Mấy vấn đề lý luận qua đại hội XVII Đảng Cộng sản Trung Quốc

Đại hội XVII Đảng Cộng sản Trung Quốc không những là một sự kiện chính trị quan trọng ở Trung Quốc mà còn là một sự kiện được dư luận thế giới quan tâm theo dõi, bởi sự trỗi dậy của Trung Quốc ảnh hưởng ngày càng sâu sắc đến sự phát triển của thế giới. Câu hỏi phổ biến là Đại hội lần này có gì mới? Trung Quốc sẽ phát triển như thế nào trong những năm tới?

Xét về tổng thể, tại Đại hội XVII Đảng Cộng sản Trung Quốc nổi lên 3 vấn đề được các nhà lý luận coi trọng nhất, đó là ngọn cờ, con đường và hệ thống lý luận. Các cơ quan nghiên cứu của Đảng gọi đây là cống hiến mang tính lịch sử của Đại hội. Trong đó ngọn cờ là hình tượng, là phương hướng, con đường là thực tiễn đi đến thành công và hệ thống lý luận là kim chỉ nam hành động. Ba yếu tố đó không thể thiếu một.

Giương cao ngọn cờ vĩ đại chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc là điểm sáng nhất trong văn kiện của Đại hội XVII. Trong báo cáo, Tổng Bí thư Hồ Cẩm Đào đã trả lời một cách chắc chắn và dứt khoát vấn đề căn bản liên quan đến toàn cục là “giương ngọn cờ nào, đi con đường nào”. Đây không chỉ là đã xác lập cơ sở chính cho Đại hội XVII mà còn chỉ rõ phương hướng phát triển trong tương lai của Trung Quốc.

Ngọn cờ chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc trên thực tế đã ra đời từ Đại hội XII (1982), nhưng đến Đại hội này lại được nhấn mạnh và nâng lên tầm cao mới. Trung Quốc khẳng định con đường phát triển kinh tế - xã hội đã bước sang một “khởi điểm lịch sử mới”, tiến trình cải cách mở cửa đang ở vào “giai đoạn then chốt”, tức là có cả thời cơ mới và cả thách thức mới, đặc biệt những vấn đề và mâu thuẫn đang phải đối phó là không đơn giản.

Có thể thấy rằng, công cuộc cải cách mở cửa trong gần 30 năm qua là thành công, song không ít người trong giới lý luận có nhiều ý kiến khác nhau. Trước câu hỏi Đảng Cộng sản Trung Quốc sẽ đi tiếp như thế nào? (Hay là giương ngọn cờ nào trong giai đoạn lịch sử mới?), câu trả lời là: “Ngọn cờ lớn vĩ đại chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc là ngọn cờ tiến bộ phát triển của Trung Quốc đương đại”. Như vậy, không thể trở lại chủ nghĩa xã hội truyền thống kiểu duy ý chí trước đây, cũng không thể là ngọn cờ “chủ nghĩa xã hội dân chủ” như một số người đang hô hào ở Trung Quốc. Các học giả cho rằng, việc nêu ngọn cờ như vậy có hai ý nghĩa: một là, vẫn kiên trì các nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa xã hội khoa học; hai là, căn cứ tình hình Trung Quốc để phát triển theo “đặc sắc Trung Quốc”. Hai ý nghĩa này là một thể thống nhất, không hề đối lập nhau. Có giương cao ngọn cờ như vậy mới có thể thống nhất được nhận thức tư tưởng, từ đó thống nhất được hành động trong toàn Đảng, toàn dân trên chặng đường phát triển tiếp theo.

Các học giả cũng cho rằng, về bản chất, chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc là chủ nghĩa xã hội khoa học trong hệ chủ nghĩa Mác, đồng thời cũng có những đặc sắc riêng bởi điểm khác biệt của tình hình đất nước Trung Quốc. Nội hàm lịch sử của nó là chấn hưng dân tộc, đi tới hiện đại hóa. Để thực hiện hiện đại hóa, Trung Quốc đã đi con đường phát triển khác với con đường của phương Tây. Hiện đại hóa của Trung Quốc là kiểu hiện đại hóa cùng xây cùng hưởng, được tiến hành trên cơ sở tôn trọng lợi ích của đông đảo nhân dân, chú trọng điều hòa các mâu thuẫn và xung đột, thể hiện đầy đủ giá trị của chủ nghĩa xã hội. Như vậy có thể giảm ở mức tối đa sự trả giá xã hội và sự đau đớn của cải cách, giành được sự ủng hộ của toàn Đảng và nhân dân Trung Quốc.

Đại hội còn khẳng định không những phải đi con đường đó mà còn phải làm cho con đường đó “càng đi càng rộng”.

Hệ thống lý luận chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc là một khái niệm mới. Những thành quả lý luận được sáng tạo và được kiểm nghiệm qua thực tiễn, lần đầu tiên được Đại hội XVII đúc kết thành một hệ thống lý luận và coi đây là một trong hai thành quả lớn nhất của cải cách mở cửa. Báo cáo chỉ rõ: “Hệ thống lý luận chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc là hệ thống lý luận khoa học bao gồm những tư tưởng chiến lược quan trọng như lý luận Đặng Tiểu Bình, tư tưởng quan trọng “ba đại diện” và phát triển quan khoa học ở trong đó”. Ba tư tưởng chiến lược này đều lần lượt ra đời từ trong thời kỳ cải cách mở cửa, thời kỳ mà Trung Quốc bắt đầu xây dựng chủ nghĩa xã hội theo cách riêng của mình, nên được mang tên “hệ thống lý luận chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc” nhưng vẫn được coi là thuộc hệ lý luận mác-xít, cơ sở của nó vẫn là chủ nghĩa Mác - Lê-nin và tư tưởng Mao Trạch Đông.

Các chuyên gia cho rằng, đó là sự tổng kết và thăng hoa những thành quả mới về sáng tạo lý luận gần 30 năm qua của Đảng Cộng sản Trung Quốc, mở ra không gian mới của chủ nghĩa Mác, đánh dấu mốc quan trọng trong quá trình phát triển lý luận của Đảng.

Điều đặc biệt mà Báo cáo của Đại hội khẳng định là “Hệ thống lý luận chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc là hệ thống lý luận mở không ngừng phát triển”. Đa số học giả coi cách diễn đạt này có ý nghĩa “lập quy” cho đời sau, tức là đã tạo nên một quy tắc mà theo đó, những thành quả về tư tưởng lý luận được tìm tòi trong thực tiễn xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc sau này, đều có thể trở thành một bộ phận của hệ thống lý luận nói trên, nó không dừng lại ở những gì ta nói hôm nay.

Cải cách mở cửa được đánh giá cao hơn

Báo cáo Đại hội chỉ ra rằng, cải cách mở cửa là sự lựa chọn then chốt, quyết định vận mệnh của Trung Quốc đương đại, là con đường tất yếu phát triển chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc, thực hiện cuộc phục hưng vĩ đại dân tộc Trung Hoa. Đặc điểm rõ nét nhất của thời kỳ mới là cải cách mở cửa, thành tựu nổi bật nhất là phát triển tốc độ nhanh, tiêu chí nổi bật nhất là tiến cùng thời đại.

Báo cáo đã làm rõ 3 nội dung trong mục đích của cải cách mở cửa: một là, giải phóng và phát triển sức sản xuất; hai là, tự cải thiện và phát triển chế độ xã hội chủ nghĩa; ba là, tăng cường và cải tiến xây dựng đảng trong quá trình dẫn dắt Trung Quốc hiện đại phát triển tiến bộ. Báo cáo đưa ra sự tổng kết và khái quát mới đối với kinh nghiệm cơ bản của cải cách mở cửa cũng như thành tựu của cải cách mở cửa. Kinh nghiệm cơ bản của cải cách mở cửa là kiên trì “10 kết hợp” - Kết hợp giữa kiên trì nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác với thúc đẩy Trung Quốc hóa chủ nghĩa Mác; kết hợp giữa kiên trì bốn nguyên tắc cơ bản với kiên trì cải cách mở cửa; kết hợp giữa tôn trọng tinh thần sáng tạo của nhân dân với tăng cường và cải thiện sự lãnh đạo của Đảng; kết hợp giữa kiên trì chế độ xã hội chủ nghĩa cơ bản với phát triển kinh tế thị trường; kết hợp giữa thúc đẩy thay đổi cơ sở kinh tế với thúc đẩy cải cách thượng tầng kiến trúc; kết hợp giữa phát triển sức sản xuất xã hội với nâng cao tố chất văn minh toàn dân tộc; kết hợp giữa nâng cao hiệu suất với thúc đẩy công bằng xã hội; kết hợp giữa độc lập tự chủ với tham gia toàn cầu hóa kinh tế; kết hợp giữa thúc đẩy cải cách phát triển. Thành tựu là đã mở ra “con đường chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc” và đã hình thành “hệ thống lý luận chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc”. Báo cáo nhấn đậm vai trò có tính quyết định của cải cách mở cửa đối với tiền đồ vận mệnh dân tộc Trung Hoa: “Chỉ có chủ nghĩa xã hội mới cứu được Trung Quốc, chỉ có cải cách mở cửa mới phát triển được Trung Quốc, phát triển được chủ nghĩa xã hội, phát triển được chủ nghĩa Mác”. Như vậy cải cách mở cửa được đưa lên một tầm cao chưa từng có.

Tổng kết cải cách mở cửa, suy cho cùng là dùng thực tiễn để chứng minh sự đúng đắn của con đường chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc và hệ thống lý luận chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc. Báo cáo chỉ rõ: “Cải cách mở cửa phù hợp với ý nguyện của toàn Đảng và toàn dân, phù hợp với trào lưu thời đại; phương hướng và con đường là hoàn toàn đúng đắn, thành quả và công lao không dễ gì phủ nhận, ngừng trệ và thoái lui sẽ không có lối thoát”.

“Phát triển quan khoa học” được trình bày có hệ thống

Phát triển quan khoa học⁽²⁾ đã được nêu ra tại Hội nghị Trung ương lần thứ ba khóa XVII (tháng 10-2003), nhưng đến Đại hội XVII, lần đầu tiên được trình bày một cách hệ thống và hoàn chỉnh hơn. Xét về phương diện lý luận, phần trình bày này được coi là linh hồn của bản Báo cáo, trong đó nêu bật nội hàm, bối cảnh ra đời và bản chất của phát triển quan khoa học, đồng thời nêu những yêu cầu mới đối với việc quán triệt thực hiện. Nhiều học giả cho rằng, Đại hội XVII đánh dấu Trung Quốc đã bước vào thời đại mới phát triển một cách khoa học. Phát triển quan khoa học đã hình thành một lý luận tương đối hoàn chỉnh trong hệ thống lý luận chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc. “Phát triển quan khoa học, ý nghĩa quan trọng hàng đầu là phát triển, hạt nhân là lấy con người làm gốc, yêu cầu cơ bản là toàn diện, nhịp nhàng, bền vững, phương pháp căn bản là tính toán tổng thể, xem xét mọi mặt”. Đây là cách diễn đạt có tính tập trung và khái quát hơn nhiều so với cách diễn đạt trước đây. Ngoài ra, Báo cáo còn nêu ra một loạt tư tưởng và luận điểm quan trọng như muốn quán triệt thực hiện phát triển quan khoa học thì phải luôn kiên trì “một trung tâm hai điểm cơ bản”, phải tích cực xây dựng xã hội hài hòa xã hội chủ nghĩa, phải phải tiếp tục đi sâu cải cách mở cửa, phải thiết thực tăng cường và cải tiến xây dựng đảng, v.v... Đây đều là sự mở rộng nội hàm lý luận của phát triển quan khoa học, là sự thể hiện cụ thể của phát triển quan khoa học trên các lĩnh vực xây dựng chủ nghĩa xã hội.

Giáo sư Tô Vinh, Phó Hiệu trưởng Trường Đảng Trung ương Trung Quốc cho rằng: “Các mặt kể trên không đứng độc lập mà liên quan chặt chẽ với nhau, thúc đẩy lẫn nhau, xuyên suốt qua nhiều lĩnh vực như triết học mác-xít, kinh tế học chính trị, chủ nghĩa xã hội khoa học v.v.., bao hàm tất cả các mặt trong xây dựng đảng, xây dựng đất nước thế kỷ mới, cấu thành một thể thống nhất, bước đầu hình thành lý luận có tính hệ thống của chủ nghĩa Mác về phát triển chủ nghĩa xã hội, là tiêu chí nhận thức sâu về “3 quy luật lớn”. Thực tiễn chứng minh rằng, tại khởi điểm lịch sử mới, phát triển quan khoa học đã trang bị cho Đảng Cộng sản Trung Quốc một vũ khí lý luận mạnh mẽ để giải quyết các mâu thuẫn phức tạp trong và ngoài nước, ứng phó với mọi rủi ro và thách thức, là tư tưởng chiến lược quan trọng phải kiên trì và quán triệt trong phát triển chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc.

Như vậy, trong hệ thống lý luận chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc, mỗi lý luận ra đời có thể giải quyết một nhóm vấn đề được đặt ra của Trung Quốc trong thời đại ngày nay. Như vậy, nếu lý luận Đặng Tiểu Bình trả lời câu hỏi “chủ nghĩa xã hội là gì và xây dựng chủ nghĩa xã hội bằng cách nào”, tư tưởng "ba đại diện" trả lời câu hỏi “xây dựng một đảng như thế nào và xây dựng đảng bằng cách nào”, thì phát triển quan khoa học đã trả lời câu hỏi “thực hiện phát triển kiểu nào và phát triển bằng cách nào” ở Trung Quốc đương đại.

(2) Nguyên văn tiếng Hán là “khoa học phát triển quan”, có nghĩa là nhìn nhận về sự phát triển một cách khoa học (ở đây “quan” được hiểu như trong từ “nhân sinh quan”, “thế giới quan”). Hiện có các cách dịch khác nhau như “quan điểm phát triển khoa học”, “quan niệm phát triển khoa học”, “quan niệm phát triển một cách khoa học” v.v...