Thành phố Hồ Chí Minh phát triển khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số hướng đến mô hình tăng trưởng mới

Tiên phong trong phát triển khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số

Trong bối cảnh thế giới bước vào thời kỳ cạnh tranh ngày càng gay gắt về tri thức, khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số đã trở thành động lực cốt lõi định hình năng lực cạnh tranh và vị thế chiến lược của mỗi quốc gia, mỗi vùng và mỗi đô thị. Cuộc đua phát triển hiện nay không còn dựa vào tài nguyên hay lao động giá rẻ, mà dựa trên khả năng làm chủ công nghệ, tốc độ đổi mới và mức độ thích ứng trong môi trường số. Điều đó đòi hỏi các trung tâm kinh tế lớn phải đi đầu trong đầu tư cho khoa học, công nghệ, phát triển hạ tầng số hiện đại và xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo toàn diện, bền vững.

Trong bối cảnh đó, Nghị quyết số 57-NQ/TW, ngày 22-12-2024, của Bộ Chính trị, về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia (Nghị quyết số 57-NQ/TW) đã xác lập tầm nhìn chiến lược và hệ thống giải pháp mang tính toàn diện. Nghị quyết mở ra thời cơ mới để Thành phố Hồ Chí Minh phát huy đầy đủ vai trò đầu tàu của vùng Đông Nam Bộ - khu vực kinh tế năng động nhất cả nước và trở thành một cực tăng trưởng về đổi mới sáng tạo của quốc gia. Thành phố được kỳ vọng trở thành trung tâm tri thức và đổi mới sáng tạo hàng đầu khu vực, tạo sức lan tỏa mạnh mẽ cho phát triển vùng và đóng góp quan trọng vào sự phát triển chung của đất nước.

Trên cơ sở các định hướng chiến lược, thời gian qua Thành phố Hồ Chí Minh đã triển khai mạnh mẽ nhiều chương trình và nhiệm vụ về khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, qua đó đạt được những kết quả nền tảng quan trọng. Giai đoạn 2021 - 2025, hoạt động khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo đã khẳng định vai trò là động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Nguồn lực đầu tư cho khoa học và công nghệ từ ngân sách nhà nước và xã hội hóa tăng đều hằng năm, ước đạt 1% tổng sản phẩm trên địa bàn, tương đương 76.049 tỷ đồng. Các nguồn lực này được tập trung vào các ngành và lĩnh vực trọng điểm của Thành phố, như nghiên cứu phục vụ Chương trình Đô thị thông minh và chuyển đổi số; ứng dụng công nghệ công nghiệp; công nghệ phục vụ bảo vệ và chăm sóc sức khỏe; nông nghiệp công nghệ cao; quản lý và phát triển đô thị. Đồng thời, Thành phố chủ động nghiên cứu và triển khai các chính sách thúc đẩy phát triển kinh tế chia sẻ, kinh tế số và kinh tế tuần hoàn.

Các kết quả trên được phản ánh rõ qua số lượng doanh nghiệp khoa học và công nghệ của Thành phố đứng thứ hai cả nước, với tỷ lệ trung bình 37,8% doanh nghiệp thực hiện các hoạt động đổi mới sáng tạo trong giai đoạn 2021 - 2025, cho thấy tinh thần sáng tạo đã lan tỏa mạnh mẽ trong khu vực tư nhân. Đóng góp của năng suất các nhân tố tổng hợp đạt trên 50,7%, minh chứng cho vai trò quan trọng của khoa học và công nghệ trong tăng trưởng kinh tế Thành phố.

Hạ tầng khoa học và công nghệ của Thành phố Hồ Chí Minh tiếp tục được đầu tư và phát triển đồng bộ, tạo nền tảng vững chắc cho hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Các khu vực trọng điểm như Khu Công nghệ cao, Khu phần mềm Quang Trung, Khu nông nghiệp công nghệ cao, cùng các trung tâm nghiên cứu, vườn ươm công nghệ và phòng thí nghiệm trọng điểm, đóng vai trò hạt nhân trong việc hình thành và phát triển hệ sinh thái khoa học - công nghệ. Các chương trình nghiên cứu ứng dụng gắn với nhu cầu thực tiễn, bao gồm đô thị thông minh, công nghiệp mũi nhọn, nông nghiệp công nghệ cao, công nghệ vật liệu mới, công nghệ thông tin - truyền thông, y tế và môi trường, đã tạo ra nhiều sản phẩm hữu ích, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh và hiệu quả quản trị đô thị. Thành phố đồng thời đẩy mạnh thương mại hóa kết quả nghiên cứu thông qua việc hoàn thiện công nghệ, thử nghiệm, tiêu chuẩn hóa sản phẩm, bảo hộ và khai thác sở hữu trí tuệ.

Nguồn nhân lực khoa học và công nghệ của Thành phố phát triển mạnh mẽ, với hơn 21.000 cá nhân hoạt động trong lĩnh vực này, trong đó có khoảng 7.000 tiến sĩ tham gia vào 135 nhóm nghiên cứu năng động, có hợp tác quốc tế và đóng góp tích cực vào việc xây dựng luận cứ khoa học cho hoạch định chiến lược, chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng và an ninh. Nhờ đó, Thành phố đã tạo ra nhiều sản phẩm chất lượng cao, có khả năng cạnh tranh trên thị trường trong nước và quốc tế.

Hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo của Thành phố phát triển năng động, tiến gần top 100 thành phố có hệ sinh thái khởi nghiệp năng động nhất toàn cầu. Thành phố chủ động ban hành các chính sách hỗ trợ, thúc đẩy kết nối, tăng cường truyền thông, phát triển đổi mới sáng tạo và hợp tác quốc tế nhằm thu hút nguồn lực phát triển. Hiện hệ sinh thái tập hợp hơn 2.000 doanh nghiệp khởi nghiệp, hàng chục không gian sáng tạo với tổng diện tích trên 34.000m², trong đó Trung tâm khởi nghiệp sáng tạo Thành phố Hồ Chí Minh, khánh thành ngày 23-8-2025, có tổng diện tích 17.000m². Các tổ chức trung gian, vườn ươm, quỹ đầu tư mạo hiểm và quỹ đầu tư tư nhân hoạt động hiệu quả, tạo môi trường năng động, hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới sáng tạo.

Thành phố đã hình thành bốn hệ sinh thái trọng điểm gồm nông nghiệp, giáo dục công nghệ, trí tuệ nhân tạo, Internet vạn vật.. Hàng trăm sự kiện huấn luyện, kết nối đã hỗ trợ hàng nghìn lượt doanh nghiệp và cá nhân tham gia. Thành phố triển khai hiệu quả các chương trình hợp tác quốc tế: khóa huấn luyện đổi mới sáng tạo với New Zealand; hội thảo chuyển đổi số với Phần Lan trong Tuần lễ đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp - WHISE 2021; mô hình hợp tác ươm tạo song phương giữa Tổ chức Tech7 (Israel) và Trung tâm ươm tạo Việt Nam; chương trình VICAP phối hợp với Đại sứ quán Israel. Các chương trình trọng điểm như Speedup đã hỗ trợ hơn 50 dự án khởi nghiệp, tất cả đều thành lập doanh nghiệp và nhiều dự án gọi vốn thành công.

Lĩnh vực chuyển đổi số thời gian qua ghi nhận bước tiến rõ nét, đóng vai trò ngày càng quan trọng trong quản lý nhà nước và phát triển kinh tế - xã hội. Thành phố triển khai hiệu quả nền tảng chính quyền số, hoàn thiện kho dữ liệu mở và dữ liệu dùng chung trong các lĩnh vực y tế, giao thông, giáo dục, tài nguyên - môi trường. Cung cấp dịch vụ công trực tuyến đã giảm thủ tục hành chính, nâng cao hiệu quả quản trị công và mức độ hài lòng của người dân, doanh nghiệp. Quản lý nhà nước đang chuyển từ mô hình dựa trên báo cáo sang điều hành dựa trên dữ liệu. Thành phố xây dựng chính quyền điện tử, quản trị dữ liệu và bộ chỉ số đánh giá chuyển đổi số để theo dõi hiệu quả triển khai toàn hệ thống. Các nền tảng số được ứng dụng rộng rãi, cải thiện chất lượng dịch vụ công và hiệu quả hoạt động của nhiều ngành, từ y tế, giáo dục đến văn hóa, du lịch và quản lý đô thị.

Những kết quả đạt được trong giai đoạn 2021 - 2025 đã tạo nền tảng vững chắc, khẳng định vai trò trung tâm của khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao năng lực cạnh tranh và hiệu quả quản trị của Thành phố Hồ Chí Minh. Bước vào giai đoạn 2025 - 2030, Thành phố cần tiếp tục phát huy những thành tựu đã đạt được, triển khai đồng bộ các giải pháp đột phá, tập trung vào nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, phát triển hạ tầng khoa học - công nghệ và hạ tầng số hiện đại, mở rộng hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo, thúc đẩy hợp tác quốc tế và thương mại hóa kết quả nghiên cứu. Trên cơ sở đó, khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số sẽ trở thành động lực cốt lõi, định hình mô hình tăng trưởng mới, đưa Thành phố Hồ Chí Minh bứt phá trở thành trung tâm tri thức, công nghệ và đổi mới sáng tạo hàng đầu trong khu vực Đông Nam Á, đồng thời lan tỏa năng lực và giá trị vào chiến lược phát triển vùng và quốc gia.

Khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trở thành động lực chính để Thành phố Hồ Chí Minh bứt phá

Khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số được xác định là trụ cột của mô hình tăng trưởng mới, giữ vai trò quyết định trong quá trình chuyển dịch sang kinh tế số, kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn. Thành phố Hồ Chí Minh đặt mục tiêu đến năm 2030, năng suất nhân tố tổng hợp (TFP) đóng góp 60% GRDP; kinh tế số chiếm 30 - 40% GRDP; tổng chi xã hội cho nghiên cứu phát triển (R&D) đạt 2 - 3% GRDP; dành tối thiểu 3 - 4% tổng chi ngân sách hằng năm cho khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; phủ sóng 5G toàn vùng và hình thành ít nhất 5 tổ chức KHCN đạt chuẩn quốc tế. Để thực hiện mục tiêu mang tính đột phá đó, cần tập trung triển khai đồng bộ các giải pháp chiến lược sau:

Thứ nhất, tiếp tục đổi mới mạnh mẽ cơ chế quản lý khoa học và công nghệ, chuyển từ tư duy “quản lý hành chính” sang “quản trị phát triển”, bảo đảm tính linh hoạt, minh bạch và hiệu quả. Thành phố cần xây dựng các tổ chức KHCN công lập mạnh theo mô hình đa ngành, đa lĩnh vực, đóng vai trò hạt nhân kết nối giữa Nhà nước - doanh nghiệp - trường viện; từ đó hình thành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo đồng bộ, có khả năng dẫn dắt thị trường công nghệ.

Thứ hai, ưu tiên đầu tư phát triển hạ tầng khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo đạt chuẩn quốc tế, mở rộng không gian thử nghiệm (sandbox), xây dựng các công viên khoa học, trung tâm đổi mới sáng tạo, cụm công nghiệp văn hóa, không gian sáng tạo cộng đồng; hình thành hành lang đổi mới sáng tạo nối liền khu đô thị sáng tạo phía Đông với các khu công nghiệp - dịch vụ - cảng biển và các cơ sở nghiên cứu của Thành phố. Đây sẽ là nền tảng quan trọng để thu hút nhân tài, dự án chiến lược và các dòng vốn công nghệ cao.

Thứ ba, phát triển mạnh các ngành công nghệ mũi nhọn có khả năng tạo đột phá: bán dẫn - vi mạch, trí tuệ nhân tạo, lượng tử, công nghệ sinh học - dược phẩm, vật liệu mới, năng lượng sạch, sản xuất thông minh. Thành phố cần tập trung xây dựng các trung tâm R&D, phòng thí nghiệm trọng điểm; thu hút tập đoàn công nghệ, doanh nghiệp đa quốc gia đặt trung tâm nghiên cứu và thử nghiệm tại Thành phố Hồ Chí Minh; thúc đẩy hợp tác chặt chẽ giữa trường - viện - doanh nghiệp - quỹ đầu tư mạo hiểm; mở rộng mô hình hợp tác công - tư trong triển khai các chương trình nghiên cứu và phát triển sản phẩm chiến lược.

Thứ tư, đẩy mạnh phát triển hạ tầng số hiện đại, đồng bộ. Tập trung xây dựng trung tâm dữ liệu lớn, khu công nghiệp công nghệ thông tin tập trung, phát triển hạ tầng dữ liệu mở; ứng dụng bản đồ số, dữ liệu lớn, phân tích địa lý (GIS) vào quy hoạch, quản lý đô thị thông minh, dịch vụ công và bảo đảm an toàn, an ninh mạng. Đồng thời thành lập Quỹ đầu tư khởi nghiệp sáng tạo theo mô hình PPP, đa dạng hóa cơ chế đồng tài trợ nhà nước - tư nhân; thúc đẩy phát triển nông nghiệp công nghệ cao, sinh thái, hữu cơ, hình thành vùng sản xuất tập trung và trung tâm chế biến chuyên sâu gắn với bảo tồn đa dạng sinh học.

Thứ năm, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, nhất là đội ngũ chuyên gia, nhà khoa học, kỹ sư công nghệ và doanh nhân đổi mới sáng tạo. Thành phố cần mở rộng liên kết đào tạo quốc tế, tạo môi trường sáng tạo mở, linh hoạt; thu hút trí thức Việt Nam ở nước ngoài và chuyên gia quốc tế. Song song đó, phải xây dựng cơ chế điều phối liên ngành khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; nâng cao năng lực dự báo, thiết kế chính sách và giám sát thực thi bằng công nghệ số trong toàn bộ chu trình quản trị./.