Hoạt động công đoàn ở doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tại Trung Quốc

TCCS - Sau khi tiến hành công cuộc cải cách mở cửa, Trung Quốc ngày càng thu hút được nhiều doanh nghiệp nước ngoài đến đầu tư. Nhờ có kinh nghiệm quản lý vượt trội và công nghệ sản xuất tiên tiến, các doanh nghiệp này đã trở thành một lực lượng quan trọng thúc đẩy nền kinh tế Trung Quốc phát triển. Song, làm thế nào để có hiệu quả trong công tác xây dựng tổ chức công đoàn ở các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đang là một vấn đề nổi cộm đối với quốc gia có số dân đông nhất hành tinh này.

Mặc dù luật pháp Trung Quốc đã có những quy định cụ thể về vấn đề thành lập tổ chức công đoàn ở các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, nhưng công tác này hiện vẫn còn đang gặp một số trở ngại lớn.

Những khó khăn và vướng mắc lớn

Tâm lý lo ngại của nhà đầu tư

Điều 7 Luật doanh nghiệp nước ngoài của nước CHND Trung Hoa quy định: “Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài cần thành lập tổ chức công đoàn và triển khai các hoạt động công đoàn theo quy định của pháp luật để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp chính đáng cho người lao động. Đối với các trường hợp đặc biệt, muộn nhất là 1 năm sau khi thành lập, doanh nghiệp phải có trách nhiệm thành lập tổ chức công đoàn. Viên chức trong doanh nghiệp cần ủng hộ và phối hợp tích cực để làm tốt công tác xây dựng tổ chức này”.

Thứ nhất là về vấn đề trích nộp kinh phí công đoàn. Điều 41 Luật Công đoàn của Trung Quốc quy định: “Các doanh nghiệp, đơn vị sự nghiệp, cơ quan thành lập tổ chức công đoàn mỗi tháng phải trích nộp kinh phí công đoàn bằng 2% quỹ tiền lương, tiền công phải trả cho người lao động và các khoản phụ cấp lương”. Điều này đồng nghĩa với việc, cho dù có bao nhiêu công đoàn viên gia nhập tổ chức công đoàn thì đều phải trích nộp 2% tiền lương của toàn bộ nhân viên. Đây là một khoản chi không nhỏ, khiến các doanh nghiệp đầu tư nước ngoài không muốn thành lập tổ chức công đoàn.

Thứ hai, do ảnh hưởng của hình thái ý thức và cách thức quản lý, nhiều nhà đầu tư nước ngoài vẫn tỏ ra “dị ứng” trước vấn đề thành lập tổ chức công đoàn. Hầu hết các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đều là các nước tư bản, nên họ có nhiều cái nhìn phiến diện về tổ chức công đoàn.

Nguyên nhân do đâu?

Công đoàn là một tổ chức hoạt động chính trị, nên khi thành lập tổ chức này trong doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, không ít người lo ngại rằng, các công nhân viên sẽ bị cuốn vào các vấn đề chính trị, ảnh hưởng đến sự phát triển của doanh nghiệp.

Khoản 5 điều 9 của Luật Công đoàn Trung Quốc quy định: “Tổ chức công đoàn cấp trên lãnh đạo tổ chức công đoàn cấp dưới”, doanh nghiệp nước ngoài cho rằng, khi doanh nghiệp mình đã thành lập tổ chức công đoàn thì phải nghe theo sự chỉ đạo của công đoàn cấp trên. Vì thế khi xuất hiện một số vấn đề về sử dụng lao động như làm thêm giờ, tổ chức công đoàn cấp trên sẽ có những biện pháp can thiệp, quy phạm hành vi sử dụng lao động của doanh nghiệp. Đây là điều họ không hề mong muốn.

Các doanh nghiệp nước ngoài thì lo ngại, việc thành lập tổ chức công đoàn sẽ gây bất lợi cho hoạt động quản lý, kinh doanh của doanh nghiệp. Họ lo ngại sau khi thành lập tổ chức công đoàn, công nhân, viên chức lao động sẽ hình thành nên “các nhóm có tổ chức”, chống đối doanh nghiệp, ảnh hưởng đến công tác quản lý và cản trở sự phát triển của doanh nghiệp.

Nguyên nhân từ phía người lao động

Hiện nay, nguyên nhân gây cản trở việc thành lập tổ chức công đoàn ở các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tại Trung Quốc là ý thức gia nhập tổ chức công đoàn của công nhân, viên chức trong doanh nghiệp còn khá yếu, đa số người lao động còn chưa có sự nhận thức rõ đầy đủ về vai trò của tổ chức này.

Nguyên nhân do cơ cấu sử dụng lao động của doanh nghiệp còn nhiều bất cập. Hiện nay, hầu hết doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài ở Trung Quốc đều là “tâm điểm” thu hút nhiều lao động, phần lớn họ đều mới rời khỏi ghế nhà trường phổ thông, chưa được qua đào tạo cơ bản và có hệ thống, chậm thích nghi với cơ chế thị trường và môi trường làm việc mới; ý thức rèn luyện, tác phong công nghiệp, kỷ luật lao động chưa cao, trình độ chuyên môn kỹ thuật, ngoại ngữ, tin học còn nhiều hạn chế. Mặt khác, do thị trường lao động ở Trung Quốc có đặc điểm cung vượt xa cầu, khiến người lao động rất khó khăn trong việc tìm kế sinh nhai, nên họ hay có tâm lý “giữ mồm giữ miệng” để được “an toàn” trong công việc. Họ cũng không dám thẳng thắn bày tỏ nguyện vọng dù muốn gia nhập tổ chức bảo vệ lợi ích cho chính mình.

Ý thức tập thể của người lao động chưa cao. Mặc dù đội ngũ nhân viên quản lý và những người lao động có trình độ văn hóa tương đối cao, nhưng họ chỉ quan tâm đến việc nâng cao trình độ chuyên môn và lợi ích cá nhân, nên trình độ nhận thức chính trị còn nhiều hạn chế. Đại đa số lao động không hào hứng tham gia vào các tổ chức mang tính quần chúng này.

Hoạt động của tổ chức công đoàn thiếu sức gắn kết

Do phạm vi tuyển dụng của các doanh nghiệp nước ngoài ở Trung Quốc rất rộng, người lao động đến từ khắp mọi miền trên đất nước, nên trình độ nhận thức không đồng đều, khiến cho tổ chức công đoàn cơ sở gặp nhiều khó khăn trong công tác phát triển, bồi dưỡng công đoàn viên.

Ngoài ra, các doanh nghiệp nước ngoài rất chú trọng đến năng suất làm việc, đó là nguyên nhân khiến người lao động rất ít có cơ hội và thời gian tham gia các hoạt động xã hội, họ không có điều kiện liên hệ thường xuyên với tổ chức bảo vệ lợi ích cho họ.

Mặt khác, một số nhà quản lý ở các doanh nghiệp nước ngoài không nắm bắt được tâm tư nguyện vọng của công đoàn viên, khó thu hút được người lao động tham gia vào các hoạt động quần chúng này. Cá biệt có một số nhà quản lý không cho người lao động tham gia các hoạt động quần chúng, nên tổ chức công đoàn không được “ăn sâu” vào trong doanh nghiệp, không tạo được sự gắn kết, không thu hút được người lao động nhiệt tình tham gia.

Nguyên nhân từ phía chính quyền địa phương

Theo thống kê của Liên đoàn Lao động thành phố Thượng Hải, năm 2006 thành phố này có 6.209 doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, doanh nghiệp Hồng Công, Ma Cao, Đài Loan ở Thượng Hải đã thành lập tổ chức công đoàn, chiếm 33,1% tổng số doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đang hoạt động ở Thượng Hải. Không chỉ số lượng tổ chức công đoàn gia tăng, mà số lượng công đoàn viên cũng tăng lên nhanh chóng, có khoảng 760.000 người lao động (trên tổng số 1,41 triệu người lao động ở các doanh nghiệp nói trên) đã gia nhập vào tổ chức công đoàn, chiếm khoảng 54%. Ước tính thời gian tới sẽ có 60% số doanh nghiệp nước ngoài ở Trung Quốc thành lập tổ chức công đoàn, trong đó tỷ lệ doanh nghiệp nước ngoài thành lập tổ chức công đoàn ở các tỉnh duyên hải như Phúc Kiến, Giang Tô... có thể đạt 70%, ở các địa phương khác là 40%.

Vì quá coi trọng phát triển kinh tế, lãnh đạo ở nhiều địa phương của Trung Quốc tỏ ra “nhân nhượng” với các doanh nghiệp chậm trễ trong việc thành lập tổ chức công đoàn. Sau khi cân nhắc hai yếu tố quyền lợi của người lao động và lợi ích kinh tế, nhiều địa phương vẫn ưu tiên vấn đề phát triển kinh tế, đặc biệt là các doanh nghiệp có số lượng người lao động ngoại tỉnh chiếm đa số. Điều này đã khiến không ít doanh nghiệp ngộ nhận rằng, chỉ cần đóng góp được một khoản ngân sách đáng kể cho sự phát triển của địa phương, thì chính quyền sẽ không can thiệp vào công việc của mình.

Cán bộ công đoàn cơ sở còn thiếu tính chủ động

Một số cán bộ công đoàn cơ sở ở Trung Quốc tỏ ra nghi ngờ về tính khả thi của việc thành lập tổ chức công đoàn trong các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Họ cho rằng, do nhận thức của nhà đầu tư nước ngoài còn nhiều hạn chế nên việc thành lập tổ chức công đoàn ở các doanh nghiệp này sẽ rất khó khăn thậm chí là uổng công mà không đem lại kết quả gì(!). Chính vì vậy, nhiều cán bộ công đoàn cơ sở tỏ ra không mặn mà với công tác vận động, tuyên truyền các doanh nghiệp nước ngoài thành lập tổ chức công đoàn.

Một số giải pháp trước mắt

Tích cực vận động tuyên truyền nhằm thay đổi nhận thức của các doanh nghiệp nước ngoài về việc thành lập tổ chức công đoàn.

Chính phủ Trung Quốc yêu cầu các phương tiện thông tin đại chúng tích cực tuyên truyền, công khai hóa, xã hội hóa hoạt động thành lập tổ chức công đoàn ở các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Mặt khác, Tổng Liên đoàn Lao động Trung Quốc thường xuyên giới thiệu Luật công đoàn, Luật lao động và ý nghĩa của việc thành lập tổ chức này, đồng thời phổ biến những kinh nghiệm, cách làm có hiệu quả trong công tác thành lập tổ chức công đoàn ở một số doanh nghiệp nước ngoài khác nhằm giải tỏa tâm lý và giúp các doanh nghiệp này có những nhận thức đúng đắn về tổ chức công đoàn.

Năm 2006, trước sức ép từ nhiều phía, tập đoàn bán lẻ Uôn-mát của Mỹ đặt tại Trung Quốc với hơn 30.000 công nhân viên - doanh nghiệp vốn rất hay “bài xích” các hoạt động công đoàn ở Trung Quốc đã cho phép các chi nhánh thành lập tổ chức công đoàn ở trong tập đoàn của mình. Tính đến nay, đã có 62 chi nhánh của Uôn-mát trên toàn lãnh thổ Trung Quốc thành lập tổ chức công đoàn. Những kinh nghiệm trong việc thành lập tổ chức công đoàn của Uôn-mát đã được nhân rộng, phổ biến cho các tập đoàn, doanh nghiệp khác như Foxconn, Kodak, Dell... - những công ty vốn rất “dị ứng”, luôn tìm mọi cách để thoái thác thành lập tổ chức xã hội này trên đất nước Trung Quốc.

Áp dụng những biện pháp có hiệu quả, phát hiện nhân tố tích cực, nhân rộng điển hình.

Phát hiện và bồi dưỡng những nhân tố tích cực trong doanh nghiệp, khuyến khích họ tham gia công tác đoàn thể của doanh nghiệp để nâng cao tinh thần trách nhiệm, tạo uy tín trong đội ngũ công nhân viên. Ngoài ra, Trung Quốc cũng tích cực triển khai nhiều hoạt động văn thể trong các doanh nghiệp này nhằm nâng cao nhận thức chính trị, tạo lối sống lành mạnh cho công nhân viên, qua đó giúp cho doanh nghiệp có nhận thức đầy đủ hơn về tổ chức công đoàn.

Đẩy mạnh công tác thành lập tổ chức công đoàn, coi đây là nhiệm vụ trọng tâm.

Đối với các doanh nghiệp đã có đủ điều kiện để thành lập tổ chức công đoàn, Tổng liên đoàn Lao động Trung Quốc cố gắng động viên, đôn đốc kịp thời để các nhà quản lý các doanh nghiệp này nhanh chóng thành lập tổ chức công đoàn. Đối với các doanh nghiệp tạm thời chưa có đủ điều kiện thành lập tổ chức công đoàn, thì thông qua việc liên kết giữa địa phương với doanh nghiệp, hiệp hội ngành nghề và doanh nghiệp... để đưa các hoạt động công đoàn được đi sâu vào doanh nghiệp, nhanh chóng giúp các doanh nghiệp này có đủ điều kiện thành lập tổ chức công đoàn. Qua các hoạt động này, có thể giúp nhà đầu tư nước ngoài từng bước có cái nhìn đúng đắn hơn và chấp nhận hoạt động của tổ chức công đoàn trong doanh nghiệp mình, từ đó ủng hộ việc thành lập tổ chức công đoàn.

Song song với việc tỷ lệ các doanh nghiệp nước ngoài thành lập tổ chức công đoàn ngày càng tăng cao, Tổng Liên đoàn Lao động Trung Quốc yêu cầu các tổ chức công đoàn tại những doanh nghiệp này phải chú trọng đến hiệu quả trong các hoạt động cụ thể, phát huy đầy đủ vai trò của tổ chức công đoàn để đội ngũ công đoàn viên trong các doanh nghiệp nước ngoài thực sự thấy được tầm quan trọng của tổ chức này là cơ quan bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp chính đáng cho người lao động, trở thành “người bạn” đồng hành tin cậy của người lao động Trung Quốc./.