Đổi mới quản lý, cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước nhằm nâng cao sức cạnh tranh và hiệu quả hoạt động

TCCS - Sau nhiều năm tìm tòi và thử nghiệm thực tế, bằng các Nghị quyết Hội nghị Trung ương 3 và 9 (khóa IX), Đảng ta chủ trương đưa cổ phần hóa thành phương thức chủ đạo nhằm đổi mới, nâng cao hiệu quả các doanh nghiệp nhà nước. Đến nay, tiến trình này đã thu được những thành tựu bước đầu đáng khích lệ.

Những con số biết nói

Theo số liệu báo cáo của các bộ, ngành, địa phương gửi về Bộ Tài chính, tính tới hết tháng 6-2010, cả nước đã thực hiện sắp xếp được 5.839 doanh nghiệp (DN) và bộ phận DN, trong đó: cổ phần hóa (CPH) được 3.943 DN (chiếm 67,5%), còn lại 1.896 DN (chiếm 32,5%) thực hiện các hình thức sắp xếp khác như: chuyển thành công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên, sáp nhập, hợp nhất, giao bán, khoán... Trong 3.943 DN CPH có 2.294 DN địa phương (chiếm 58,2%); 1.196 DN khối bộ, ngành (chiếm 30,3%); 453 DN khối tập đoàn, tổng công ty (chiếm 11,5%). Riêng 9 tháng đầu năm 2010, cả nước đã thực hiện sắp xếp được 309 DN, trong đó CPH 37 DN; chuyển sang công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên 255 DN; các hình thức sắp xếp khác 17 DN gồm: 1 DN giải thể; 1 DN chuyển sang công ty trách nhiệm hữu hạn 2 thành viên trở lên; thành lập mới 8 DN, 7 DN chuyển thành công ty mẹ.

Trong điều kiện kinh tế toàn cầu và khu vực thời gian qua có nhiều biến động bất thường khó dự đoán, cùng nhiều khó khăn khác xuất hiện cùng lúc đã ảnh hưởng đến quá trình CPH DN... thì những thành quả mà các doanh nghiệp nhà nước (DNNN) đã đạt được cũng rất đáng ghi nhận. Theo báo cáo của Bộ Tài chính, chỉ tính riêng các tập đoàn, tổng công ty nhà nước thì số liệu báo cáo từ 81 đơn vị (trừ Vinashin) đã cho thấy, vốn chủ sở hữu năm 2009 đã đạt 554.895 tỉ đồng, tăng 19% so với năm 2008, trong đó các tập đoàn, tổng công ty nhà nước (TĐ, TCTNN) đặc biệt chiếm 87,1% tổng số vốn chủ hữu. Đến 30-6-2010, vốn chủ sở hữu của các tập đoàn, tổng công ty là 572.582 tỉ đồng, tăng thêm khoảng 3,8% so với thực hiện năm 2009. Năm 2010, vốn chủ sở hữu của các tập đoàn, tổng công ty ước đạt 622.442 tỉ đồng. Xét về tổng tài sản thì năm 2009 các TĐ, TCTNN này đã đạt 1.450.113 tỉ đồng, tăng 28% so với năm 2008 (trong đó các TĐ, TCTNN đặc biệt chiếm 85,8% tổng số tài sản). Đến 30-6-2010, giá trị tổng tài sản đã đạt 1.518.999 tỉ đồng, tăng khoảng 4,8% so với thực hiện năm 2009. Điều đáng nói là theo thống kê, nợ phải trả của các TĐ, TCTNN năm 2009 là 813.435 tỉ đồng, gấp 1,5 lần vốn chủ sở hữu, bằng 0,58 lần so với tổng tài sản, bảo đảm được tỷ lệ nợ/vốn chủ sở hữu chỉ ở mức 50% so với quy định cho phép.

Kết quả kinh doanh của các TĐ, TCTNN cho thấy, tổng doanh thu năm 2009 đạt 1.099.288 tỉ đồng, bằng 115% so với kế hoạch năm 2009, tăng 18,9% so với năm 2008. Trong đó, các TĐ, TCTNN đặc biệt đạt 863.851 tỉ đồng, vượt 14,5% kế hoạch năm và tăng 15,1% so với năm 2008. Năm 2010, doanh thu đạt 1.225 nghìn tỉ đồng, bằng 101% so với kế hoạch năm và tăng 26% so với thực hiện năm 2009. Về lợi nhuận, tổng lợi nhuận trước thuế năm 2009 đạt 97.622 tỉ đồng, bằng 109% so với kế hoạch năm 2009, tăng 10% so với thực hiện năm 2008. Trong đó các TĐ, TCTNN đặc biệt có lợi nhuận đạt 82.751 tỉ đồng, bằng 108% kế hoạch năm 2009 và chiếm 84,7% tổng lợi nhuận của các TĐ, TCT. Năm 2010, lợi nhuận đạt 88 nghìn tỉ đồng, bằng 104% so với kế hoạch. Về thu nộp ngân sách nhà nước, tổng nộp ngân sách năm 2009 là 189.467 tỉ đồng, bằng 142% so với kế hoạch năm 2009. Năm 2010, con số này ước đạt 163.689 tỉ đồng, tăng 14% so với thực hiện năm 2009. Về tình hình đầu tư và hiệu quả hoạt động đầu tư, tổng số vốn đầu tư năm 2009 là 189.501 tỉ đồng, tăng 60% so với thực hiện năm 2008. Giá trị vốn đầu tư của các tập đoàn, tổng công ty bằng 34,4% vốn chủ sở hữu; bằng 13,2% tổng giá trị tài sản.

Nhận xét, đánh giá việc thực hiện nhiệm vụ chính trị và công tác quản lý vốn, tài sản nhà nước của các TĐ, TCTNN, Bộ Tài chính cho rằng, các TĐ, TCTNN đã có sự đổi mới mạnh mẽ, năng lực sản xuất, hiệu quả hoạt động, sức cạnh tranh được nâng cao, giữ được vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước trong nền kinh tế khi vừa thực hiện sản xuất, kinh doanh cạnh tranh theo pháp luật vừa phải thực hiện nhiệm vụ chính trị do Đảng và Nhà nước giao, đặc biệt là quy mô hiệu quả hoạt động sản xuất, kinh doanh luôn được nâng cao dần qua các năm. Với những kết quả này, rõ ràng là các TĐ, TCTNN - những “anh cả đỏ” của nền kinh tế làm tốt nhiệm vụ được Đảng, Nhà nước và nhân dân tin tưởng giao phó, xứng đáng là những cánh chim đầu đàn của khối DNNN nói chung.

Kết quả cổ phần hóa rất đáng khích lệ

Đánh giá về công tác sắp xếp, CPHDNNN thời gian qua, Bộ Tài chính cho rằng, về cơ bản, công tác CPH các DN 100% vốn nhà nước đã góp phần hoàn thiện và phát triển các yếu tố thị trường (đặc biệt là thị trường chứng khoán), tạo điều kiện cho DN sau khi CPH huy động vốn, đổi mới phương thức quản lý, công nghệ, gắn kết người lao động, ổn định và phát triển trong xu thế hội nhập với kinh tế khu vực và kinh tế thế giới. Lao động dôi dư ở các đơn vị CPH tiếp tục được hưởng chính sách trợ cấp; được hỗ trợ đào tạo, đào tạo lại nghề để bố trí việc làm mới tại DN hoặc tự họ thu xếp công việc mới đã góp phần đẩy nhanh tiến trình sắp xếp, CPH, duy trì ổn định xã hội. Việc hình thành Tổng Công ty Đầu tư và Kinh doanh vốn nhà nước (SCIC) để thực hiện chức năng đại diện chủ sở hữu vốn nhà nước tại các DN thực hiện CPH thuộc các bộ, địa phương là bước tiến trong cải cách phương thức quản lý vốn nhà nước tại DN, hướng tới xóa bỏ việc can thiệp hành chính đối với hoạt động sản xuất, kinh doanh của DN; góp phần đẩy nhanh tiến độ sắp xếp, chuyển đổi sở hữu DN và nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng vốn nhà nước đầu tư vào DN theo đúng định hướng chỉ đạo của Đảng và Chính phủ. Việc CPH các Tổng công ty nhà nước và DN quy mô lớn đã tạo điều kiện giúp các DN này đổi mới phương thức quản lý, huy động vốn đầu tư, thu hút các nhà đầu tư chiến lược trong và ngoài nước, nâng cao năng lực cạnh tranh trong điều kiện hội nhập.

Về phía Nhà nước, không những có được nguồn thu lớn để tập trung đầu tư phát triển sản xuất mà còn tác động mạnh mẽ trong việc thu hút vốn đầu tư nước ngoài, thúc đẩy thị trường chứng khoán, thị trường vốn trong nước phát triển. Mặc dù trong giai đoạn 2007 - 2010, số lượng DNNN thực hiện sắp xếp CPH còn thấp (khoảng 280 DN), tuy nhiên những DN này lại là những DN có quy mô vốn lớn, chiếm 49% tổng số vốn nhà nước tại các DNCPH tính đến thời điểm này.

Bên cạnh những kết quả đạt được, quá trình sắp xếp, cổ phần hóa DNNN còn một số vấn đề đặt ra, trong đó đáng chú ý là về cơ chế CPH DNNN hiện nay đã bộc lộ một số điểm cần phải tiếp tục nghiên cứu, hoàn chỉnh cho phù hợp với thực tiễn (vấn đề xác định giá trị quyền sử dụng đất và giá trị lợi thế vị trí địa lý vào giá trị DN; cơ chế bán cổ phần cho nhà đầu tư chiến lược chưa thực sự thu hút các nhà đầu tư đầu tư vào DN; chính sách đối với người lao động trong DN CPH chưa thực sự tạo điều kiện để thu hút và gắn bó người lao động giỏi, có trình độ làm việc lâu dài cho DN...). Trong thời gian qua, nhiều văn bản liên quan đến cơ chế, chính sách chuyển đổi đã được ban hành để các doanh nghiệp có thể hoạt động ngay theo Luật Doanh nghiệp, như: Nghị định 25/2010/NĐ-CP, ngày 19-3-2010, về chuyển đổi công ty nhà nước thành công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên (TNHH1TV) và tổ chức quản lý công ty TNHH1TV do Nhà nước làm chủ sở hữu; Thông tư số 117/2010/TT-BTC, ngày 5-8-2010, hướng dẫn cơ chế tài chính cho công ty TNHH1TV do Nhà nước làm chủ sở hữu; Thông tư 79/2010/TT-BTC, ngày 24-5-2010, hướng dẫn xử lý tài chính khi chuyển đổi công ty nhà nước thành CTTNNN1TV; Thông tư 138/2010/TT-BTC, ngày 17-9-2010, hướng dẫn chế độ phân phối lợi nhuận đối với CTTHHHNN1TV do Nhà nước làm chủ sở hữu. Riêng về cơ chế CPH DNNN, hiện các cơ quan có thẩm quyền đang tiếp tục hoàn chỉnh dự thảo Nghị định thay thế Nghị định 109/2007/NĐ-CP.

Một số đề xuất, kiến nghị về tài chính

Để thực hiện tiến trình CPH DNNN thành công, Bộ Tài chính có một số đề xuất, kiến nghị về tài chính cho các DNNN được CPH:

Thứ nhất, về sửa đổi, bổ sung cơ chế chính sách, Bộ Tài chính đề nghị thực hiện đúng tinh thần Nghị quyết Đại hội X của Đảng, các Kết luận của Bộ Chính trị (số 45-KL/TW, ngày 10-4-2009; số 78-KL/TW, ngày 26-7-2010) và Chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ (số 854/CT-TTg, ngày 19-6-2009; số 1568/CT-TTg, ngày 19-8-2010), trong đó cần nghiên cứu hoàn thiện cơ chế về đầu tư, kinh doanh vốn nhà nước tại DN; sớm ban hành nghị định về tổ chức và hoạt động của SCIC, tạo hành lang pháp lý để Tổng công ty thực hiện tốt chức năng đầu tư, kinh doanh vốn nhà nước tại các DN. Sớm ban hành tiêu chí, danh mục xác định DN 100% vốn nhà nước đến năm 2015 làm cơ sở cho các bộ, địa phương, tập đoàn kinh tế, tổng công ty nhà nước rà soát, thực hiện sắp xếp, đổi mới DN 100% vốn nhà nước.

Thứ hai, cần nghiên cứu hoàn thiện cơ chế CPH quy định tại Nghị định số 109/2007/NĐ-CP để phù hợp với tình hình thực tế, góp phần đẩy nhanh quá trình sắp xếp, CPH DNNN; nghiên cứu hoàn chỉnh quy định về tổ chức thực hiện quyền và nghĩa vụ của chủ sở hữu Nhà nước đối với DN 100% vốn nhà nước và DN có vốn nhà nước; sửa đổi, bổ sung các quy định về thành lập mới, tổ chức lại và giải thể DN 100% vốn nhà nước, tạo cơ sở pháp lý cho các bộ, địa phương, các tập đoàn kinh tế, tổng công ty nhà nước thực hiện sắp xếp lại các DN 100% vốn nhà nước nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng vốn, tài sản của nhà nước.

Thứ ba, về tổ chức thực hiện, Bộ Tài chính cũng đề nghị các bộ, ngành, địa phương, tập đoàn kinh tế, tổng công ty nhà nước cần xây dựng phương án tổng thể sắp xếp, đổi mới DN 100% vốn nhà nước và DN có vốn góp chi phối của nhà nước đến năm 2015 để những DN này tập trung vào những ngành, lĩnh vực quan trọng, then chốt mà Nhà nước cần nắm giữ, trong đó kiên quyết sắp xếp lại các doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh không có hiệu quả, thua lỗ kéo dài không có khả năng phục hồi. Quá trình sắp xếp, CPH phải được triển khai trên cơ sở phương án sắp xếp, đổi mới DN đã được phê duyệt, đồng thời việc sắp xếp, CPH DNNN phải bảo đảm theo nguyên tắc thị trường.

Thứ tư, cần tiếp tục thực hiện chủ trương tái cấu trúc khu vực DNNN để hình thành những TĐ, TCTNN có vai trò đủ mạnh để chi phối nền kinh tế và có đủ sức cạnh tranh với các TĐ, TCT cùng ngành kinh doanh trong khu vực; tăng cường công tác kiểm tra giám sát quá trình sắp xếp, CPH DNNN; xác định rõ và nâng cao trách nhiệm của các bộ, ngành, địa phương, tập đoàn, tổng công ty và các DN tư vấn tham gia quá trình CPHDN; kiên quyết thực hiện chủ trương đổi mới phương thức quản lý vốn nhà nước đầu tư tại các DN sau khi chuyển đổi theo hướng Nhà nước thực hiện quyền chủ sở hữu vốn với vai trò là người đầu tư vốn tại các DN.

Cuối cùng là, cần tiếp tục củng cố, hoàn thiện bộ máy nhằm nâng cao năng lực phân tích, dự báo, xây dựng chiến lược, quy hoạch phát triển các ngành, vùng lãnh thổ... và tham mưu cho Thủ tướng Chính phủ trong việc lựa chọn nhân sự cấp cao của các TĐ, TCTNN hoặc đại diện phần vốn nhà nước tại các TĐ, TCT đã thực hiện CPH.

Các giải pháp phải bảo đảm cụ thể và đồng bộ từ khâu đề xuất, phê duyệt và thực hiện... để kết quả của công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động sắp xếp, cổ phần hóa DNNN phải đạt được mục đích bảo đảm nâng cao sức cạnh tranh và hiệu quả hoạt động sau chuyển đổi của DN./.