Cao nguyên đá Đồng Văn - Công viên địa chất toàn cầu tại Việt Nam

Công viên địa chất Cao nguyên đá Đồng Văn nằm ở phía bắc tỉnh Hà Giang, là vùng núi đá cao trên 1.000 mét, bao gồm địa giới hành chính của bốn huyện: Quản Bạ, Yên Minh, Đồng Văn và Mèo Vạc. Trên diện tích tự nhiên 2.356 km², 90% là núi đá vôi đặc trưng cho địa hình các-xtơ (karst), cao nguyên này là nơi sinh sống của 17 dân tộc anh em, như Mông, Dao, Tày, Lô Lô, Pu Péo, Cờ Lao, Bố Y,..., trong đó, dân tộc Mông chiếm hơn 70%. Cuộc sống của đồng bào các dân tộc nơi đây gắn bó và chủ yếu dựa vào đá, đã tạo dựng nên kho tàng văn hóa hết sức đặc sắc. 

Hiện nay, tổng số di sản địa chất được thống kê ở Cao nguyên đá Đồng Văn là khoảng 139 điểm, bao gồm di sản địa mạo và di sản kiến tạo, tiêu biểu như Núi Đôi, mặt trượt đứt gãy và đới dăm kết vôi ở Quản Bạ; Hẻm vực Tu Sản, tổ hợp di sản địa chất và nếp uốn trong đá vôi silic ở Đèo Mã Pì Lèng;… Tại Cao nguyên đá, có 17 nhóm hóa thạch cổ sinh như: tay cuộn (xã Ma Lé, Đồng Văn); Bọ Ba Thùy (xã Lũng Cú, Đồng Văn và xã Lũng Pù, Mèo Vạc), cá cổ, thực vật thuỷ sinh, vỏ cứng, san hô vách đáy, san hô bốn tia, lỗ tầng, răng nón, trùng lỗ, vỏ nón, hai mảnh vỏ, chân bụng, chân đầu, động vật dạng rêu, huệ biển và tảo (xã Lũng Cú, Đồng Văn và xã Cán Chu Phìn, Mèo Vạc,…). Không chỉ có giá trị nổi bật về di sản địa chất, khu vực này còn có giá trị về đa dạng sinh học, ở các khu bảo tồn như: Khu Bảo tồn Thiên nhiên Du Già, Khu Bảo tồn Loài và Sinh cảnh Khau Ca,…

Với hệ thống di sản văn hóa khá phong phú, nhiều di tích lịch sử - văn hóa và danh lam thắng cảnh ở Cao nguyên đá Đồng Văn đã được công nhận là di tích cấp quốc gia, như: nghệ thuật kiến trúc Nhà Vương, kiến trúc nghệ thuật phố cổ Đồng Văn; Cột cờ Lũng Cú; Núi Đôi Quản Bạ và Đèo Mã Pì Lèng;… Bên cạnh đó, còn có rất nhiều di sản văn hóa vật thể và phi vật thể từ cuộc sống, sinh hoạt của đồng bào các dân tộc sống cộng cư trên vùng Cao nguyên đá, như chợ phiên, đặc biệt là chợ tình Khâu Vai, và các lễ hội văn hóa truyền thống khác. Tất cả những điều đó đã khiến cho nơi đây dần trở thành một điểm đến hấp dẫn đối với du khách trong nước và nước ngoài.

Từ thành phố Hà Giang đi ngược lên phía Bắc, trải qua những đoạn đường đèo, những đoạn cua tay áo gấp khúc đến chóng mặt, bên này là vực sâu, bên kia là từng lớp núi đá, khung cảnh hoang sơ và hùng vĩ của Cao nguyên đá Đồng Văn hiện ra trong mây dễ khiến cho người ta choáng ngợp. Hình ảnh đầu tiên của Cao nguyên đá là Núi Đôi Quản Bạ, mà người dân nơi đây vẫn thường gọi bằng cái tên thân thương “Núi cô Tiên”. Được coi là biểu tượng đầu tiên khi đến Cao nguyên đá, Núi cô Tiên là hai ngọn núi trông như hai trái đào tiên nằm cạnh nhau, xung quanh là núi đá trùng điệp và ruộng bậc thang, vốn đã trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho biết bao nhà nhiếp ảnh.

Với đặc điểm của vùng đá vôi đặc biệt, chứa đựng những dấu ấn tiêu biểu về lịch sử phát triển vỏ Trái đất, ở Cao nguyên đá Đồng Văn, ta có thể thấy những hiện tượng tự nhiên, cảnh quan đặc sắc về thẩm mỹ và vô cùng đa dạng, phong phú. Từ những vách đá tai mèo lớp lớp, trập trùng, Đèo Mã Pì Lèng hiểm trở, hùng vĩ, với dòng sông Nho Quế xanh biếc như một dải lụa vắt ngang, ta dường như thấy được sự kỳ diệu của tạo hóa và khâm phục ý chí, nghị lực của con người. Tận dụng từng hẻm đất giữa những núi đá tai mèo sắc nhọn, người dân nơi đây đã lao động chăm chỉ để gieo nên màu xanh của lúa, ngô, sắn,…, làm nên những vụ mùa bảo đảm cho cuộc sống của mình.

Đến huyện Đồng Văn, nơi được coi là trung tâm của Cao nguyên đá, ta sẽ được khám phá nhiều địa danh, điểm du lịch hấp dẫn, như: phố cổ Đồng Văn, dinh thự Nhà Vương, là những di sản kiến trúc độc đáo, vẫn còn nguyên giá trị về lịch sử, văn hóa; Cột cờ Lũng Cú, là nơi cắm lá cờ cao nhất của Tổ quốc;… Tháng 10 - 11 (âm lịch), khách du lịch đến đây sẽ được chiêm ngưỡng vẻ đẹp tinh khôi của loài hoa đặc biệt vùng Cao nguyên đá - hoa Tam giác mạch, sắc trắng phớt hồng, dịu dàng, mong manh, dệt triền miên trên những cánh đồng, triền núi,…

Có thể nói, với cảnh sắc thiên nhiên và truyền thống văn hóa lâu đời của cộng đồng cư dân bản địa, Cao nguyên đá Đồng Văn là khu vực có tiềm năng lớn về phát triển du lịch của tỉnh Hà Giang. Điều này càng được khẳng định rõ nét khi nơi đây trở thành công viên địa chất toàn cầu đầu tiên của đất nước. Chính điều này đã góp thêm động lực để Hà Giang đẩy mạnh phát triển du lịch, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho người dân nơi đây. Theo thống kê, trong vòng 3 năm (2010 - 2012), lượng du khách đến Cao nguyên đá tăng đột biến, doanh thu từ du lịch đạt trên 300 tỷ đồng, gấp 3 lần so với giai đoạn 2009 - 2010. Lượng khách du lịch không ngừng tăng, từ 300.000 lượt (năm 2010) lên 400.000 lượt (năm 2012). Riêng trong 3 tháng đầu năm 2013, có hơn 140.000 lượt khách đến đây; đặc biệt, vào dịp nghỉ lễ 30-4 và 1-5 vừa qua, có trên 6.000 du khách trong nước và nước ngoài đến thăm quan, doanh thu ước đạt 5 tỷ đồng. Lượng khách du lịch với nhu cầu lớn về dịch vụ cũng đã đem lại nhiều cơ hội việc làm cho bà con các dân tộc và góp phần đẩy mạnh phát triển các ngành nghề truyền thống nơi đây. Ở làng du lịch cộng đồng Lô Lô Chải (huyện Mèo Vạc), thu nhập bình quân của các hộ làm du lịch từ năm 2010 đến 2012 tăng từ 500 nghìn đồng lên trên 1 triệu đồng/tháng; người Mông dệt thổ cẩm ở xã Lùng Tám (Quản Bạ) cũng có thu nhập ổn định khoảng 700 nghìn đồng/người/tháng;... Những thay đổi ở Cao nguyên đá đã góp phần quan trọng vào quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế của tỉnh, như nâng tỷ lệ giá trị các ngành dịch vụ lên 38,4% (năm 2012), đồng thời nâng thu nhập bình quân đầu người lên 11,1 triệu đồng/người/năm (năm 2012), tăng 15,43% so với năm 2011.

Bên cạnh đó, quá trình phát triển của Cao nguyên đá Đồng Văn còn góp phần cải thiện điều kiện sống của người dân nơi đây. Năm 2011, 4 huyện thuộc Công viên địa chất đã thực hiện Dự án Nâng cấp cải tạo kết cấu hạ tầng, nước sạch và Dự án Trồng cây dướng phủ xanh đất trống, đồi núi trọc, sản xuất thức ăn chăn nuôi hộ gia đình. Đặc biệt, trong năm 2012, việc xây dựng và triển khai các đề án “Xây dựng làng du lịch cộng đồng gắn với Chương trình Nông thôn mới”; “Xây dựng hệ thống thu gom rác thải tại các trung tâm và điểm du lịch”; “Xây dựng thương hiệu cho các sản phẩm đặc trưng vùng công viên” (thịt bò, rượu ngô, rau sạch...) đã góp phần mang lại diện mạo mới cho Cao nguyên đá, cải thiện môi trường và nâng cao chất lượng cuộc sống cho đồng bào nơi đây.

Mới đây, Quy hoạch tổng thể bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị Công viên địa chất toàn cầu Cao nguyên đá Đồng Văn giai đoạn 2012 - 2020, tầm nhìn 2030 đã chính thức được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Đây sẽ là cơ sở, động lực để Đảng bộ và nhân dân các dân tộc vùng Cao nguyên đá thêm tin tưởng, nỗ lực xây dựng cuộc sống ấm no, xây dựng quê hương ngày một phát triển, trở thành điểm đến yêu thích của khách du lịch trong nước cũng như quốc tế khi đến với Hà Giang, nơi địa đầu của Tổ quốc./.