Thấy gì ở thỏa thuận hợp tác năng lượng Nga - Xéc-bi-a?

Naftna Industrija Srbije (NIS) là công ty dầu mỏ quốc doanh đang thống trị thị trường Xéc-bi-a, độc quyền trong lĩnh vực lọc hóa dầu và có mạng lưới gần 500 trạm xăng trên toàn quốc với tổng trị giá dao động trong khoảng 1 - 2 tỉ ơ-rô (1,48 tỉ - 2,96 tỉ USD). Vậy mà các lãnh đạo Xéc-bi-a hôm 25-1 đã ký thỏa thuận cho phép Nga kiểm soát NIS cũng như xây dựng đường ống dẫn khí chính tới các thị trường châu Âu qua lãnh thổ nước này.

Thỏa thuận chiến lược

Chỉ một tuần sau khi Nga thoả thuận với Bun-ga-ri xây dựng đường ống dẫn khí dưới biển Đen, tại Mát-xcơ-va, Tổng thống Xéc-bi-a B. Ta-dic và Thủ tướng thân Nga V. Cô-xtu-ni-ca của nước này cũng đã tuyên bố cho phép Gazprom, tập đoàn khí đốt độc quyền của Nga, nhà sản xuất khí đốt lớn nhất thế giới (cung cấp 1/4 lượng khí đốt của châu Âu), đặt một nhánh đường ống khí đốt South Stream qua Xéc-bi-a, biến nước này trở thành một điểm trung chuyển quan trọng đối với các nguồn cung cấp nhiên liệu. Vận chuyển khí ga sẽ hoàn tất ở Hung-ga-ri và được chuyển tới các khách hàng châu Âu khác.

Theo thỏa thuận mới ký kết tại Mát-xcơ-va, Gazprom được quyền mua 51% cổ phần của công ty NIS với một khoản tiền chưa được tiết lộ. Tháng trước, Gazprom đề xuất giá mua ban đầu là 400 triệu ơ-rô (khoảng 592 triệu USD), một cái giá mà theo giới phân tích là thấp hơn nhiều so với giá trị thực của số cổ phần trên ngoài thị trường.

Thực tế, ngay từ khi ký kết với Bun-ga-ri, Nga đã có ý định lập một “ngã tư” thuận lợi cho hai đường ống dẫn của South Stream từ Nga qua biển Đen: một đường ống theo hướng Hy Lạp và I-ta-li-a, và một đường ống tới Hung-ga-ri đi qua Xéc-bi-a. Hệ thống dẫn khí South Stream dự kiến sẽ hoàn thành vào năm 2013, mỗi năm vận chuyển 30 tỉ mét khối khí tự nhiên đến các thị trường Tây Âu. Gazprom và chính quyền các địa phương đang đàm phán lắp đặt tuyến đường cụ thể. Xéc-bi-a sẽ được hưởng lệ phí quá cảnh đối với nguồn khí đốt cung cấp đến Tây Âu. Nga cũng cam kết sẽ đầu tư 500 triệu ơ-rô (740 triệu USD) cho việc hiện đại hóa ngành năng lượng của Xéc-bi-a. Theo Bộ trưởng năng lượng Xéc-bi-a A. Pô-pô-vic, đồng minh của Thủ tướng V. Cô-xtu-ni-ca, thỏa thuận chiến lược này sẽ thúc đẩy kinh tế và cung cấp nguồn năng lượng cho nước này trong nhiều năm sau.

Nga giành chiến thắng

Một điều hiển nhiên rằng thoả thuận mua lại NIS sẽ giúp tập đoàn dầu khí Gazprom của Nga gia tăng mức độ chi phối đối với thị trường năng lượng châu Âu. Điều này đồng nghĩa với chiến thắng của Nga trong “cuộc chiến đường ống nhiên liệu” với Liên minh châu Âu (EU). Thời gian qua, EU luôn tìm mọi cách hạn chế mức độ phụ thuộc về năng lượng đối với Mát-xcơ-va. Để đề phòng, EU đã đưa ra biện pháp phát triển dự án đường ống khí đốt Na-bu-cô (dự kiến dài 3.400 km với tổng trị giá 5 tỉ USD), đối thủ của dự án South Stream, nhằm đưa khí đốt từ Trung Á, qua Thổ Nhĩ Kỳ tới châu Âu. Đây là tuyến đường ống có ý nghĩa quan trọng đối với kế hoạch của phương Tây nhằm giảm thiểu mức độ kiểm soát của Mát-xcơ-va đối với nguồn cung năng lượng cho châu Âu từ Gazprom. Dự án này nhận được sự ủng hộ của hầu hết các quốc gia trong khối và đang trong giai đoạn lập kế hoạch ban đầu. Tuy nhiên, EU còn phải đối mặt vơi khó khăn trong việc tìm đủ nguồn cung nhiên liệu nhằm thực hiện kế hoạch này.

“Một cách hàm ơn”?

Phó Thủ tướng Nga Đ. Mét-vê-đép cho rằng mối quan hệ chính trị chặt chẽ giữa Nga và Xéc-bi-a đã mang lại những thành quả kinh tế. Đây là một cú đột phá. Theo Gazprom, thỏa thuận này sẽ mở ra các cơ hội kinh doanh. NIS thì tuyên bố kinh nghiệm, chuyên môn và nguồn lực của Gazprom sẽ giúp họ tăng cường khả năng cạnh tranh và nâng cao tính hiệu quả.

Còn nói như nhà phân tích chiến lược C.Ua-phơ, Nga đã biết tận dụng bối cảnh hiện nay ở Ban-căng vào đúng lúc Xéc-bi-a cần một chỗ dựa để giải quyết vấn đề Cô-xô-vô đòi ly khai. Thực vậy, các thỏa thuận được thông qua chỉ 9 ngày trước khi bắt đầu cuộc bầu cử tổng thống vòng hai quyết định tương lai của Xéc-bi-a ngả về Nga hay phương Tây, tựu trung vướng mắc cũng chỉ xoay quanh vấn đề tuyên bố ly khai của Cô-xô-vô. Do vậy, Tổng thống V.Pu-tin tái khẳng định sự ủng hộ mạnh mẽ của Nga đối với quan điểm của Xéc-bi-a dứt khoát phản đối việc tỉnh Cô-xô-vô thuộc Xéc-bi-a đòi ly khai. Phát biểu trước giới truyền thông, Tổng thống Xéc-bi-a Ta-dic quả quyết cho rằng nếu không có sự ủng hộ của Nga, nước này “sẽ gặp nhiều khó khăn hơn trong việc bảo vệ lập trường về Cô-xô-vô”. Phải chăng, việc các nhà lãnh đạo Xéc-bi-a cho phép Nga kiểm soát công ty NIC cũng như xây dựng đường ống dẫn khí chính tới các thị trường châu Âu qua lãnh thổ của mình cũng là một cách để Xéc-bi-a “lại quả” cho Nga vì đã giúp nước này trên trường quốc tế vì Nga sẽ bảo vệ đến cùng các lợi ích của Xéc-bi-a, nhất là trong vấn đề Cô-xô-vô.