Kiềm chế lạm phát và tăng giá của Việt Nam - tham khảo từ bài học của Trung Quốc

Theo đánh giá chung của các nhà nghiên cứu, nguy cơ suy thoái của nền kinh tế Mỹ - nền kinh tế lớn nhất hành tinh đã và đang ảnh hưởng không nhỏ đến nền kinh tế toàn cầu trong năm 2008. Trong bối cảnh chung đó, kinh tế Việt Nam cũng sẽ bị tác động, do phần lớn sự tăng trưởng của nền kinh tế dựa trên xuất khẩu các mặt hàng thông thường, có giá trị gia tăng thấp vào thị trường Mỹ và châu Âu. Khi thị trường Mỹ và châu Âu bị khủng hoảng, sức mua các mặt hàng (dệt, da, giày dép, may mặc) đó sẽ bị giảm vì không phải là nhu yếu phẩm. Kinh doanh đầu tư của các nước này vào Việt Nam, vì thế, cũng sẽ giảm do thiếu vốn.

Trung Quốc ra nhập WTO sớm hơn Việt Nam, trước sức ép của lộ trình hội nhập, Trung Quốc cũng đã phải áp dụng các biện pháp kiềm chế lạm phát và tăng giá. Chính sách điều tiết kinh tế vĩ mô của Trung Quốc mấy năm qua tỏ ra tương đối hiệu quả. Vì thế, Trung Quốc vẫn duy trì được tốc độ tăng trưởng cao và, tỷ lệ lạm phát vẫn được kiềm chế ở mức độ có thể chấp nhận được. Đây là bài học mà Việt Nam có thể tham khảo trong điều kiện hiện nay để tìm lời giải cho bài toán chống lạm phát và hạn chế tăng giá.

Việt Nam và Trung Quốc là hai nước có những điều kiện tương đối giống nhau, là những nền kinh tế có mức tăng trưởng cao nhất tại châu Á năm 2007. Trung Quốc cũng đang phải đối mặt với tình trạng lạm phát. Trong tháng 11-2007, lạm phát tại Trung Quốc đã leo lên 6,9% - mức cao nhất trong vòng 11 năm qua, khiến Chính phủ Trung Quốc lo ngại. Tuy nhiên, so với các nước đang phát triển khác, tỷ lệ lạm phát của Trung Quốc chưa phải là quá cao và so với Việt Nam (12,5%) thì vẫn ở mức tương đối thấp. Trước sức ép lạm phát, Trung Quốc đã tiến hành hai biện pháp cơ bản để bình ổn giá cả trong nước: kiểm soát chặt chẽ về giá và giảm lượng tiền mặt lưu thông trên thị trường:

1. Tăng tỷ lệ dự trữ bắt buộc đối với ngân hàng trong nước

Ngày 17-1-2008, Ngân hàng trung ương Trung Quốc thông báo sẽ tăng tỷ lệ dự trữ bắt buộc đối với các ngân hàng từ 14,5% lên 15%. Đây là lần tăng tỷ lệ dự trữ bắt buộc đầu tiên đối với ngành ngân hàng của Trung Quốc trong năm 2008, sau 10 lần tăng trong năm 2007, đưa tỷ lệ dự trữ bắt buộc của các ngân hàng Trung Quốc lên mức cao nhất trong vòng 24 năm qua.

Tuy nhiên, theo đánh giá của các chuyên gia, đây chưa phải là mức tăng cao nhất. Dự báo trong năm nay, Trung Quốc sẽ tiếp tục tăng tỷ lệ dự trữ bắt buộc lên nữa, có thể tới 19,5% do sức ép lượng tiền mặt lưu thông vẫn còn cao, (nhất là trong mùa xuân - thời điểm thường có sự bùng nổ về hoạt động đầu tư), đồng thời để giảm bớt lượng tiền mặt lưu thông khi dự trữ ngoại tệ ngày một tăng. Tính đến cuối năm 2007, dự trữ ngoại tệ của Trung Quốc đạt khoảng 1.530 tỉ USD, tăng 43,3% so với cùng kỳ năm 2006. Bình quân mỗi tháng nước này mua vào khoảng 30 tỉ USD dự trữ.

Tuy vậy, theo nhà kinh tế Ha Jiming của China International Capital Corp. Ltd, những lần tăng tỷ lệ dự trữ bắt buộc đối với các ngân hàng như trên đã gây sức ép lớn đối với các ngân hàng nhỏ và vừa, và "không gian" cho việc gia tăng này đang "bị thu hẹp dần". Vì thế, ngoài tăng tỷ lệ dự trữ bắt buộc, nhiều khả năng Ngân hàng Trung ương Trung Quốc sẽ phải dùng thêm biện pháp khác là phát hành trái phiếu để giải quyết tình trạng tăng trưởng vay vốn quá mức.

Hiện tại, tỷ lệ dự trữ bắt buộc của Việt Nam theo quyết định ngày 16-1-2008 của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước mới ở mức 11%.

2. Kiểm soát chặt chẽ giá cả thị trường

Ngày 17-1, Ủy ban Phát triển và cải cách nhà nước (Ủy ban Kế hoạch) đã ra thông báo kiểm soát tạm thời giá các mặt hành tiêu dùng thiết yếu, đặc biệt là thực phẩm (lương thực, sữa, dầu ăn, trứng, ...) nhằm làm giảm bớt khó khăn của người có thu nhập thấp và trung bình. Các nhà phân phối và sản xuất phải thông báo trước cho chính quyền địa phương trong vòng 24 giờ nếu muốn tăng giá 4%, thông báo trước 10 ngày nếu tăng giá 6% và 30 ngày nếu tăng giá 10%. Ủy ban cũng lập danh sách 12 công ty sản xuất và phân phối phải chịu sự giám sát đặc biệt về giá, trong đó có một số nhà sản xuất mì ăn liền, dầu thực vật, sữa.

Theo đánh giá, dù việc tăng giá hàng hóa bắt nguồn từ nguyên nhân đầu cơ hay khan hiếm hàng hóa thực sự, vấn đề lạm phát đang trở thành mối quan tầm hàng đầu của lãnh đạo Trung Quốc. Từ tháng 9-2007 trở lại đây, giá các loại lương thực thiết yếu tương đối ổn định gần như không tăng, tuy nhiên Trung Quốc vẫn muốn nhân cơ hội này để kiểm soát chặt chẽ các ngành công nghiệp chế biến nông sản và phân phối nhằm đề phòng các biến động lớn trên thị trường.

Trước đó hai tháng, Ủy ban Phát triển và cải cách nhà nước đã tiến hành điều tra trong tất cả các ngành công nghiệp có dấu hiện tăng giá để phát hiện các liên minh bắt tay nhau chi phối giá trên thị trường. Chính phủ đã ban hành nhiều chỉ thị nhắc nhở các doanh nghiệp phải tuân thủ đúng quy định về giá cả, đồng thời cũng hỗ trợ cho người sản xuất tránh bị thiệt hại. Chẳng hạn đối với ngành công nghiệp chế biến thịt lợn, vốn bị tác động bởi dịch tai xanh khiến cho giá thịt tăng cao, Chính phủ đã quyết đinh bù lỗ cho người chăn nuôi để khắc phục một phần hậu quả. Song song với các biện pháp do Ủy ban kế hoạch mới thông báo ngày 16-1, Quốc vụ viện Trung Quốc đã thông báo một số biện pháp trừng phạt mới nghiêm khắc hơn đối với các doanh nghiệp và tổ chức trong các ngành công nghiệp liên quan.

Trong lĩnh vực năng lượng - khu vực có giá tăng 10% trong tháng 11 vừa qua do ảnh hưởng của giá dầu thế giới - từ đầu tháng 1, Thủ tướng Ôn Gia Bảo đã ra quyết định cấm tăng giá. Theo Ủy ban Phát triển và cải cách nhà nước Trung Quốc (NDRC), các biện pháp tăng cường kiểm soát hành vi định giá bất hợp pháp đã giúp giá bán lẻ khí đốt hóa lỏng giảm tới 19% tại các thành phố lớn của nước này. Tuy nhiên, mặt trái của biện pháp này là có nguy cơ đẩy các tập đoàn dầu lửa lớn của Trung Quốc lâm vào tình thế khó khăn do chênh lệch giữa giá dầu trong nước và thế giới. Hơn nữa, nó cũng ngăn cản các tập đoàn nâng cao sản lượng để khắc phục tình trạng thiếu hụt nhiên liệu ở một số khu vực xa trung tâm. Cuối năm 2007, vùng Tây Nam, đặc biệt là tỉnh Vân Nam đã bị thiếu xăng trầm trọng, trong khi miền Nam (Quảng Đông) lại bị thiếu than đá, nguyên nhân chính là do chính sách quản lý giá và môi trường. Chính vì thế trong một bài xã luận mới đăng gần đây, tờ China Daily đã đặt câu hỏi liệu có nên tiếp tục chính sách quản lý giá xăng dầu hay không.

Ủy ban Phát triển và cải cách nhà nước cũng cho biết Trung Quốc sẽ nghiêm trị hành vi đầu cơ trục lợi và hành động khiến lạm phát gia tăng. Số liệu thống kê chính thức cho hay giá dầu ăn, thịt lợn và thịt bò hồi đầu tháng 1- 2008 tại 36 thành phố lớn và vừa trên toàn Trung Quốc đã tăng lần lượt 58%, 43% và 46% so với cùng kỳ năm 2007. Trung Quốc vừa quyết định tăng gấp ba lần mức phạt đối với những doanh nghiệp có hành vi điều khiển giá cả. Đây là động thái mới nhất của Chính phủ Trung Quốc trong cuộc chiến chống lạm phát gia tăng.

Chỉ thị mới, có hiệu lực từ ngày 13-1, quy định các doanh nghiệp có thể bị phạt tới 1 triệu NDT (138.000 USD) nếu có hành vi ấn định giá cả hoặc phớt lờ định hướng giá cả của Chính phủ. Các công ty bị cho là thu lợi nhuận bất hợp pháp qua việc tăng giá, có thể phải chịu mức phạt cao gấp 5 lần lợi nhuận và bị mất giấy phép kinh doanh. Chỉ thị cũng quy định, nếu các hiệp hội thương mại cố ý tung tin đồn trên thị trường có thể phải đối mặt với mức phạt 500.000 NDT.

Trong nỗ lực kiềm chế lạm phát, Tân Hoa xã cho biết nhiều khả năng Chính phủ Trung Quốc sẽ áp đặt tỷ suất lợi nhuận và giá trần đối với một số hàng hóa và dịch vụ chủ chốt, nếu giá cả tăng quá mạnh.

Những biện pháp nhằm kiềm chế lạm phát và tăng giá của Trung Quốc nêu trên có thể là những kinh nghiệm mà các nhà nghiên cứu và hoạch định chính sách vĩ mô về phát triển kinh tế - xã hội của nước ta trong giai đoạn hiện nay cần quan tâm.