Xây dựng văn hóa tiết kiệm, phòng, chống lãng phí trong mỗi công dân Thủ đô

Nỗ lực hành động và hiệu quả thiết thực

Tiết kiệm từ lâu đã trở thành một trong những truyền thống quý báu của nhân dân Việt Nam nói chung và người dân Hà Nội nói riêng. Là nơi hội tụ, kết tinh những giá trị văn hóa của dân tộc, nơi tụ hợp người dân từ khắp mọi miền Tổ quốc, Thủ đô Hà Nội luôn đề cao lối sống tiết kiệm, phòng, chống lãng phí để thích ứng với những biến động của đời sống qua bao thăng trầm của lịch sử. Văn hóa tiết kiệm, phòng, chống lãng phí được hình thành, bồi đắp từ trong mỗi công dân Thủ đô, để từ đó phát huy sức mạnh của toàn dân trong xây dựng Hà Nội - “Thủ đô của lương tri và phẩm giá con người”, “Thành phố vì hòa bình”, “Thành phố sáng tạo”.

Nhằm phát triển văn hóa, con người đáp ứng những yêu cầu phát triển Thủ đô trong thời kỳ mới, ngày 17-3-2021, Thành ủy Hà Nội ban hành Chương trình số 06-CTr/TU về “Phát triển văn hóa, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh giai đoạn 2021 - 2025”, trong đó nhấn mạnh mục tiêu xây dựng thành phố Hà Nội tiêu biểu về lối sống và phong cách ứng xử văn hóa, xác định 3 nhiệm vụ trọng tâm là phát triển văn hóa, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh. Trong Chương trình, nhiệm vụ xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh, phát triển toàn diện, tôn trọng pháp luật được nhấn mạnh, cùng với yêu cầu khơi dậy lòng tự hào, tình yêu Hà Nội và ý chí, khát vọng vươn lên của nhân dân Thủ đô; phát triển nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao, xây dựng và phát triển hệ sinh thái học tập, sáng tạo, thu hút, trọng dụng nhân tài trong và ngoài nước, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững và hội nhập quốc tế; xây dựng môi trường sống lành mạnh, phong phú, tạo chuyển biến tích cực về tâm lý, lối sống, hành vi của thanh thiếu niên, trong đó có lối sống tiết kiệm, phòng, chống lãng phí. Đây không chỉ là nét đẹp truyền thống mà còn là phẩm chất hiện đại cần có trong mỗi người dân Hà Nội để đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững Thủ đô.

Ngày 25-3-2025, UBND thành phố  Hà Nội ban hành Quyết định số 1042/QĐ-UBND “Về việc ban hành Chương trình thực hành tiết kiệm, chống lãng phí năm 2025 của thành phố Hà Nội”; Quyết định số 3712/QĐ-UBND, ngày 8-7-2025 “Về việc ban hành Chương trình phòng, chống lãng phí đến năm 2035” nhằm tạo chuyển biến mạnh mẽ từ nhận thức đến hành động trong toàn hệ thống chính trị và nhân dân Thủ đô về văn hóa tiết kiệm, phòng, chống lãng phí. Trên cơ sở đó, thành phố Hà Nội đã có nhiều cách làm tích cực nhằm xây dựng, phát triển toàn diện văn hóa, con người, trong đó có lồng ghép nội dung xây dựng văn hóa tiết kiệm, phòng, chống lãng phí. Thành phố đã ban hành các hướng dẫn thực hiện phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”; nâng cao chất lượng xây dựng phường, xã đạt chuẩn đô thị văn minh; nâng cao hiệu quả xây dựng và thực hiện hương ước, quy ước, tích cực tuyên truyền thực hiện nếp sống văn minh, thực hành tiết kiệm, chống lãng phí trong việc cưới, việc tang và lễ hội; rà soát, đánh giá kết quả thực hiện phân cấp công tác quản lý và tổ chức lễ hội, tiến hành kiểm tra, hướng dẫn việc tổ chức các lễ lớn, trọng điểm của thành phố theo hướng phát huy những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc, thực hành tiết kiệm, phòng, chống lãng phí, xóa bỏ những phong tục, tập quán lạc hậu. Thành phố cũng phát huy hiệu quả của quy ước, hương ước và các giá trị văn hóa truyền thống trong việc xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh, 100% thôn, tổ dân phố trên địa bàn Thủ đô đã xây dựng, triển khai và phát huy hiệu quả giá trị của quy ước, hương ước trong việc xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh. Thành phố cũng quán triệt thực hành tiết kiệm, phòng, chống lãng phí ở các cơ quan, đơn vị, các cấp, các ngành và trên các mặt của đời sống; khuyến khích, động viên các tầng lớp nhân dân tích cực thực hành tiết kiệm, chống lãng phí.

Thực tiễn cho thấy, tinh thần thực hành tiết kiệm đã và đang được người dân Thủ đô thể hiện rõ nét trong mọi mặt của đời sống. Trước hết, trong sinh hoạt hằng ngày, người dân Hà Nội có ý thức tiết kiệm điện, nước và các nguồn tài nguyên khác. Việc tắt thiết bị điện khi không sử dụng, sử dụng bóng đèn tiết kiệm năng lượng, hạn chế sử dụng điều hòa ở nhiệt độ quá thấp…, đã trở thành thói quen phổ biến trong nhiều gia đình. Người dân Thủ đô cũng tích cực tham gia Giờ Trái đất, tăng cường sử dụng năng lượng tái tạo, thúc đẩy việc ứng dụng các sản phẩm, thiết bị tiết kiệm năng lượng. Năm 2024, tổng năng lượng tiết kiệm của toàn thành phố Hà Nội đạt 148,4 kTOE (đạt 1,67% mức tiêu thụ năng lượng so với dự báo nhu cầu), trong đó lượng điện thành phố tiết kiệm là   537,39 triệu kWh. Bên cạnh đó, nhiều hộ dân còn tiết kiệm nước sạch với nhiều hoạt động cụ thể. Người dân Thủ đô ngày càng có xu hướng tiêu dùng hợp lý hơn với việc ưu tiên mua các sản phẩm phù hợp, tránh lãng phí; tái sử dụng đồ cũ và hạn chế các khoản chi không cần thiết. Nhiều gia đình lên kế hoạch chi tiêu cụ thể theo tuần, theo tháng, giảm thiểu mua sắm đồ xa xỉ để dành dụm tiền cho các nhu cầu thiết yếu hơn, đặc biệt là trong những giai đoạn khó khăn về kinh tế như trong đại dịch COVID-19 hay khi giá cả leo thang.

Tại các trường học ở Hà Nội, tinh thần tiết kiệm được giáo dục từ sớm cho học sinh thông qua những việc làm cụ thể và sáng tạo. Nhiều lớp học tổ chức phong trào “Nuôi lợn đất tiết kiệm”, khuyến khích học sinh dành tiền ăn sáng để ủng hộ bạn nghèo. Các em học sinh cũng được khuyến khích giữ gìn cơ sở vật chất chung, tiết kiệm, tái sử dụng giấy, vở, tận dụng bìa để làm đồ dùng học tập, tạo ra sân chơi học tập và sáng tạo bổ ích. Nhiều trường còn triển khai các hoạt động tái chế rác thải, vừa tiết kiệm, vừa bảo vệ môi trường. Thành phố Hà Nội thực hiện tốt phong trào “Nhà trường văn hóa, nhà giáo mẫu mực, học sinh thanh lịch”, “Nhà trường thân thiện, học sinh tích cực”; đưa vào giảng dạy bộ tài liệu “Giáo dục nếp sống thanh lịch - văn minh cho học sinh Hà Nội” tại các trường phổ thông...

Trong các cơ quan, công sở, cán bộ, công chức, viên chức thực hiện tiết kiệm thông qua việc thúc đẩy chuyển đổi số, tiết kiệm giấy, mực in và các chi phí gây lãng phí khác để tiết kiệm nguồn ngân sách. Theo báo cáo của thành phố Hà Nội, những hành động này giúp tiết kiệm khoảng 40 tỷ đồng mỗi năm cho ngân sách thành phố. Đồng thời, các cơ quan còn chủ động giảm chi phí tiếp khách, hội họp, khuyến khích họp trực tuyến để giảm chi phí đi lại, in tài liệu và tổ chức sự kiện. Việc sử dụng điện, điều hòa, văn phòng phẩm cũng được giám sát chặt chẽ để tránh lãng phí. Nhiều nơi triển khai mô hình “văn phòng xanh”, tiết kiệm chi phí nhưng vẫn bảo đảm hiệu quả công việc.

Đặc biệt, trong những giai đoạn kinh tế khó khăn, người dân Hà Nội càng thể hiện rõ ý thức tiết kiệm, phòng, chống lãng phí. Khi bị ảnh hưởng nặng nề bởi đại dịch COVID-19, hàng loạt các mô hình thể hiện tinh thần tiết kiệm, chống lãng phí, thể hiện tinh thần tương thân tương ái, nghĩa tình và sự sẻ chia giữa người với người đã được triển khai trên nhiều đường phố, ngõ, xóm, làng của Thủ đô, như mô hình “Tủ lạnh cộng đồng”, “Gian hàng 0 đồng”, “Siêu thị 0 đồng”, “ATM khẩu trang”, “ATM cơm”, “ATM gạo”… nhằm cung cấp lương thực, thực phẩm miễn phí cho người lao động tự do khó khăn, sinh viên xa nhà và người yếu thế trong xã hội; qua đó góp phần lan tỏa những giá trị văn hóa tốt đẹp của đất Thăng Long - Hà Nội, trở thành biểu tượng đẹp của người Hà Nội thanh lịch, văn minh, nghĩa tình, vừa truyền thống vừa hiện đại. Ngoài ra, trong đại dịch COVID-19, một số người dân Thủ đô còn biết tiết kiệm thời gian để học thêm kỹ năng, làm thêm nhiều công việc trực tuyến, như dạy học, bán hàng, dịch thuật…, nhằm tăng thu nhập và giảm áp lực chi tiêu. Không ít người đã thành công trong việc khởi nghiệp từ chính tinh thần tiết kiệm và sáng tạo ấy. Tinh thần này ngày càng được lan tỏa và tiếp tục duy trì sau đại địch, giúp nhiều người tìm kiếm được cơ hội học tập và lao động mới cũng như tìm được ý nghĩa thực sự của cuộc sống, hướng tới cuộc sống lành mạnh và tốt đẹp hơn.

Đẩy mạnh xây dựng văn hóa tiết kiệm, phòng, chống lãng phí trong kỷ nguyên mới

Thời gian tới, để tiếp tục xây dựng và phát triển con người Hà Nội toàn diện, thanh lịch, văn minh, hiện đại, đẩy mạnh xây dựng văn hóa tiết kiệm, phòng, chống lãng phí, đáp ứng yêu cầu phát triển Thủ đô trong kỷ nguyên mới, cần thực hiện đồng bộ một số giải pháp sau:

Một là, tiếp tục nâng cao nhận thức của các cấp ủy và chính quyền trên địa bàn Thủ đô về vị trí, vai trò của việc xây dựng, phát triển văn hóa, con người Hà Nội, xây dựng văn hóa tiết kiệm, phòng, chống lãng phí trong sự phát triển bền vững. Mỗi cán bộ, đảng viên cần không ngừng rèn luyện đạo đức, chuyên môn, nghiệp vụ, nêu cao vai trò gương mẫu (nhất là người đứng đầu) trong thực hành tiết kiệm, phòng, chống lãng phí. Triển khai rộng rãi, hiệu quả Phong trào thi đua “Đẩy mạnh phát triển kết cấu hạ tầng đồng bộ, hiện đại; thực hành tiết kiệm, chống lãng phí” theo Kế hoạch Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 1478/QĐ-TTg, ngày 28-11-2022. Đẩy mạnh việc tuyên truyền và thực hiện Quyết định số 3712/QĐ-UBND, ngày 8-7-2025, của UBND thành phố Hà Nội “Về việc ban hành Chương trình phòng, chống lãng phí đến năm 2035”.

Hai là, đẩy mạnh hoạt động giáo dục, tuyên truyền kết hợp hiệu quả giữa gia đình, nhà trường và xã hội trong xây dựng, phát triển toàn diện con người Thủ đô trong thời đại mới, nhất là tầng lớp thanh thiếu niên, có sự gắn kết chặt chẽ, hài hòa giữa giá trị truyền thống tốt đẹp và giá trị hiện đại, văn minh, như lòng yêu nước, ý thức tự hào, tự tôn dân tộc, bản lĩnh, trách nhiệm, tinh thần thượng tôn pháp luật, sự sáng tạo, ý thức tự học, thực học và học tập suốt đời, ý thức tiết kiệm, phòng, chống lãng phí; khơi dậy khát vọng phát triển bền vững Thủ đô trong kỷ nguyên mới.

Ba là, tăng cường triển khai Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở, tạo điều kiện cho hoạt động thanh tra nhân dân và giám sát của cộng đồng dân cư; kịp thời phát hiện, thông tin, phản ánh, ngăn chặn hành vi gây thất thoát, lãng phí, tiêu cực. Bổ sung, hoàn thiện quy định, quy chế, hương ước, quy ước của cơ quan, đơn vị, cộng đồng dân cư gắn với các cuộc vận động và phong trào thi đua yêu nước; cuộc vận động xây dựng đời sống văn hóa, học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; nâng cao hiệu quả xây dựng văn hóa tiết kiệm, chống lãng phí trong các cơ quan, tổ chức, đơn vị trên địa bàn Thủ đô.

Bốn là, có các biện pháp khuyến khích nhân dân tăng cường thực hành tiết kiệm, chống lãng phí trong sản xuất, kinh doanh, tiêu dùng; thực hiện nếp sống văn minh, tiết kiệm trong việc cưới, việc tang, tổ chức lễ hội. Kịp thời biểu dương, khen thưởng, nhân rộng các điển hình, sáng kiến, các mô hình thực hành tiết kiệm, phòng, chống lãng phí hiệu quả trên địa bàn Thủ đô để tạo sức lan tỏa thành các phong trào thi đua tích cực trong thực hành tiết kiệm, phòng, chống lãng phí trong mỗi người dân Hà Nội. Có biện pháp thiết thực bảo vệ người đấu tranh, tố giác hành vi gây lãng phí, thất thoát theo quy định tại Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí và các văn bản hướng dẫn khác./.