Thị trường "ảo", khủng hoảng thực

Loại hình thị tr­ường chứng khoán hình thành ở nước ta được hơn 7 năm đã góp phần từng bước hoàn thiện nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Trong khoảng thời gian đó, chúng ta đã chứng kiến và hiểu rõ hơn sự vận động của nó trên thực tế. Trong phạm vi bài viết này, tác giả chỉ trình bày vấn đề: Thị trường “ảo”, khủng hoảng thực ở một số nội dung chủ yếu sau:

1. Tính chất “ảo” của thị trường chứng khoán

Chứng khoán là cổ phiếu hay trái phiếu có thể mua, bán trên thị trường, là chứng chỉ thể hiện quyền của chủ sở hữu chứng khoán đối với chủ thể phát hành chứng khoán.

Thị tr­ường chứng khoán là nơi diễn ra các hoạt động mua, bán chứng khoán theo các nguyên tắc của thị tr­ường (theo quan hệ cung cầu). Thị tr­ường chứng khoán đư­ợc phân làm 2 loại: thị trư­ờng phát hành hay còn gọi là thị trư­ờng sơ cấp và thị tr­ường giao dịch hay còn gọi là thị trư­ờng thứ cấp.

Trong thời gian vừa qua phần lớn các bài viết trên các báo, tạp chí đều sử dụng cụm từ thị trường ảo với nghĩa là kinh doanh, mua, bán, giao dịch trên mạng, một loại thị trường mới - thị trường phi truyền thống; hoặc là một trò chơi trên mạng phỏng theo mô hình của thị trường chứng khoán đang hoạt động... Trong bài viết này, chúng tôi sử dụng khái niệm thị trường ảo, trong đó thuật ngữ “ảo” được hiểu là một phạm trù kinh tế học. Chúng ta biết rằng giá cả xoay quanh giá trị là hình thức biểu hiện của quy luật giá trị, là vẻ đẹp của quy luật giá trị như C. Mác đã nói trong Bộ tư bản. Tuy nhiên, trong thị trường chứng khoán giá cả hàng hoá (cổ phiếu hay trái phiếu đại diện) lại vận động tách rời quá xa giá trị thực của hàng hoá. Do đó, từ “ảo” ở đây được hiểu gần như không có thực nhưng nó vẫn tồn tại - ảo được để trong ngoặc kép với ý nghĩa trên.

Lịch sử thị trường chứng khoán cũng đã chứng minh giá trị thực của một doanh nghiệp có khi chỉ bằng 1/4 giá trị chứng khoán của nó đã được bán trên thị trường nhờ vào các chỉ số tăng trưởng của nó mà các nhà đầu tư đã kỳ vọng. Trong bối cảnh khác, trường hợp doanh nghiệp bị thua lỗ, hay trong giai đoạn suy thoái mặc dù giá trị thực của doanh nghiệp vẫn còn lớn nhưng giá trị chứng khoán của nó lại giảm sút tệ hại, thậm chí bằng không, chứng khoán của nó đã bán ra có thể trở thành mớ giấy lộn trong tay người sở hữu.

Vì vậy, thị trường chứng khoán có tính hai mặt tích cực và tiêu cực. Mặt tích cực: nó vừa là hàn thử biểu phản ánh mức độ tăng trưởng của doanh nghiệp, của nền kinh tế, vừa là một kênh huy động vốn của các doanh nghiệp có hiệu quả. Mặt tiêu cực, xuất phát từ tính cực kỳ nhạy cảm của thị trường chứng khoán, khiến nó có thể trở thành ngòi nổ của một cuộc suy thoái hoặc khủng hoảng kinh tế của một ngành hay cả nền kinh tế của một quốc gia thậm chí cả nền kinh tế thế giới.

Cuộc khủng khoảng kinh tế ở Đông Á bắt đầu từ Thái Lan ngày 2 tháng 5 năm 1997 cũng khởi nguồn từ khủng hoảng tài chính, được phản ánh qua thị trường chứng khoán đối với lĩnh vực bất động sản và công nghiệp xuất khẩu. Cuộc suy thoái kinh tế của Mỹ hiện nay cũng bắt nguồn từ thị trường tín dụng địa ốc được phản ánh qua thị trường chứng khoán.

2. Khủng hoảng là quy luật của thị trường

Cho đến nay vẫn còn quá sớm để có thể đưa ra nhận định chính xác về khả năng cuộc khủng hoảng hiện nay đối với nền kinh tế thế giới bắt nguồn từ Mỹ. Tuy nhiên, kể từ ngày 19-1-2008 đến nay, thị trường chứng khoán Mỹ liên tục giảm, các chỉ số chứng khoán chủ chốt tại thị trường Mỹ đã giảm rất mạnhngay đầu phiên giao dịch ngày 22-1 với mức giảm thấp nhất là 3,5% và vẫn còn đang giảm mạnh, báo hiệu các chỉ số chứng khoán Mỹ có thể có mức sút giảm mạnh hơn nữa.

Hiện nay, các cổ phiếu lớn trên thị trường chứng khoán Mỹ như Exxon Mobil Corp, Barrick Gold Corp, Bank of America Corp đang trên đà mất giá.Theo dự đoán, các chứng khoán quyền chọn trong dải Dow Jones tính tới tháng 3-2008 đang mất466 điểm, xuống mức 11,640 điểm; Nasdaq 100 mất 80,75 điểm xuống mức 1.768,75 điểm. Cục Dự trữ liên bang Mỹ (Fed) đã hai lần quyết định cắt giảm lãi suất tiền gửi ngắn hạn đồng USD trong thời gian ngắn. Chỉ riêng lần thứ nhất, ngày 22-1, Fed đã cắt giảm hẳn 75 điểm phần trăm, từ mức 4,25% xuống mức 3,5%/năm. Đây là mức cắt giảm dữ dội nhất kể từ sau vụ 11-9-2001 tới nay và là bước đột phá quan trọng nhất nhằm vực thị trường tài chính Mỹ, tránh khủng hoảng. Fed sẽ phải liên tiếp có những động thái mới nhằm cứu vãn thị trường tài chính đang lâm vào tình trạng bi đát hiện nay.

Khủng hoảng thị trường chứng khoán Mỹ đã tác động mạnh đến toàn cầu: các chỉ số chứng khoán tại thị trường châu Âu và châu Á đồng loạt giảm so với phiên giao dịch trước đó sau khi đã liên tục giảm trong nhiềungày gần đây. Cụ thể, tại châu Âu, chỉ số DAX giảm 194,41 điểm (tương đương 2,86%) xuống mức 6.595,78 điểm. Chỉ số FTSE 100 giảm 27,30 điểm (tương đương 0,49%) xuống mức 5.550,90 điểm. Chỉ số CAC 40 giảm 48,67 điểm (tương đương 1,03%) xuống mức 4.695,78 điểm. Tại châu Á, chỉ số Hang Seng giảm 2.061,23 điểm (tương đương 8,65%) xuống mức 21.757,63 điểm. Chỉ số Straits Times giảm 72,85 điểm (tương đương 2,5%) xuống mức 2.884,30 điểm. Chỉ số Nikkei 225 giảm 752,89 điểm (tương đương 5,65%) xuống mức 12.573,05 điểm.

Tại Việt Nam, thị trường chứng khoán cũng chịu tác động từ sự sụt giảm đó. Kết thúc phiên giao dịch sáng nay 23-1, chỉ số VN-Index đã ở mức 776,68 điểm. Một nhà đầu tư đã cho biết, năm nay ông lỗ gần 40% số tiền tham gia chứng khoán. Ông đó rút đến 90% vốn khỏi thị trường.

Có nhiều cách giải thích khác nhau về nguyên nhân của cuộc khủng hoảng thị trường chứng khoán hiện nay, nhưng từ góc độ kinh tế có thể khái quát một số nguyên nhân sau đây:

Thứ nhất, đây là quy luật vận động của kinh tế thị trường - quy luật khủng hoảng chu kỳ trong nền kinh tế tư bản chủ nghĩa đã được các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lê-nin đề cập đến. Ngày nay, trong thời đại toàn cầu hoá kinh tế, nhưng nền kinh tế thế giới đang chịu sự chi phối chủ yếu từ các nền kinh tế lớn thuộc thế giới tư bản chủ nghĩa, đứng đầu là nền kinh tế Mỹ. Do đó, sự khủng hoảng của nền kinh tế lớn nhất hành tinh không thể không tác động đến phần lớn các nền kinh tế còn lại trong hệ thống kinh tế toàn cầu.

Trong các thập kỷ vừa qua, chủ nghĩa tư bản hiện đại đã có sự thích nghi đáng kể để kéo dài sự tồn tại và phát triển của mình, nhà nước tư bản chủ nghĩa đã có những chính sách, những giải pháp để hạn chế mặt tiêu cực của thị trường. Tuy nhiên, sự can thiệp của nhà nước vào thị trường nói chung bao gồm cả thị trường chứng khoán cũng chỉ là giảm bớt độ sâu biên độ của chu kỳ khủng hoảng chứ không thể khắc phục hoàn toàn tính chu kỳ của nó. Chúng ta cũng cần nhớ rằng C.Mác, trong khi đánh giá rất cao vai trò nhân tố chủ quan vai trò của con người “con người không chỉ nhận thức thế giới mà còn cải tạo thế giới”, cũng cho rằng con người có điều không thể làm được, đó là: xoá đi một quy luật này hay tạo ra một quy luật khác. Con người dù có thiên tài đến đâu cũng chỉ có thể vận dụng quy luật bằng cách tác động vào những yếu tố, điều kiện, môi trường mà quy luật đang vận động theo hướng có lợi cho mình. Điều này rất quan trọng khi xem xét nguyên nhân và tìm giải pháp cho cuộc khủng hoảng thị trường chứng khoán hiện nay của các nước và cả ở nước ta, trong đó có giải pháp cắt giảm lãi suất ngân hàng và bơm tiền vào lưu thông đang được thực hiện ở Mỹ và một số nước.

Thứ hai, chưa nhận thức hết tính “ảo” của thị trường chứng khoán - mặt trái của “tư bản giả” nên trong quản lý thị trường đã để cho thị trường chứng khoán vận động đến mức giá cả tách rời quá xa giá trị thực tế của nó, vượt ra ngoài vòng kiểm soát vĩ mô của nhà nước. Chúng ta biết rằng đặc trưng của thị trường “ảo” khác với các loại thị trường khác là rất nhạy cảm với thị hiếu và tâm lý, tức là những yếu tố phi kinh tế do số lượng “tư bản giả” trên thị trường đã vượt xa số lượng tiền thật mà nó làm đại biểu. Tình trạng bán tháo cổ phiếu, xếp hàng dài để rút tiền ra khỏi quỹ tín dụng địa ốc ở Mỹ vừa qua là một minh chứng.

Ở Việt Nam, các nhà nghiên cứu thị trường chứng khoán đã nêu 3 nguyên nhân chính tác động khiến thị trường có kết quả như hiện nay: sự đánh giá lại thị trường; sự biến động kinh tế chính trị xã hội trong nước, quốc tế; yếu tố tâm lý và một loạt yếu tố biến động của nền kinh tế có phần gây bất lợi thêm cho thị trường chứng khoán. Đó là lạm phát cao, lại vào dịp gần Tết nên thị trường không còn hào hứng, giá vàng và bất động sản tăng đã hấp dẫn hơn chứng khoán; đã thế, Quy định 03 còn khống chế cầm cố, thuế thu nhập cá nhân đang dự kiến thu đến 20% lãi giao dịch. Đó là những tác nhân khiến nhà đầu tư nản lòng. Tin đồn là một hoạt động vô thức nhưng lây lan rất mạnh. Trong khi đó tính minh bạch của thị trường lại chưa cao, có tín hiệu cho thấy nhiều công ty chứng khoán làm ăn không đảm bảo; nhiều công ty chứng khóan và doanh nghiệp niêm yết cùng cá nhân thành viên Hội đồng quản trị bị phạt vì vi phạm quy định, giao dịch không thông báo.Những lý do trên khiến cho thị trường đó như con ngựa bất kham, trong khi chúng ta lại chưa có kỵ sĩ giỏi.

3. Giải pháp nào cho thị trường chứng khoán Việt Nam?

Các chuyên gia nghiên cứu trong lĩnh vực thị trường chứng khoán cho rằng: tình trạng thị trường dao động như hiện nay, bởi một nguyên nhân cơ bản nhất là thiếu các giải pháp có hiệu quả. Để hạn chế những tác động của cuộc khủng khoảng từ thị trường chứng khoán Mỹ, chúng ta có thể và cần phải quan tâm đến các giải pháp cơ bản sau đây:

Một là, tiếp tục giữ vững tốc độ tăng trưởng kinh tế bằng cách khuyến khích các nhà đầu tư, đầu tư vào các lĩnh vực xuất khẩu, các mặt hàng mà Việt Nam có thế mạnh như nông sản nhiệt đới, nhất là lương thực và thực phẩm, vì đây là mặt hàng có xu hướng tăng giá mang tính toàn cầu trong thời gian 10 đến 20 năm nữa; tiếp tục giữ vững giá trị và tăng cường uy tín của động nội tệ trên thị trường trong nước, khu vực và quốc tế, sẵn sàng thích nghi với việc ra đời đồng tiền chung ASEAN, giảm thiểu sự tác động của các đồng tiền mạnh trên thế giới như: USD, Ơrô...

Hai là, có chủ trương, chính sách ổn định lâu dài, khuyến khích thị trường chứng khoán phát triển. Khắc phục tình trạng chủ trương, chính sách mang tính thời vụ. Những năm vừa qua, do Nhà nước có chủ trương khuyến khích phát triển thị trường chứng khoán, năm 2006 các công ty niêm yết, các công ty chứng khoán mới thành lập được hưởng quá nhiều ưu đãi, miễn nhiều loại thuế, nhưng đến năm 2007, lại có chủ trương khác: đánh thuế giao dịch và thuế thu nhập cá nhân, khiến thị trường không khỏi lúng túng vì không thích nghi. Những giải pháp vừa thiếu cơ bản lại, lại vừa không dứt khoát khiến nhà đầu tư thiếu tin tưởng nên đã không kiên nhẫn chờ đợi. Chỉ thị 03 cần sớm đi vào cuộc sống để các nhà đầu tư có thể tiếp tục cầm cố cổ phiếu, tăng lượng tiền cho thị trường chứng khoán.

Ba là, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước đối với thị trường chứng khoán. Nhà nước cần sớm hoàn thiện hệ thống chính sách, luật pháp tạo sân chơi bình đẳng đối với tất cả các nhà đầu tư chứng khoán trong và ngoài nước; khắc phục tình trạng mất cân đối cung - cầu trên thị trường chứng khoán bằng các dự báo có cơ sở thực tế, trên các góc độ thông tin thị trường trong nước được đặt trong mối quan hệ với thị trường chứng khoán quốc tế nhất là các thị trường chứng khoán khoán có tính nhạy cảm cao như Mỹ, thị trường dầu mỏ ở Trung Đông và thị trường vàng, đá quý Nam Phi... Chính phủ cần sớm có một hội đồng chuyên gia (gồm những chuyên gia giỏi) bên cạnh Ủy ban chứng khoán nhà nước, chuyên nghiên cứu và tham mưu cho Chính phủ đề xuất các giải pháp vĩ mô về điều hành thị trường chứng khoán, vì đây là lĩnh vực mới mẻ đối với cả chủ thể và khách thể tham gia thị trường và càng mới đối với các cơ quan làm chức năng quản lý nhà nước trong lĩnh vực này.

Bốn là, sử dụng các biện pháp tổng hợp, bao gồm cả các biện pháp kinh tế và phi kinh tế nhằm bảo đảm an ninh tài chính trên thị trường chứng khoán, chống lạm phát, tăng cường thực hiện chức năng giám đốc bằng đồng tiền của các cơ quan tài chính, ngân hàng đối với các hoạt động của các công ty chứng khoán, các nhà đầu tư, sàn giao dịch và các hoạt động khác của thị trường chứng khoán, thị trường vàng, đá quý và thị trường bất động sản.

Có như vậy mới ổn định thị trường chứng khoán và hạn chế được sự tác động tiêu cực của cuộc khủng hoảng kinh tế của Mỹ đối với nước ta, góp phần giữ vững an ninh tài chính, an ninh kinh tế và an ninh quốc gia của đất nước./.