tế thế giới tăng trưởng kém còn bởi rủi ro của tình hình địa - chính trị thế giới. Bên cạnh đó, tác động của chính sách tiền tệ thắt chặt để chống lạm phát, chính sách hỗ trợ tài khóa thu hẹp dần khiến các nền kinh tế chủ chốt phải đối mặt với sự suy giảm cùng nhiều rủi ro, thách thức lớn về tài chính⁽¹⁾. Mặc dù vậy, đà tăng trưởng của kinh tế thế giới năm 2024 cũng có những yếu tố thuận lợi. Các dòng chảy của toàn cầu hóa vẫn tiếp tục diễn ra. Một số động lực tăng trưởng của kinh tế thế giới mới xuất hiện trong giai đoạn này, đặc biệt là xu hướng chuyển đổi xanh, liên kết kinh tế tiếp tục được thúc đẩy. Ngoài ra, tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang tiếp diễn tạo ra những đột phá mới, hỗ trợ đà tăng trưởng của kinh tế toàn cầu⁽²⁾. Xu thế tự do hóa thương mại ngày càng chiếm ưu thế với sự lên ngôi của thương mại điện tử, khiến nhu cầu về vận tải, kho bãi, các dịch vụ hỗ trợ,… tăng nhanh chóng. Những điều này góp phần tạo động lực để phát triển ngành logistic, đặc biệt là logistics trên nền tảng hệ sinh thái cảng biển - vận tải biển - dịch vụ hàng hải. 

Trong bảng công bố xếp hạng Chỉ số hiệu quả logistics (LPI - logistics Performance Index) của Ngân hàng Thế giới năm 2023, đứng đầu thế giới là Singapore, thứ hai là Phần Lan, thứ ba là Đan Mạch, Đức, Hà Lan, Thuỵ Sỹ. Xếp hạng khu vực ASEAN, Singapore (đứng đầu), Malaysia (thứ 2), Thái Lan (thứ 3), cùng đứng thứ 4 là Philippines và Việt Nam⁽³⁾. Trong đó, Singapore là quốc đảo có hệ sinh thái cảng biển - dịch vụ vận tải - hàng hải được đánh giá là hiện đại nhất thế giới. Với vị trí thuận lợi, là cửa ngõ ra vào trên tuyến vận tải hàng hải huyết mạch kết nối lục địa Âu - Á, nối Ấn Độ Dương với Thái Bình Dương, Singapore có nhiều lợi thế trong phát triển logistics tích hợp, đặc biệt là logistics cảng biển. Nhận thức rõ điều đó, Chính phủ nước này chú trọng đến xây dựng hạ tầng logistics cảng biển; ban hành cơ chế, chính sách và tạo lập môi trường kinh doanh thuận lợi, góp phần đưa quốc gia này trở thành trung tâm logistics hàng đầu thế giới. Có thể kể đến một số biện pháp sau:

Thứ nhất, Chính phủ Singapore ban hành nhiều cơ chế, chính sách để phát triển loại hình, dịch vụ logistics. Từ thập niên 60 của thế kỷ XX, Singapore đã xác định và lựa chọn đường lối phát triển của quốc gia dựa vào thế mạnh cảng biển và năng lực thương mại quốc tế. Trên cơ sở đó, quốc đảo này đã có nhiều chính sách cởi mở nhằm thu hút vốn đầu tư nước ngoài, “trải thảm đỏ” mời chuyên gia đầu ngành đến với Singgapore để đóng góp trí tuệ vào “kiến thiết” hạ tầng, trước hết là hệ thống cảng biển hiện đại. Bên cạnh đó, việc hình thành các trung tâm logistics cùng với chính sách tự do hóa thương mại được hiện thực hóa thông qua việc thành lập các khu thương mại tự do (Free Trade Zones - FTZs), góp phần nâng tầm nền kinh tế Singapore cùng với các cường quốc kinh tế thế giới. Hiện nay, Sigapore có 7 FTZs, trong đó có 6 khu dành cho vận tải biển, 1 khu thương mại hàng không tại sân bay Changi. Hệ thống cảng biển của Singapore được xếp vào hàng hiện đại nhất khu vực và thế giới. Các trung tâm logistics của Singapore luôn được xây dựng tại các vị trí trung tâm, gần các thành phố lớn, các khu công nghiệp, gần vùng nguyên liệu, là đầu mối giao thương, dễ tiếp nhận và trung chuyển các nguồn hàng đến và đi khắp thế giới. Nhờ đó, việc xếp dỡ hàng hóa, thủ tục hải quan, dịch vụ vận tải biển, hàng hải các bến cảng trở nên thuận lợi hơn. Cơ quan quản lý cảng Singapore (PSA- Port off Singapore Authority) tích cực triển khai việc xây dựng, phát triển cảng biển với kết cấu hạ tầng hiện đại, hoàn hảo, có đủ năng lực sẵn sàng tiếp nhận tàu đến từ mọi nơi trên thế giới cập bến⁽⁴⁾.

Thứ hai, Singapore đã đầu tư mạnh mẽ cho hạ tầng kỹ thuật, nâng cấp hệ thống công nghệ thông tin với mục đích tự động hóa hệ thống trao đổi thông tin thương mại và pháp luật giữa các đối tượng tham gia chuỗi logistics. Quá trình số hóa, tự động hóa được thực hiện từ chính phủ, các cơ quan quản lý nhà nước đến doanh nghiệp cung cấp dịch vụ logistics và doanh nghiệp sử dụng dịch vụ logistics. Nhờ đó giúp giảm các chi phí liên quan, tiết kiệm thời gian, nâng cao hiệu quả của hoạt động logistics. Trên đà đó, Singapore quán triệt quốc sách hàng đầu hiện nay là quyết tâm điện tử hóa đất nước (computerized country), container hóa cảng biển(containerised seaport). 

Thứ ba, Singapore dành sự chú trọng đặc biệt đến vấn đề phát triển nguồn nhân lực logistics. Chính phủ luôn quan tâm, chăm lo nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, thể hiện qua việc đầu tư cho công tác đào tạo nhân lực logistics. Singapore dành học bổng và các khoản tài trợ thường xuyên cho nghiên cứu khoa học, nhất là đối với thế hệ trẻ. Hệ thống các trường, học viện đào tạo nhân lực logistics cũng được chú trọng. Bên cạnh đó, các chương trình đào tạo về logistics được xây dựng và cập nhật liên tục. Các trung tâm đào tạo, các cơ sở đào tạo nổi tiếng, như Đại học quốc gia Singapore (NUS), Đại học công nghệ Nanyang (NTU) được đầu tư thường xuyên nhằm đào tạo nhân lực cho các ngành kỹ thuật, hệ thống, quy trình dịch vụ logistics.

Một số bài học kinh nghiệm cho Thành phố Hồ Chí Minh

Từ kinh nghiệm của Singapore, có thể rút ra một số vấn đề mà Thành phố Hồ Chí Minh cần chú trọng khi phát triển logistics cảng biển trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, gồm:

Một là, nhận diện rõ thế mạnh, điểm yếu và những vấn đề còn tồn tại của ngành logistics Thành phố để có biện pháp khắc phục, nhất là những vấn đề liên quan đến hệ thống kết cấu hạ tầng. Để thúc đẩy phát triển logictics cảng biển, Thành phố Hồ Chí Minh cần tập trung xây dựng hạ tầng tại các cảng biển, cảng cạn, đội tàu và trung tâm logistics. Chú trọng tìm kiếm các giải pháp đối với các trung tâm logistics hoạt động chưa hiệu quả; khắc phục sự thiếu hụt nghiêm trọng của nguồn nhân lực ngành logistics. Đẩy mạnh chuyển đổi số, số hóa chuỗi logistics cảng biển. Có cơ chế tập trung các nguồn lực cho chuyển đổi số nói chung, chuyển đổi số trong ngành logistics nói riêng. Tăng cường liên kết nhằm thúc đẩy chuyển đổi số giữa các cơ quan nhà nước và các tổ chức, doanh nghiệp, giữa hội, hiệp hội, ngành, nghề công nghệ thông tin và Hiệp hội logistics, tạo hiệu quả đồng bộ, đóng góp vào nỗ lực chung của quá trình chuyển đổi số toàn ngành. 

Hai là, cần có chiến lược phát triển nguồn nhân lực, nhất là việc đầu tư cho công tác đào tạo nguồn nhân lực ngành logistics. Tăng cường kết hợp ba “nhà” (gồm nhà trường - nhà khoa học - nhà doanh nghiệp) trong đào tạo nguồn nhân lực logistics nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng khắt khe của thị trường. Đổi mới nội dung, hình thức, phương pháp đào tạo nhằm nâng cao chất lượng đầu ra, đáp ứng yêu cầu của các doanh nghiệp và thị trường. Đẩy mạnh liên kết, hợp tác đào tạo với các tổ chức giáo dục quốc tế. Đẩy mạnh công tác dự báo nhu cầu thị trường nhân lực, đón trước những xu thế của thị trường lao động quốc tế. Để làm được điều đó, các cơ sở đào tạo cần liên tục cập nhật, nâng cao chất lượng, nội dung, chương trình đào tạo theo hướng chuyên sâu, hội nhập quốc tế. Các doanh nghiệp cần đóng góp tích cực hơn nữa vào chương trình đào tạo của cơ sở liên kết theo hướng phát triển của ngành và hỗ trợ sinh viên thực tập, góp phần tăng hiệu quả hợp tác giữa nhà trường và doanh nghiệp. Nâng cao chất lượng giảng viên, đặc biệt trong lĩnh vực logistics thông qua các chương trình đào tạo ngắn hạn, như FIATA Diploma in International Freight Management, hoặc FIATA Higher Diploma in Supply Chain Management, hay các chương trình đào tạo của AFFA. Đồng thời đẩy mạnh hợp tác, giao lưu giữa các cơ sở trong nước cũng như ngoài nước để trao đổi kiến thức, chương trình, nâng cao chất lượng giảng dạy và công tác quản lý. Thúc đẩy nghiên cứu khoa học, khuyến khích việc đào tạo liên thông và công nhận tín chỉ lẫn nhau. 

Ba là, ban hành một số cơ chế, chính sách đặc thù để phát triển ngành logistics, đóng góp một cách bền vững cho tăng trưởng kinh tế của Thành phố. Tại Quyết định 4432/QĐ-UBND, ngày 2-12-2020, của Ủy ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh, về phê duyệt Đề án Phát triển ngành logistics trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 đặt mục tiêu: Phát triển logistics trở thành một ngành dịch vụ mũi nhọn, đóng góp tích cực cho hoạt động sản xuất, kinh doanh trên địa bàn. Quyết định chỉ rõ: “Thành phố phấn đấu tốc độ tăng trưởng doanh thu dịch vụ logistics của doanh nghiệp đạt 15% vào năm 2025 và đạt 20% vào năm 2030; tỷ trọng đóng góp của logistics vào GRDP thành phố đến năm 2025 đạt 10% và đến năm 2030 đạt 12%; góp phần kéo giảm chi phí logistics cả nước so với GDP quốc gia đến năm 2025 còn khoảng 10% đến 15%”⁽⁵⁾. 

Có thể thấy, từ bài học kinh nghiệm của Singapore trong phát triển logistics cảng biển, Thành phố Hồ Chí Minh cần vận dụng cơ chế đặc thù được ban hành cho Thành phố để xây dựng những cơ chế cụ thể, khoa học, bài bản, tránh đầu tư manh mún trong xây dựng, phát triển cảng biển, trung tâm logisctics, cảng cạn. Rà soát lại các quy hoạch, dự án đã phê duyệt, lựa chọn thứ tự ưu tiên và cập nhật các vấn đề phát triển mới mang tính dài hạn. Có cơ chế thu hút vốn linh hoạt theo hướng đa dạng nguồn vốn, đặc biệt nguồn vốn bên ngoài, vốn xã hội hóa. Cải cách thủ tục hành chính, thủ tục hải quan, các chế độ tín dụng, thuế ưu đãi để thúc đẩy phát triển, đổi mới sáng tạo, hội nhập quốc tế trong lĩnh vực logictics nói chung, logistcs cảng biển nói riêng./.

-----------------------

(1) Trần Toàn Thắng, Trần Thị Thu Hà: “Bức tranh kinh tế thế giới năm 2023 và triển vọng năm 2024”, Tạp chí Kinh tế và Dự báo, số tháng 1-2024, tr. 10 - 20
(2) Trần Toàn Thắng, Trần Thị Thu Hà: “Bức tranh kinh tế thế giới năm 2023 và triển vọng năm 2024”, Tạp chí Kinh tế và Dự báo, số tháng 1-2024, tr. 10 - 20
(3) Báo cáo logistics Việt Nam 2023, tr. 31
(4) Trần Thế Tuân, Ngô Thị Thanh Nga: “Kinh nghiệm phát triển hạ tầng logistic của Singapore và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam”, Tạp chí Nghiên cứu Đông Á, số 2-2022, tr. 61 - 72
(5) Hoàng Liêm: “Thành phố Hồ Chí Minh tìm giải pháp phát triển dịch vụ logistics”, Báo Nhân dân điện tử, ngày 30-9-2022, https://nhandan.vn/thanh-pho-ho-chi-minh-tim-giai-phap-phat-trien-dich-vu-logistics-post717683.html