Doanh nghiệp tự chủ giá xăng, dầu: những tác động hai chiều

Trưa ngày 25-2-2008, các điểm bán lẻ xăng, dầu đồng loạt tăng giá theo quyết định điều chỉnh của Liên bộ Tài chính - Công thương. Tăng giá xăng có nguy cơ đẩy tỷ lệ lạm phát lên cao, nhưng trao quyền tự quyết cho các doanh nghiệp điều chỉnh giá dưới mức trần 15.000 đồng/lít sẽ giúp Chính phủ không phải “chạy” theo những đợt tăng giá đột biến, ngân sách nhà nước “dư dả” ít nhất 10.000 tỉ đồng/năm.

Doanh nghiệp điêu đứng vì lỗ - Nhà nước không thể bù thêm

Trên thị trường New York, kết thúc phiên giao dịch chiều tối ngày 20-2, giá dầu đã tăng lên 100,74 USD/thùng, mức cao nhất từ năm 1983 đến nay. Với việc giá dầu trên thị trường thế giới tăng cao như trên, theo tính toán sơ bộ, xăng nhập khẩu về bán có thể lỗ trên 800 đồng/lít, dầu nhập khẩu về bán còn có thể bị lỗ hơn nữa. Sau nhiều lần cân nhắc, ngày 25-2, Liên bộ Tài chính - Công thương đã buộc phải công bố điều chỉnh giá xăng, dầu.

Xung quanh việc tăng giá vào thời điểm này có những ý kiến trái ngược. Nhiều ý kiến cho rằng tăng giá xăng dầu lúc này không thích hợp vì lo ngại nguy cơ lạm phát. Dẫn chứng cho luồng ý kiến này là con số 6% của tình trạng lạm phát hai tháng đầu năm 2008, trong khi mục tiêu đặt ra cho cả năm là 9%, nếu tăng giá xăng dầu vào lúc này sẽ làm cho lạm phát “lồng” lên. Với việc chưa hết quí I mà lạm phát đã tăng 2/3 so với mục tiêu cả năm, khá nhiều chuyên gia kinh tế đã cảnh báo bài toán giải quyết tình trạng lạm phát còn khó khăn hơn nữa và chỉ số giá tiêu dùng sẽ tăng thêm khoảng 0,4 - 0,5% nếu điều chỉnh giá xăng, dầu.

Tuy nhiên, nhìn vào thực tế năm 2007, Nhà nước đã bù lỗ 11.000 tỉ đồng cho giá xăng. Nếu tiếp tục giữ giá bán trong nước như hiện nay thì trong năm 2008, kinh doanh xăng dầu sẽ thua lỗ lớn, ngân sách nhà nước không có khả năng cân đối để bù khoản lỗ trên (khoảng 15.700 tỉ đồng, chưa kể ngân sách nhà nước bị giảm do thuế nhập khẩu xăng dầu là 0%; thuế thu nhập doanh nghiệp cũng giảm khoảng vài trăm tỉ đồng).

Tổng Giám đốc Tổng Công ty Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex) cho biết, với giá xăng nhập khẩu những ngày qua, cộng với các chi phí, doanh nghiệp chịu lỗ hơn 1.000 đồng mỗi lít xăng bán ra. Mỗi ngày, Petrolimex lỗ cả mặt hàng xăng và dầu khoảng 30 tỉ đồng. Ngay khi giá dầu vượt ngưỡng 100 USD/thùng, Petrolimex đã có phương án trình Liên bộ Tài chính - Công Thương kiến nghị điều chỉnh giá xăng, dầu. Trong tháng 2, Saigon Petro cũng lỗ từ 1.000 – 1.500 đồng/lít xăng. Công ty Xăng dầu quân đội cũng đối mặt với khó khăn khi ấn định giá bán là 13.000 đồng/lít xăng. Công ty bán càng nhiều càng lỗ. Theo tính toán, từ gần nửa tháng nay, cộng mọi chi phí, Công ty Xăng dầu quân đội phải bán với giá 14.000 đồng - 15.000 đồng/lít xăng A92 mới không lỗ.

Các doanh nghiệp kinh doanh mặt hàng này đều mong muốn có phương án để khắc phục tình trạng lỗ liên tục, mà trước mắt là tăng giá. Theo họ, trong bối cảnh giá xăng, dầu thế giới tăng cao, Nhà nước không thực hiện bù lỗ, doanh nghiệp cũng không được phép định đoạt giá xăng, dầu, vì thế, nếu không được tăng giá bán lẻ sẽ ảnh hưởng rất lớn đến hoạt động của doanh nghiệp.

Hơn nữa, sự chênh lệch giữa giá bán trong nước với các nước láng giềng đã và đang dẫn đến nạn xuất lậu xăng, dầu sang một số nước trong khu vực. Lần điều chỉnh này sẽ làm giá các mặt hàng tăng bình quân 18% nên khả năng hạn chế tình trạng buôn lậu xăng dầu là rất cao.

Cũng từ thực tế năm 2007, do biến động giá dầu thế giới, Việt Nam đã điều chỉnh giá xăng tới 5 lần. Lần điều chỉnh gần đây nhất vào ngày 22-11-2007, khi giá dầu thế giới là 99 USD/thùng. Chúng ta không thể cứ mãi “chạy” theo những đợt tăng giá của thế giới và cũng không có khả năng giữ hệ thống giá trong nước biệt lập với thị trường quốc tế. Do vậy theo Chính phủ, việc điều chỉnh giá bán trong nước là bất khả kháng.

Với vấn đề lạm phát, một khi giá xăng, dầu tăng sẽ kéo theo nhiều mặt hàng “ăn theo”, và như vậy, nguy cơ tăng tỷ lệ lạm phát là có thật. Để hạn chế tác động xấu này, Chính phủ đã đưa ra một loạt biện pháp kiểm soát tài chính tiền tệ, đồng thời cân nhắc sao cho mức tăng không ảnh hưởng lớn tới kinh tế vĩ mô. Trong lần điều chỉnh này, doanh nghiệp được quyền tự quyết nhưng không được quá mức trần 15.000 đồng/lít. Đi đôi với tăng giá trong “khuôn khổ” là áp dụng đồng bộ các biện pháp để cắt giảm chi phí sản xuất, tiết kiệm xăng dầu, để không vì tăng giá xăng dầu mà đội giá bán sản phẩm. Liên bộ Tài chính - Công thương cho biết, với những biện pháp quyết liệt và đồng bộ thì có thể giữ được chỉ tiêu tăng giá tiêu dùng ở mức Quốc hội đã phê duyệt (6,5%).

Tóm lại, luồng ý kiến ủng hộ điều chỉnh giá nhận định sức chịu đựng của ngân sách nhà nước có hạn, cả Nhà nước, doanh nghiệp và nhân dân cần cùng nhau san sẻ khó khăn.

Doanh nghiệp tự định giá dưới mức trần là hợp lý

Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng từng nhấn mạnh: “Chúng ta không thể giữ mãi một mặt bằng giá riêng của Việt Nam mà phải chấp nhận một mặt bằng giá mới. Muốn ít bị ảnh hưởng, các ngành sản xuất phải tính đến cắt giảm chi phí và thực hiện chính sách tài chính sao cho phù hợp”.

Trước khi quyết định tăng giá, Liên bộ Tài chính - Công thương đã trình Chính phủ phương án mở biên độ 5%. Tuy nhiên, nếu giá dầu thô thế giới vẫn tăng mạnh, mà chúng ta chỉ điều chỉnh biên độ theo hướng tăng 10%, dầu 5% thì Nhà nước vẫn phải bù lỗ từ nay đến cuối năm khoảng 15.000 tỉ đồng, riêng dầu lỗ 12.000 tỉ. Chính phủ nhận thấy phương án mở biên độ không đáp ứng được tình hình hiện nay. Nhu cầu tăng cao, giá dầu vẫn tiếp tục biến động, nếu không nới lỏng ngay từ bây giờ thì khi giá thế giới lên cao, lại phải tiếp tục điều chỉnh. Hơn nữa, kinh nghiệm từ những lần điều chỉnh trước cho thấy, nếu điều chỉnh quá thấp, sẽ xuất hiện tình trạng gian lận thương mại.

Lần điều chỉnh này sẽ tác động đến một số ngành sản xuất kinh doanh, nhất là những ngành thiết yếu như điện, than, xi măng..., tuy nhiên, Chính phủ đã có chỉ thị, từ nay đến cuối năm, 3 mặt hàng thiết yếu là điện, than, xi măng sẽ không được tăng giá. Do vậy, các doanh nghiệp phải có các phương án quyết liệt, bằng mọi cách cắt giảm chi phí, đổi mới công nghệ để nâng cao năng lực cạnh tranh. Liên bộ sẽ chỉ đạo các đầu mối nhập khẩu xăng dầu đảm bảo nguồn cung ổn định (cả về số lượng và chủng loại); kiểm tra, kiểm soát các đại lý, cửa hàng kinh doanh xăng dầu trên cả nước bán đúng giá quy định, xử lý nghiêm các hành vi đầu cơ, gian lận thương mại.

Bên cạnh những tác động khó khăn trước mắt, thực chất việc điều chỉnh giá xăng dầu lần này cũng đem lại những lợi ích lâu dài cho cả Nhà nước, doanh nghiệp và nhân dân

Đối với Nhà nước, sẽ không còn phải bù lỗ cho doanh nghiệp, vì thế sẽ giảm thâm hụt ngân sách, dành lượng tiền này để đầu tư vào phát triển kinh tế - xã hội. Đối với doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu, sẽ không còn phải bán giá thấp hơn giá thành, phải chịu lỗ hoặc mất thời gian chờ đợi để được bù giá, như vậy sẽ quay vòng vốn tốt hơn. Đối với doanh nghiệp sản xuất kinh doanh nói chung, sẽ tạo động lực để doanh nghiệp tiết kiệm năng lượng, áp dụng công nghệ mới hiệu quả cao hơn, tăng chất lượng, giảm giá thành sản phẩm.

Đối với người dân, nguồn vốn trước nay để bù lỗ cho xăng dầu sẽ được tập trung cho hoạt động phúc lợi, phát triển kinh tế - xã hội. Đặc biệt đối với những người nghèo, Nhà nước sẽ có chính sách hỗ trợ tập trung, trực tiếp, thay vì chính sách bù lỗ rộng khắp và gián tiếp trước đây.

Việc để doanh nghiệp tự quyết định giá xăng dầu cũng giúp đảm bảo cho người tiêu dùng có nguồn cung xăng dầu ổn định hơn, hạn chế tình trạng buôn lậu xăng dầu đang nóng ở các vùng biên giới hiện nay.

Cùng với việc điều chỉnh giá lần này, nhiều chính sách hỗ trợ sẽ được Nhà nước thực hiện để giúp người nghèo, các đối tượng chính sách đảm bảo cuộc sống, duy trì sản xuất khi giá xăng dầu tăng.

Cụ thể, đối với người nghèo, vùng sâu, vùng xa, dân tộc thiểu số, sẽ mở rộng diện hỗ trợ và cấp không thu tiền 5 lít dầu/hộ/năm cho các gia đình ở những nơi chưa có điện lưới. Hỗ trợ tiền điện tương đương 5 lít dầu/hộ/năm cho các đồng bào dân tộc thiểu số và đồng bào thuộc diện chính sách (ở những nơi có điện lưới). Cấp học bổng theo mức 1/3 lương tối thiểu cho học sinh dân tộc các trường nội trú; hỗ trợ học sinh mẫu giáo và học sinh phổ thông học bán trú con hộ nghèo ở các xã đặc biệt khó khăn và thôn bản đặc biệt khó khăn ở khu vực II: theo mức 70.000 đồng/tháng/học sinh mẫu giáo và 140.000 đồng/tháng/học sinh phổ thông.

Đối với các ngư dân, đối tượng sử dụng dầu nhiều sẽ được Nhà nước hỗ trợ trực tiếp (cấp tiền) một phần chi phí tăng thêm về giá dầu cho chuyến đi biển để bù đắp một phần chi phí khai thác hải sản. Hỗ trợ 100% phí bảo hiểm tai nạn thuyền viên và 33% phí bảo hiểm thân tàu cho các tàu khai thác hải sản.

Quỹ bình ổn giá xăng - lợi ích của toàn thị trường

Một đề án về điều hành giá bán lẻ xăng, dầu mới và xây dựng một quỹ bình ổn giá xăng, dầu đang được các bộ, ngành xây dựng để trình lên Chính phủ xem xét. Đề án này nếu trở thành hiện thực sẽ có tác dụng bình ổn ở một mức độ nhất định giá cả xăng, dầu, là một cơ chế mới đem lại nhiều lợi ích cho cả doanh nghiệp, Nhà nước và toàn thị trường. Quỹ đó sẽ đảm bảo cho doanh nghiệp kinh doanh xăng, dầu tiếp tục kinh doanh hiệu quả, không quá bị lỗ; giá cả được ổn định trong một thời gian tương đối để không tác động lớn đến đời sống người dân. Điều này phù hợp với chủ trương thị trường hóa giá cả các mặt hàng quan trọng của Chính phủ, đồng thời đáp ứng yêu cầu ổn định thị trường và bảo vệ người tiêu dùng. Với đề án mới này, các doanh nghiệp sẽ chủ động hoàn toàn về giá theo đúng chủ trương của Chính phủ là triển khai cơ chế thị trường đối với giá cả. Doanh nghiệp sẽ lấy một phần lợi nhuận khi kinh doanh để nộp vào hình thành quỹ. Khi giá dầu thế giới tăng, quỹ sẽ chi ra để bù lỗ cho doanh nghiệp nhằm ổn định giá định hướng cho cả năm. Việc quản lý quỹ và kiểm soát lỗ, lãi của doanh nghiệp sẽ thực hiện theo các quy định của Chính phủ. Bản thân doanh nghiệp phải tự chịu trách nhiệm về hiệu quả kinh doanh của mình và các báo cáo của mình.