Trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương

TCCS - Quản lý hành chính nhà nước cũng giống như mọi hoạt động quản lý cần phải xác định rõ vai trò và đề cao trách nhiệm của người đứng đầu, với tư cách là người lãnh đạo, điều hành hoạt động của mỗi cơ quan hành chính cũng như của cả hệ thống hành chính nhà nước.

1- Yêu cầu cấp thiết

Theo quy định của pháp luật hiện hành, ủy ban nhân dân (UBND) làm việc theo chế độ tập thể, “quyết định theo đa số” (Đ. 124 Hiến pháp năm 1992, sửa đổi, bổ sung năm 2001). Dù Chủ tịch UBND được xác định là người “lãnh đạo, điều hành hoạt động của UBND”, nhưng thẩm quyền riêng khá hạn chế. Luật Tổ chức hội đồng nhân dân (HĐND) và UBND năm 2003 (Đ.127) quy định: Thẩm quyền, trách nhiệm của Chủ tịch UBND chủ yếu tập trung ở việc giải quyết các thủ tục như đôn đốc kiểm tra công việc, triệu tập và chủ trì các phiên họp của UBND, ký thay mặt UBND các văn bản quản lý hành chính; phải “chịu trách nhiệm cá nhân về việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình” và “cùng với tập thể UBND chịu trách nhiệm về hoạt động của UBND và HĐND và cơ quan nhà nước cấp trên” (Điều 126). Điều đó cho thấy, người đứng đầu cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương chưa đủ các thẩm quyền cần thiết để thể hiện đúng vai trò, trách nhiệm.

Chế độ làm việc, quyết định tập thể cùng với sự không rõ ràng về trách nhiệm của tập thể và cá nhân người đứng đầu UBND, trong thực tế đã hạn chế tính kịp thời, nhanh nhạy, thông suốt của quản lý, điều hành hành chính, vì tập thể UBND chỉ họp định kỳ tháng một lần, trường hợp đặc biệt mới tổ chức phiên họp đột xuất, trong khi việc điều hành đòi hỏi phải có những quyết định kịp thời. Trong khi đó các thành viên khác của UBND không có điều kiện, khả năng tham gia vào các quyết định chung của tập thể UBND, cũng như không thể thay mặt Chủ tịch UBND trong chỉ đạo, điều hành.

Vả nữa, chế độ quyết định tập thể, trong nhiều trường hợp chỉ mang tính hình thức, chỉ là hợp thức hóa các quyết định cá nhân người đứng đầu hoặc là chỗ dựa cho những người đứng đầu muốn trốn tránh trách nhiệm cá nhân. Do đó, rất khó xem xét, định rõ trách nhiệm cá nhân người đứng đầu UBND, còn trách nhiệm tập thể UBND thì chung chung, khó xử lý.

Những bất hợp lý đó là một trong những nguyên nhân trực tiếp cản trở việc nâng cao năng lực, hiệu lực, hiệu quả của quản lý nhà nước trên địa bàn địa phương.

Trước tình hình đó, Chính phủ ban hành Nghị quyết số 53/2007/NQ-CP, ngày 07-11-2007, về Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 (khóa X), trong đó nêu: “Quy định rõ thẩm quyền và trách nhiệm của tập thể UBND và Chủ tịch UBND” và “Đề cao trách nhiệm người đứng đầu cơ quan hành chính nhà nước trong cải cách thủ tục hành chính”.

2 - Mục tiêu, quan điểm đổi mới trong phân định thẩm quyền

Đổi mới phân định thẩm quyền, trách nhiệm giữa tập thể UBND, đề cao trách nhiệm của Chủ tịch UBND, cần quán triệt những quan điểm cơ bản sau:

Một là, phải bảo đảm cho hệ thống hành chính nhà nước vận hành một cách thống nhất, thông suốt, kỷ luật, kỷ cương và hiệu lực, hiệu quả.

Phát huy quyền làm chủ của nhân dân, thực hiện cơ chế bầu trực tiếp chủ tịch UBND xã, thị trấn, thị xã, thành phố là cần thiết và phù hợp với xu thế mở rộng thiết chế dân chủ trực tiếp hiện nay.

Bộ máy hành chính nhà nước ở nước ta là một hệ thống thống nhất từ Trung ương đến cơ sở. Để thực hiện yêu cầu đó, phải đề cao vai trò, trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan hành chính nhà nước như là một trong những giải pháp chủ yếu nhất. Nhưng, khi đề cao vai trò, trách nhiệm người đứng đầu cần phải tính tới mức độ, phạm vi thẩm quyền và chế độ trách nhiệm cá nhân trong mối tương quan với tập thể ủy ban, với HĐND cùng cấp, với cơ quan nhà nước cấp trên và cấp dưới và với cấp ủy để tạo nên sự phối kết hợp nhịp nhàng, ăn khớp, đồng bộ giữa các bộ phận một cách kỷ luật, kỷ cương, có hiệu lực, hiệu quả cao.

Hai là, bảo đảm cho người đứng đầu có đủ thẩm quyền cần thiết để chủ động điều hành các hoạt động của quản lý hành chính nhà nước ở địa phương.

Người đứng đầu ở mỗi cấp phải được trao đủ thẩm quyền cần thiết, đúng với vị trí, trách nhiệm của họ, để có thể chủ động quyết định được các vấn đề thuộc chức năng quản lý nhà nước và tổ chức cung ứng các dịch vụ công thuộc phạm vi trách nhiệm của cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương.

Cụ thể là, trong công tác các bộ là thẩm quyền đề xuất, giới thiệu cấp phó và thành viên của cơ quan hành chính trình cấp có thẩm quyền xem xét, quyết định hoặc cơ quan dân cử bầu và trực tiếp bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức, điều động người đứng đầu các cơ quan chuyên môn của UBND cấp mình và các chức danh của UBND cấp dưới theo phân cấp quản lý. Đây chính là thẩm quyền lựa chọn, bố trí đội hình làm việc (hay còn gọi là “ê kíp”) rất quan trọng, trong nhiều trường hợp có tính quyết định đối với thực thi vai trò người đứng đầu cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương.

Ba là, thẩm quyền người đứng đầu phải gắn liền với trách nhiệm; thẩm quyền càng cao thì trách nhiệm càng lớn.

Việc trao thêm thẩm quyền cá nhân phải đi liền với việc xác định rõ chế độ trách nhiệm đối với người đứng đầu. Người có thẩm quyền càng cao thì phải có trách nhiệm càng lớn.

Trách nhiệm đó được thể hiện ở 2 mặt: một là, trách nhiệm phải thực hiện đúng, có kết quả, hiệu quả các nhiệm vụ, quyền hạn được giao; hai là, chế độ trách nhiệm đối với hậu quả xấu xảy ra do việc thực hiện các quyết định của mình theo hướng gắn với trách nhiệm chính trị, trách nhiệm pháp lý, trách nhiệm vật chất. Mặt khác, cũng cần xác định rõ trách nhiệm trực tiếp đối với các quyết định của cá nhân người đứng đầu và trách nhiệm liên đới với những người dưới quyền, khi thực hiện chức trách, nhiệm vụ theo sự phân công của mình, khi gây hậu quả xấu.

Bốn là, phải gắn liền với việc phát huy dân chủ trong quản lý điều hành.

Người đứng đầu phải biết lắng nghe, biết tranh thủ ý kiến của các cấp phó, các thành viên Ủy ban và những người dưới quyền bằng nhiều hình thức khác nhau, trong đó cần đưa ra tập thể thảo luận, bàn bạc một cách thực sự dân chủ trong các kỳ họp những vấn đề quan trọng, phức tạp của quản lý, điều hành. Cần khắc phục tác phong độc đoán, gia trưởng, bảo thủ, không muốn nghe ý kiến tập thể, tự mình quyết mọi việc một cách chủ quan, duy ý chí, phiến diện, tùy tiện...

Mặt khác, cũng cần khắc phục tình trạng người đứng đầu không quyết đoán, mọi việc lớn nhỏ đều đưa ra tập thể UBND bàn bạc, thảo luận tràn lan mà không có kết luận cụ thể...

Năm là, phải đi liền với một cơ chế kiểm soát quyền lực hữu hiệu trong hoạt động hành chính nhà nước.

Khi cá nhân người đứng đầu có thẩm quyền càng cao thì càng dễ nảy sinh các căn bệnh như quan liêu, tham nhũng, độc đoán, chuyên quyền, chủ quan, tùy tiện... Do đó, tăng thẩm quyền, trách nhiệm của người đứng đầu, phải đi đôi với việc tiếp tục hoàn thiện cơ chế kiểm soát quyền lực, qua các hoạt động: thanh tra, kiểm tra của cơ quan hành chính nhà nước cấp trên; giám sát của HĐND cùng cấp; kiểm tra của cấp ủy; giám sát của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội; giám sát trực tiếp của của nhân dân.

Sáu là, phải gắn liền với đổi mới phương thức lãnh đạo của cấp ủy đối với chính quyền địa phương.

Các cấp ủy thực hiện đúng vai trò lãnh đạo của Đảng. Tức là thực hiện các chức năng: định hướng và kiểm tra đối với các hoạt động của bộ máy nhà nước; không làm thay bộ máy chính quyền các công việc của quản lý nhà nước, của điều hành hành chính; không quyết định cụ thể các vấn đề thuộc thẩm quyền, trách nhiệm của bộ máy chính quyền theo quy định của pháp luật.

3 - Một số đề xuất, kiến nghị

Để nhận định và thực hiện đúng trách nhiệm người đứng đầu cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương, trước mắt cần thực hiện một số giải pháp sau:

- Nên tổ chức lại UBND theo hướng giảm số lượng ủy viên Ủy ban tăng thêm số lượng phó chủ tịch.

Thực hiện thí điểm chế định Thủ trưởng hành chính thay thế chế định Ủy ban; theo đó, đứng đầu cơ quan hành chính địa phương là các chức danh: tỉnh trưởng, thị trưởng, huyện trưởng, quận trưởng, xã trưởng, trấn trưởng, phường trưởng và một số cấp phó cho từng chức danh này.

- Tăng cường và nâng cao hiệu lực hoạt động giám sát của HĐND và giám sát của nhân dân đối với UBND và người đứng đầu.

Cần cụ thể hóa và thể chế hóa nội dung, phương pháp lãnh đạo của cấp ủy đối với bộ máy chính quyền và cơ quan hành chính nhà nước ở từng cấp, từng loại hình theo hướng làm tốt chức năng định hướng và kiểm tra, không bao biện, làm thay công việc quản lý, điều hành thuộc chức năng của bộ máy hành chính ở địa phương.

Cần có nội dung, hình thức giám sát cụ thể, thiết thực, đúng với chức năng của HĐND; cần có chế tài xử lý cụ thể, có hiệu lực sau giám sát. áp dụng hình thức HĐND bỏ phiếu bất tín nhiệm UBND và người đứng đầu cơ quan hành chính, khi có những biểu hiện yếu kém về năng lực, phẩm chất, không hoàn thành chức trách, nhiệm vụ gây hậu quả xấu và xử lý trách nhiệm theo pháp luật.

Tăng cường các hoạt động giám sát nhân dân, trước hết là giám sát của Mặt trận Tổ quốc đối với UBND và người đứng đầu cơ quan hành chính theo hướng thiết thực, hiệu quả, thực chất, không tràn lan, không hình thức, đúng với tính chất của giám sát nhân dân và cơ chế cụ thể sau giám sát để xử lý trách nhiệm khi có vi phạm.

- Áp dụng hình thức bí thư cấp ủy đồng thời đứng đầu cơ quan hành chính nhà nước ở cấp xã, và ở những địa phương không tổ chức HĐND.

Việc nhất thể hóa hai chức danh này một mặt, tạo điều kiện thực tế cho việc đề cao vai trò, trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương, nâng cao hiệu lực, hiệu quả của quản lý nhà nước; mặt khác, còn là giải pháp quan trọng, hữu hiệu để đề cao vai trò lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước. Đồng thời còn góp phần giảm mạnh tệ quan liêu, trì trệ, hội họp nhiều,... của các cấp ủy cũng như của các cơ quan nhà nước ở địa phương.

- Thực hiện cơ chế dân bầu trực tiếp chức danh người đứng đầu cơ quan hành chính nhà nước ở xã, thị trấn và ở thị xã, thành phố.

Các địa phương đã tổ chức cho nhân dân tại cộng đồng dân cư thôn, làng, ấp, bản, tổ dân phố bầu trực tiếp trưởng thôn, làng, ấp, bản và tổ trưởng tổ dân phố; nhiều địa phương triển khai việc lấy phiếu tín nhiệm trong nhân dân đối với các chức danh chủ chốt của HĐND, UBND ở cấp xã. Cần mở rộng các hình thức đó.

- Đổi mới nội dung, phương thức đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ, công chức hành chính, nhất là đối với những người đứng đầu.

Mở các lớp bồi dưỡng riêng cho từng chức danh đứng đầu cơ quan hành chính ở mỗi loại hình đơn vị hành chính và tổ chức đào tạo dài hạn đội ngũ kế cận cho từng chức danh này. Về nội dung, cần tập trung vào việc rèn luyện kỹ năng lãnh đạo, quản lý và thực thi công vụ của từng vị trí công việc và các kiến thức, kinh nghiệm quản lý, điều hành mới của các nền hành chính hiện đại.../.