Tăng cường giám sát tối cao, để góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước

Trong không khí cả nước hướng tới kỷ niệm 65 năm Ngày tổng tuyển cử đầu tiên, đồng chí Hà Văn Hiền, UVTW Đảng, Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, đã chia sẻ một số suy nghĩ về công tác giám sát của Quốc hội thời gian gần đây, một số vấn đề đặt ra từ thực tiễn và giải pháp nâng cao hiệu lực, hiệu quả giám sát của Quốc hội trong giai đoạn tiếp theo.

Phóng viên: Những năm gần đây, cùng với quá trình đổi mới, phát triển của Quốc hội, hoạt động giám sát của Quốc hội, trong đó có hoạt động chất vấn và trả lời chất vấn tại các Kỳ họp Quốc hội, các phiên họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, ngày càng được tăng cường, nâng cao hiệu lực, hiệu quả. Ý kiến của đồng chí về vấn đề này như thế nào, thưa Chủ nhiệm?

Chủ nhiệm Hà Văn Hiền: “Quốc hội thực hiện quyền giám sát tối cao đối với toàn bộ hoạt động của Nhà nước ”, quy định đó đã được ghi rõ tại Điều 1, Hiến pháp năm 1992 và Luật về hoạt động giám sát của Quốc hội ngày 17-6-2003. Tiếp đó, theo tinh thần Nghị quyết Hội nghị lần thứ ba Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa VIII) ngày 18-6-1997 về phát huy quyền làm chủ của nhân dân, tiếp tục xây dựng Nhà nước CHXHCN Việt Nam trong sạch, vững mạnh, Đảng ta chủ trương: “Mở rộng dân chủ xã hội chủ nghĩa, phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong xây dựng và quản lý nhà nước”, trong đó nhấn mạnh: “Các cơ quan hành chính nhà nước phải nghiêm túc chấp hành các quyết định của cơ quan dân cử trong trách nhiệm, quyền hạn đã được pháp luật quy định và chịu sự kiểm tra, giám sát của các cơ quan dân cử”. Theo đó, một trong các nội dung nâng cao chất lượng hoạt động Quốc hội là: “Nâng cao chất lượng giám sát của Quốc hội, khẩn trương xây dựng cơ chế giám sát có hiệu lực. Quốc hội có chương trình giám sát hàng nǎm tập trung vào những vấn đề bức xúc như chống tham nhũng, chống lãng phí, về quản lý vốn và tài sản nhà nước... Đổi mới việc xem xét báo cáo công tác và việc trả lời chất vấn của Chính phủ, Tòa án nhân dân tối cao và Viện kiểm sát nhân dân tối cao”.

Thực hiện chủ trương đó của Đảng, những năm qua, tổ chức và hoạt động của Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội ngày càng được đổi mới, có hiệu lực, hiệu quả cao hơn, trong đó nổi bật là hoạt động giám sát.

Trước hết phải khẳng định, chất lượng hoạt động giám sát đã được nâng cao rõ rệt. Những vấn đề, nội dung được lựa chọn, đưa vào chương trình giám sát hàng năm của Quốc hội đều là những vấn đề nóng bỏng của nền kinh tế, những vấn đề được xã hội, cử tri hết sức quan tâm. Thông qua hoạt động giám sát, đã góp phần làm sáng tỏ những vấn đề bức xúc mà thực tiễn đòi hỏi, những bất cập của pháp luật, những mặt được và chưa được trong hoạt động của các cơ quan nhà nước, đồng thời đề ra các giải pháp để góp phần khắc phục khó khăn, hạn chế, thiếu sót.

Sau mỗi cuộc giám sát, Quốc hội thường ra nghị quyết về vấn đề đã giám sát, làm căn cứ quan trọng giúp các cơ quan hữu quan có những điều chỉnh phù hợp và nâng cao trách nhiệm trong chỉ đạo, điều hành, khắc phục những hạn chế, bất cập, tăng cường hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước. Chính việc ban hành Nghị quyết đã làm cho hoạt động giám sát của Quốc hội có hiệu lực, hiệu quả cao hơn. Đối với một số cuộc giám sát, chuyên đề giám sát, vừa có nghị quyết của Quốc hội, vừa có công văn của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, yêu cầu Chính phủ, các cơ quan có trách nhiệm, giải quyết những vấn đề liên quan.

Cách thức tiến hành các hoạt động giám sát của Quốc hội cũng có nhiều đổi mới. Ngoài hoạt động giám sát tại các Kỳ họp của Quốc hội, hoạt động giám sát theo chuyên đề, gần đây Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã tổ chức các phiên chất vấn đối với các thành viên Chính phủ về những vấn đề cử tri quan tâm. Tiếp tục phát huy hiệu quả từ những cuộc chất vấn, trả lời chất vấn trên diễn đàn Quốc hội, những cuộc chất vấn, trả lời chất vấn tại các phiên họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng đã có những tác dụng tích cực, thậm chí đi sâu giải quyết những vấn đề mà ở diễn đàn Quốc hội ít có điều kiện hơn.

Trong hoạt động chất vấn đã có nhiều cải tiến rõ nét về cách thức tổ chức, điều hành, từ việc mời đại biểu đến dự, việc nêu câu hỏi - trả lời theo hướng hạn chế đọc văn bản, tăng thời gian đối thoại giữa đại biểu Quốc hội và người trả lời chất vấn, tạo không khí tranh luận sôi nổi, cởi mở, thẳng thắn, đến việc kết luận của chủ tọa phiên họp... đều có những điểm mới, dù chưa lớn lắm, nhưng đã góp phần làm cho hoạt động giám sát nâng cao hơn chất lượng, hiệu quả. Việc theo dõi thực hiện lời hứa của người trả lời chất vấn, thông báo các nội dung có liên quan sau chất vấn được thực hiện một cách thường xuyên, đảm bảo theo yêu cầu, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động chất vấn. Những Kỳ họp gần đây, hoạt động chất vấn và trả lời chất vấn ngày càng thu hút được sự quan tâm, đồng tình ủng hộ của đông đảo cử tri và nhân dân cả nước, được cử tri và nhân dân đánh giá cao.

Hay sau khi tiến hành giám sát về “Việc chấp hành pháp luật trong sử dụng vốn, tài sản nhà nước tại các tập đoàn, tổng công ty nhà nước”, Quốc hội đã ban hành nghị quyết 8 điểm và Chính phủ đã đồng loạt triển khai. Tất nhiên, nghị quyết ra đời mới hơn một năm, chưa thể đo đếm được kết quả ngay lập tức, nhưng chắc chắn với việc thực hiện 8 nội dung ấy, thì việc sử dụng vốn, tài sản của các tập đoàn, tổng công ty nhà nước sẽ có những bước thay đổi rất căn bản.

Vừa rồi Ủy ban Kinh tế tổ chức để Ngân hàng Nhà nước, các bộ, ngành liên quan giải trình về vấn đề lãi suất; Ủy ban các vấn đề xã hội tổ chức để giải trình về vấn đề quản lý giá thuốc; một số ủy ban khác cũng tổ chức giải trình về các nội dung khác có liên quan và kết quả mang lại rất tốt.

Phóng viên: Chủ nhiệm đánh giá như thế nào về kết quả công tác giám sát của Quốc hội đối với việc thực hiện nhiệm vụ kinh tế - xã hội và ngân sách nhà nước trong thời gian qua?

Chủ nhiệm Hà Văn Hiền: Công tác giám sát của Quốc hội đối với việc thực hiện nhiệm vụ kinh tế - xã hội và ngân sách nhà nước trong thời gian qua không ngừng được đổi mới, tăng cường, nâng cao hiệu lực và hiệu quả. Quốc hội khóa XII đã thành lập mới Ủy ban Kinh tế và Ủy ban Tài chính - Ngân sách nên hoạt động giám sát lĩnh vực này mang tính chuyên sâu hơn. Nếu như trước đây, việc thẩm tra báo cáo của Chính phủ về tình hình thực hiện nhiệm vụ kinh tế - xã hội và ngân sách Nhà nước do Ủy ban Kinh tế và Ngân sách của Quốc hội chủ trì thì hiện nay được giao cho 2 Ủy ban chủ trì thẩm tra từng lĩnh vực cụ thể. Do có sự phân công chuyên môn sâu, nên các Ủy ban có thể dành nhiều thời gian và tổ chức nhiều hoạt động để tìm hiểu các vấn đề liên quan, vì vậy mà chất lượng, hiệu quả của công tác thẩm tra, giám sát được nâng lên rõ rệt.

Công tác thẩm tra tình hình thực hiện nhiệm vụ kinh tế - xã hội và ngân sách nhà nước được thực hiện một cách chủ động, kịp thời; trên cơ sở khảo sát, phân tích, đánh giá tình hình thực hiện nhiệm vụ kinh tế - xã hội và ngân sách nhà nước trong từng thời điểm, tham vấn ý kiến của các chuyên gia, nhà khoa học, nhằm phản biện có chất lượng, nêu ra các kiến nghị xác đáng, là cơ sở quan trọng giúp Quốc hội trong việc xem xét, thảo luận, ra các nghị quyết về nhiệm vụ kinh tế - xã hội và ngân sách Nhà nước, đồng thời cũng giúp cho Chính phủ kịp thời điều chỉnh các chính sách trong quản lý, điều hành để thực hiện tốt nhiệm vụ được giao theo Nghị quyết của Quốc hội.

Có thể nói, hoạt động giám sát đối với việc thực hiện nhiệm vụ kinh tế - xã hội và ngân sách nhà nước đã đạt được mục đích là đảm bảo để luật, pháp lệnh, nghị quyết của Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội được thực thi trong thực tế cuộc sống, phù hợp với các mục tiêu đề ra; hỗ trợ tích cực cho việc thực hiện các chức năng lập pháp và quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước trog lĩnh vực kinh tế và ngân sách nhà nước. Thông qua hoạt động giám sát, đã kịp thời phát hiện những bất cập của hệ thống pháp luật để kiến nghị các cơ quan có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung, ban hành mới, đồng thời phát hiện những sai phạm trong quá trình thực thi luật pháp, kịp thời kiến nghị các biện pháp xử lý phù hợp.

Phóng viên: Theo Chủ nhiệm, cần có những giải pháp gì để tiếp tục nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác giám sát của Quốc hội nói chung, nhất là trong việc thực hiện nhiệm vụ pháp triển kinh tế - xã hội và ngân sách nhà nước thời gian tới?

Chủ nhiệm Hà Văn Hiền: Hoạt động giám sát của Quốc hội bước đầu đã đạt được những kết quả nhất định, tuy nhiên vẫn còn những hạn chế nhất định cần khắc phục trong thời gian tới. Nhược điểm căn bản trong hoạt động giám sát hiện nay cần đề cập, đó là sự chồng chéo giữa hoạt động giám sát, giám sát tại Kỳ họp, đồng thời các Ủy ban cũng tổ chức giám sát theo chức năng, lĩnh vực của mình, rồi hoạt động giám sát của các Đoàn đại biểu Quốc hội, của Hội đồng nhân dân... Có những vấn đề cơ quan này đã giám sát rồi, nhưng cơ quan khác lại tiến hành sau một thời gian ngắn... thật không cần thiết.

Vấn đề cốt lõi nhất vẫn là các quy định của pháp luật về chế tài đối với việc tổ chức thực hiện các kiến nghị, kết luận của các cuộc giám sát, hiện nay chưa rõ ràng, chưa đủ mạnh. Trong luật cũng đã quy định rồi, nhưng nếu quy định như vậy thì không bảo đảm thực hiện được. Biện pháp chế tài chưa được quy định rõ ràng, chưa quy kết được trách nhiệm và đây là điểm chính làm cho hiệu lực, hiệu quả các cuộc giám sát, nhất là các cuộc giám sát của các cơ quan của Quốc hội, Hội đồng dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội chưa cao...

Để nâng cao hiệu lực và hiệu quả công tác giám sát của Quốc hội trong thời gian tới, cần thực hiện tốt các giải pháp sau:

Một là, cần tiếp tục đổi mới tổ chức và hoạt động của Quốc hội theo hướng đề cao vai trò, trách nhiệm của Hội đồng dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội; tăng số lượng đại biểu Quốc hội chuyên trách ở Trung ương là thành viên Hội đồng dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội, đồng thời có chính sách thỏa đáng nhằm phát huy vai trò, trách nhiệm của các đại biểu quốc hội chuyên trách; có các chính sách, chế độ tài chính đặc thù đối với hoạt động của Quốc hội để phát huy chất xám của các chuyên gia, các cơ quan nghiên cứu tiến hành nhiều hoạt động nghiên cứu, khảo sát, điều tra có chất lượng phục vụ cho công tác giám sát.

Hai là, cần sửa đổi, bổ sung Luật hoạt động giám sát của Quốc hội và các văn bản pháp luật có liên quan để quy định rõ việc thực hiện các kiến nghị sau giám sát, nhất là đối với giám sát của Hội đồng dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội và Đoàn đại biểu Quốc hội.

Ba là, tiếp tục đổi mới hoạt động chất vấn, trả lời chất vấn tại Kỳ họp Quốc hội, phiên họp Ủy ban Thường vụ Quốc hội, tăng tính tranh luận, đi sâu phân tích làm rõ vấn đề đưa ra chất vấn ; tăng cường giám sát theo chuyên đề, chú trọng chiều sâu và vấn đề hậu giám sát; tiếp tục tổ chức nhiều việc giải trình (điều trần) tại Hội đồng dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội.

Bốn là, đối với hoạt động giám sát tối cao tại Kỳ họp Quốc hội, cần ban hành Nghị quyết về nội dung giám sát để làm cơ sở cho việc khắc phục những tồn tại, hạn chế đã được nêu trong báo cáo kết quả giám sát; sau khi có Nghị quyết của Quốc hội, tăng cường công tác theo dõi, đôn đốc các cơ quan có trách nhiệm thực hiện các kiến nghị của Đoàn giám sát đã được Quốc hội chấp thuận (như trường hợp giám sát công tác xây dựng cơ bản sử dụng vốn nhà nước).

Năm là, cần cụ thể hóa hơn về vai trò chủ trì thẩm tra và vai trò tham gia, phối hợp của các cơ quan của Quốc hội trong thẩm tra, giám sát, đánh giá tình hình kinh tế - xã hội và ngân sách nhà nước.

Sáu là, cần quan tâm hơn đến bổ sung cơ sở vật chất, điều kiện làm việc cho các cơ quan của Quốc hội, các đại biểu Quốc hội chuyên trách là thành viên Ủy ban và các Vụ tham mưu, giúp việc; đổi mới mô hình tổ chức quản lý của các vụ tham mưu, giúp việc cho Hội đồng dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội.

Ngoài các giải pháp trên, trong quá trình tổ chức hoạt động giám sát, Quốc hội và các cơ quan của Quốc hội cũng thường xuyên đánh giá để phát huy cách làm hay, kinh nghiệm tốt, tiếp tục hoàn thiện các quy định của pháp luật về hoạt động giám sát, từng bước nâng cao chất lượng và hiệu quả của công tác giám sát.

Phóng viên: Trân trọng cảm ơn đồng chí.