Kinh nghiệm chống tham nhũng ở Trung Quốc và hàm ý cho Việt Nam

Tham nhũng: Mối nguy hại lớn của Trung Quốc

Theo báo cáo của Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc, số tiền phi pháp mà các quan tham Trung Quốc tham nhũng lên tới 800 tỷ nhân dân tệ (123,6 tỉ USD) trong giai đoạn 15 năm (1995-2010) - tương đương với tổng ngân sách dành cho hoạt động giáo dục thời kỳ 1978 - 1998. Nếu đem quân bình thì mỗi một quan chức đã tham những của nhà nước khoản tiền 50 triệu Nhân dân tệ (hơn 7 triệu USD). Năm 2010, Ủy ban Điều tra kỷ luật Trung Ương Đảng Cộng sản Trung Quốc đã xử lý kỷ luật 146.517 người, truy tố 5.373 người, xử lý 15.900 vụ án tham nhũng, liên quan đến 4,266 tỷ NDT. Khu vực kinh tế có nhiều nguy cơ tham nhũng nhất là những ngành công nghiệp nhạy cảm như tài chính, độc quyền nhà nước, xây dựng, vận tải, thuế, đầu tư và thương mại. Trong bối cảnh giá nhà, đất đang tăng quá cao, tham nhũng trong lĩnh vực nhà, đất đang trở thành mối nguy hại lớn của Trung Quốc. Từ khi được chính phủ ưu tiên đẩy nhanh tiến độ xây dựng nhà giá rẻ dành cho người có thu nhập thấp. Năm 2010, Trung Quốc đề xuất xây dưng 5,8 triệu căn nhà giá rẻ dành cho người thu nhập thấp, lĩnh vực này đã trở thành mảnh đất béo bở cho nạn tham nhũng ở các cấp, đặc biệt là quan chức địa phương.

Tham nhũng nhà giá rẻ đang trở thành một dạng tham nhũng vô hình siêu lợi nhuận ở Trung Quốc. Nhiều căn hộ chính sách do nhà nước hỗ trợ đã chạy vào túi riêng của các quan chức địa phương. Chính sách nhà giá rẻ của nhà nước đang trở thành một kênh để các quan chức đục khoét tài sản chung. Nhờ có lợi thế thông tin về dự án chính sách cũng như dự án quy hoạch đô thị, các quan chức nhà nước đã biến của công thành của riêng.

 Tình trạng tham nhũng đất nông nghiệp trái phép cũng đang tràn lan ở Trung Quốc. Theo thông kê, năm 2010 Trung Quốc có 53.000 vụ sử dụng đất trái phép với tổng diện tích 27.866 hécta, trong đó có 10.933 hécta đất nông nghiệp. Hàng triệu nông dân Trung Quốc mất đất, dự kiến trong 30 năm tới khoảng 100 triệu nông dân Trung Quốc sẽ trở thành nông dân phi nông nghiệp. Theo báo cáo của Bộ Tài nguyên đất đai Trung Quốc, nếu những nông dân này không được tái định cư hợp lý, nhiều người trong số họ sẽ rơi vào tình trạng nghèo đói và ổn định xã hội sẽ bị đe dọa.

Giải pháp chống tham nhũng ở Trung Quốc

 Theo Ủy ban Điều tra kỷ luật Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc (CCDI), năm 2011 sẽ là năm chống tham nhũng mạnh mẽ của chính phủ. Các giải pháp chống tham nhũng sẽ được thực hiện đồng bộ giữa các cấp, các ngành từ Trung ương đến địa phương, bao gồm:

Thứ nhất, thực hiện cải cách chính trị và kiện toàn bộ máy nhân sự

Trong lễ kỷ niệm 62 năm ngày quốc khánh Trung
Quốc (1-10-2011), Thủ tướng Trung Quốc Ôn Gia Bảo lại một lần nữa kêu gọi thực hiện cải cách chính trị. Theo ông, nếu không tiến hành cải cách chính trị, Trung Quốc sẽ có nguy cơ mất đi những thành tựu đã đạt được. Những mục tiêu hiện đại hóa khác cũng khó có khả năng thực hiện. Tuy nhiên, Thủ tướng Ôn Gia Bảo cũng nhấn mạnh, bất kỳ cuộc cải cách chính trị nào cũng phải được thực hiện trong khuôn khổ hiến pháp và pháp luật để có được một trật tự thông thường. Trung Quốc nhất thiết phải cải cách chính trị và bảo đảm sự phát triển của một nền kinh tế khỏe mạnh.  Nhiệm vụ cấp bách của Trung Quốc là phải cải cách hệ thống lãnh đạo, mở rộng dân chủ, trước hết trong nội bộ Đảng Cộng sản. Đảng không được đại diện cho chính phủ và phải thay đổi hiện tượng quyền lực tuyệt đối và tập trung quá nhiều quyền lực. Phải kiện toàn lại bộ máy nhân sự. Do cơ chế lựa chọn bố trí cán bộ không công khai và khách quan, sinh ra tệ “mua quan, bán chức”. Các phần tử cơ hội đầu cơ quyền lực trong khi đó những cán bộ có đức, có tài thực sự không được sử dụng. Vì vậy, nếu không cải cách chế độ nhân sự thì không thể xây dựng được cơ chế cán bộ chịu trách nhiệm trước nhân dân, đấu tranh chống tham nhũng sẽ không thể đi vào chiều sâu với hiệu quả cao.

Để chống tham nhũng thực sự đi vào chiều sâu cần phải có quyết tâm chính trị rất cao. Đây được xác định là yếu tố hàng đầu của chiến lược chống tham nhũng, bởi nếu không có quyết tâm cải cách chính trị thì mọi giải pháp đưa ra, dù tốt đến mấy cũng không được bảo đảm thực thi có hiệu quả. Quyết tâm chính trị là sự cam kết tuyên chiến với tham nhũng từ cấp cao nhất trong bộ máy, được thể hiện bằng những chiến lược cụ thể và hành động cụ thể, được công khai hóa để nhân dân giám sát, giúp sức.

Thứ hai, ngăn chặn tệ nạn xa hoa lãng phí

Mỗi năm Trung Quốc tiêu tốn hơn 100 tỉ nhân dân tệ vào các vụ tiêu xài phung phí.  Theo tư liệu thống kê nhà nước Trung Quốc, hằng năm chi cho xe dùng trong công vụ lên tới 150 tỉ - 200 tỉ NDT. Nếu cắt giảm khoảng 20% hoặc khoảng 15% khoản kinh phí công dùng trong quỹ tài chính sự nghiệp (khoảng 900 triệu NDT) sẽ bù lại được khoảng 1/4 mức thuế thu nhập cá nhân mà người dân Trung Quốc phải nộp.  Kinh phí tài chính sự nghiệp công ở Trung Quốc hằng năm lên tới hơn 100 tỉ NDT.  Từ năm 2007 đến nay, khoản kinh phí này đã chi gần 900 tỉ NDT. Vì vậy, để chống tham nhũng có hiệu quả, phải kiên quyết ngăn chặn hiện tượng ăn tiêu lãng phí bằng công quỹ, nghiêm cấm đi du lịch bằng công quỹ, sử dụng công quỹ chung vào mục đích riêng. Năm 2010, nhờ nỗ lực ngăn chặn chi tiêu phung phí của các quan chức, Trung Quốc đã tiết kiệm được 5,7 tỉ nhân dân tệ (khoảng 863 triệu USD).

Thứ ba, thực hiện cơ chế giám sát dư luận xã hội và giám sát của công chúng

Kinh nghiệm của nhiều quốc gia trên thế giới cho thấy, muốn chống tham nhũng thành công thì không thể chỉ dựa vào nỗ lực của các cơ quan nhà nước mà nhất thiết phải phát huy được vai trò, trách nhiệm và có được sự tham gia, ủng hộ tích cực của toàn xã hội; phải xây dựng được cơ chế xã hội, ở đó các cơ quan báo chí và người làm công tác báo chí có quyền độc lập, tự chủ trong việc lấy tin, viết bài và được pháp luật bảo hộ khi bị ngăn cản, can thiệp, đả kích. Khi có thông tin của xã hội và người dân, cơ quan đấu tranh chống tham nhũng có nhiệm vụ xác minh đầy đủ và kịp thời các nguồn tin chống tham nhũng trên báo chí và có trách nhiệm trong việc bảo vệ bí mật đối với người tố cáo, tố giác tội phạm. Ở Trung Quốc, đơn tố cáo, tố giác của nhân dân về tham nhũng là nguồn quan trọng nhất để từ đó phát hiện ra tội phạm. Theo thống kê có tới 80% vụ án tham nhũng khám phá được là do nhân dân, báo chí tố giác và hơn 90% là do nhân dân, báo chí cung cấp đầu mối. Nếu tội tham nhũng được phát hiện và xử lý thì người tố giác, tố cáo tội phạm được hưởng một tỷ lệ phần trăm nhất định trên tổng số giá trị tài sản mà cơ quan đấu tranh chống tham nhũng thu giữ được. Giải pháp này nhằm phát huy vai trò của nhân dân trong công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng.

Thứ tư, thiết lập các tổ chức chống tham nhũng và đào tạo đội ngũ cán bộ chuyên sâu cho hoạt động chống tham nhũng

Qua thực tiễn hoạt động của cơ quan đấu tranh chống tham nhũng ở Trung Quốc, đội ngũ cán bộ của Cục đấu tranh chống tham nhũng phải là những người tốt nghiệp đại học Luật, có kinh nghiệm công tác, có trình độ ngoại ngữ, có bản lĩnh và tố chất nghề nghiệp và được tổng kết thành “ba nên và ba không”. Ba nên đó là: dùng luật pháp để đấu tranh với người phạm tội tham nhũng (không được dùng lời hứa sẽ tha bổng hoặc giảm nhẹ tội); dùng lời lẽ để giáo dục, thuyết phục (không dùng lời lẽ đe dọa); dùng tình nghĩa, trách nhiệm để cảm hóa (không được làm nhục hoặc làm mất danh dự của họ). "Ba không" bao gồm: không sợ sệt trước quyền lực; không vì lợi ích cá nhân; không lợi dụng tình cảm.

Năm 2011, Trung Quốc cho phép triển khai thí điểm một khóa đào tạo thạc sĩ chuyên ngành chống tham nhũng tại Đại học Nhân dân ở Bắc Kinh.  Khóa đào tạo thí điểm đầu tiên bao gồm 30 học viên. Các học viên sẽ được các công tố viên, luật sư và điều tra viên hàng đầu trong lĩnh vực chống tham nhũng giảng dạy, với các bài học gắn liền với thực tế chống tham nhũng ở Trung Quốc. Sau khi tốt nghiệp, 30 học viên này sẽ đóng góp một phần không nhỏ trong cuộc chiến chống lại tệ nạn tham nhũng và nhận hối lộ ở Trung Quốc.

Chống tham nhũng ở Việt Nam

Năm 2010, theo Bảng xếp hạng về tham nhũng của Tổ chức Minh bạch quốc tế (Transparency International), Việt Nam xếp thứ 116 về tình trạng tham nhũng trên tổng số 178 nước được khảo sát, với 2.7 điểm trên 10 điểm (điểm 10 là trong sạch nhất, không có tham nhũng; những nước có điểm số dưới 5 bị coi là có tình trạng tham nhũng; zero là tham nhũng cao), đứng thứ 3 châu Á (sau Indonesia và Campuchia). Việt Nam cũng là một trong số 136 quốc gia trên thế giới đã phê chuẩn Công ước chống tham nhũng của Liên hiệp quốc (Công ước UNCAC). Hưởng ứng Công ước UNCAC, Việt Nam thông qua Luật về phòng chống tham nhũng (2005) và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật phòng chống tham nhũng (2007).

Ngày 12-5-2009, Thủ tướng Chính phủ đã ký Nghị quyết phê duyệt Chiến lược quốc gia về Phòng, chống tham nhũng đến năm 2020. Chiến lược quốc gia về Phòng, chống tham nhũng được thực hiện theo 3 giai đoạn: Giai đoạn thứ nhất (2009-2011), thực hiện đồng bộ các giải pháp như nâng cao năng lực phát hiện, xử lý các hành vi tham nhũng. Đẩy mạnh việc xử lý những vụ việc tham nhũng nổi cộm, gây bức xúc trong dân; Giai đoạn thứ hai (2011-2016), tiến hành mở rộng các biện pháp phòng ngừa như kiểm soát tài sản, thu nhập của cán bộ, công chức. Tổng kết 10 năm thi hành Luật Phòng chống tham nhũng làm căn cứ cho việc sửa đổi, bổ sung Luật này phù hợp với tình hình và điều kiện mới; Giai đoạn thứ ba (2016-2020), tiếp tục làm tốt các giải pháp đề ra và đã thực hiện từ các giai đoạn trước.

Kể từ 1-10-2010 đến nay, Việt Nam đã sửa đổi ban hành, bổ sung khoảng 20 điều luật, ban hành gần 300 nghị định, nghị quyết và trên 700 thông tư quy định, hướng dẫn với hơn 2.000 văn bản nhằm cụ thể hóa, hướng dẫn thực hiện các chính sách pháp luật về phòng, chống tham nhũng v.v… Hội nghị chuyên đề triển khai công tác phòng, chống tham nhũng năm 2010 - 2011 tập trung vào 7 lĩnh vực, gồm có đất đai (như tính giá đất, giao đất dự án); thuế; quản lý tài nguyên khoáng sản (trong cấp phép khai thác, sử dụng); xây dựng cơ bản.

Tháng 8-2011, chương trình "Sáng kiến phòng, chống tham nhũng Việt Nam 2011" được tổ chức tại Hà Nội nhằm nâng cao nhận thức về pháp luật phòng, chống tham nhũng trong cộng đồng và phát huy vai trò, trách nhiệm của nhân dân, các cơ quan, tổ chức, cán bộ, công chức... trong công tác phòng chống tham nhũng.  Chương trình đã chọn được 34 đề án sáng tạo nhất, khả thi nhất, bền vững nhất đóng góp vào việc giảm tham nhũng ở Việt Nam. Mặc dù đã có chiến lược quốc gia về phòng chống tham nhũng và nhiều Hội nghị, chuyên đề chống tham nhũng được triển khai rộng khắp, nhưng trên thực tế, số vụ án tham nhũng được phát hiện và xử lý rất nhỏ (chiếm khoảng 5% tổng số vụ án tham nhũng). Điều này đã làm giảm lòng tin trong nhân dân về tính nghiêm minh của pháp luật. Cuộc đấu tranh chống tham nhũng trong nhiều năm qua ở Việt Nam chưa được như lòng dân mong đợi chủ yếu là vì các biện pháp còn thiếu đồng bộ, chưa quyết liệt và triệt để, còn né tránh, nể nang thậm chí là có tâm lý thỏa hiệp ở một số bộ phận. Việc xử lý các quan chức thoái hóa, biến chất có nơi, có lúc chưa nghiêm, có biểu hiện “nhẹ trên, nặng dưới” hoặc muốn xử lý nội bộ, đặc biệt là những sai phạm của người đứng đầu.  Chống tham nhũng chỉ xử lý các vụ việc đơn lẻ, không theo hệ thống.

Mỗi quốc gia có chiến lược phòng, chống tham nhũng phù hợp với điều kiện, đặc điểm riêng của mình. Tuy nhiên, thành công trong công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng của Trung Quốc sẽ là bài học kinh nghiệm quý báu cho Việt Nam.  Việc tham khảo thêm các giải pháp chống tham nhũng của Trung Quốc sẽ rất có ý nghĩa. Việt Nam cần nghiên cứu vận dụng vào hoàn cảnh cụ thể của mình để thiết lập một cơ chế phù hợp, bảo đảm cho họat động đấu tranh chống tham nhũng ngày càng có hiệu quả./.