Phát huy vai trò người có uy tín trong công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật cho đồng bào dân tộc thiểu số vùng biên giới tỉnh Lào Cai

Người có uy tín với công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật   

Theo Ban Dân tộc tỉnh Lào Cai, năm 2024, toàn tỉnh Lào Cai có 1.117 người có uy tín trong đồng bào dân tộc thiểu số⁽¹⁾. Người có uy tín không chỉ đại diện cho tiếng nói của nhân dân mà còn là cầu nối giữa Đảng, Nhà nước và đồng bào các dân tộc thiểu số. Với sự hiểu biết về phong tục, tập quán, ngôn ngữ và văn hóa địa phương, người có uy tín là một “kênh” tuyên truyền chính sách, pháp luật hiệu quả, góp phần củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Việc tiếp tục quan tâm, bồi dưỡng và phát huy vai trò của họ chính là góp phần hiện thực hóa mục tiêu nâng cao dân trí, trình độ hiểu biết pháp luật, giữ gìn khối đại đoàn kết toàn dân tộc trong tình hình mới.

Tại các địa bàn vùng cao, vùng sâu, vùng biên giới, đời sống của nhân dân còn khó khăn, điều kiện tiếp cận thông tin còn hạn chế, người có uy tín thường được nhân dân tin tưởng, nghe theo. Họ giải thích cho nhân dân về những kiến thức pháp luật bằng ngôn ngữ dân tộc với lối diễn đạt gần gũi, dễ hiểu, dễ nhớ, giúp chủ trương, đường lối của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước đi vào cuộc sống hiệu quả. Người có uy tín còn tích cực tham gia vào quá trình hòa giải các mâu thuẫn, tranh chấp trong cộng đồng, giúp “giảm tải” công việc cho chính quyền cơ sở và thắt chặt tình làng nghĩa xóm.

Người có uy tín cũng là những tấm gương sáng về phẩm chất đạo đức, lối sống mẫu mực, nêu gương trong chấp hành chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Họ góp phần nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật cho người dân, bài trừ các hủ tục, tệ nạn, truyền đạo hay vượt biên trái phép, di cư tự do... Họ còn là lực lượng quan trọng trong việc góp phần định hướng dư luận, tăng cường “sức đề kháng” cho cộng đồng dân tộc thiểu số trước những thông tin xấu, độc.

Để phát huy hơn nữa vai trò của người có uy tín, Đảng, Nhà nước, cấp ủy, chính quyền tỉnh Lào Cai cần có chế độ, chính sách hỗ trợ, bồi dưỡng kiến thức pháp luật, kỹ năng. Đồng thời, cần tăng cường sự phối hợp giữa cấp ủy, chính quyền các cơ quan quản lý nhà nước với người có uy tín trong xây dựng các chương trình phổ biến, giáo dục pháp luật cho đồng bào các dân tộc thiểu số phù hợp với điều kiện, văn hóa từng vùng, miền, dân tộc.

Người có uy tín với vai trò “cầu nối” pháp luật

Những năm qua, với sự tham gia tích cực của người có uy tín, công tác nâng cao nhận thức pháp luật của đồng bào các dân tộc ở Lào Cai đã có nhiều chuyển biến. Người có uy tín chính là những “tuyên truyền viên”, “báo cáo viên” đặc biệt giúp các quy định liên quan đến quản lý đất đai, bảo vệ rừng, phòng, chống tảo hôn, ma túy, buôn lậu,… được truyền tải đến bà con các dân tộc bằng những hình thức linh hoạt, ngôn ngữ dễ hiểu, phù hợp với đặc thù văn hóa mỗi dân tộc, như Mông, Dao, Tày, Giáy, Xa Phó. Họ đã góp phần vận động người dân thực hiện tốt các chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, xây dựng đời sống văn hóa mới, phát triển kinh tế - xã hội, giữ gìn an ninh, trật tự tại cơ sở.

Sau sáp nhập các đơn vị hành chính, đội ngũ người có uy tín tiếp tục phát huy vai trò quan trọng trong phổ biến, giáo dục pháp luật, là “kênh” truyền thông hiệu quả trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Nhiều người có uy tín đã chủ động lập nhóm Zalo... để kết nối, chia sẻ thông tin, góp phần lan tỏa các thông điệp pháp luật tới cộng đồng kịp thời, thường xuyên, trở thành công cụ hỗ trợ hiệu quả công tác tuyên truyền. Nhờ đó, nhiều tập quán lạc hậu trong việc cưới, việc tang từng bước được thay đổi theo hướng văn minh, tiết kiệm, bảo đảm vệ sinh và gìn giữ bản sắc dân tộc⁽²⁾.

Người có uy tín là người dân tộc Mông, Dao... đóng vai trò nòng cốt trong vận động người dân phát triển sản xuất, giữ gìn an ninh biên giới, bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời tích cực phổ biến các quy định pháp luật đến từng hộ dân, từng thôn bản⁽³⁾.

Phần lớn người có uy tín luôn nêu cao tinh thần trách nhiệm, tích cực học hỏi, tự nghiên cứu tài liệu, tham gia các lớp tập huấn, cập nhật thông tin qua báo chí, truyền hình, các phương tiện truyền thông xã hội và chủ động tuyên truyền đến cộng đồng bằng hình thức gần gũi, dễ hiểu, phù hợp với đặc điểm văn hóa từng dân tộc.

Những hành vi vi phạm pháp luật, như phá rừng, khai thác khoáng sản trái phép, tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống ở Lào Cai đã giảm rõ rệt. Từ năm 2021 đến tháng 9-2023, người có uy tín đã phối hợp với cấp ủy, chính quyền địa phương tuyên truyền, vận động 554 người từ bỏ tảo hôn, tỉnh không còn xảy ra tình trạng hôn nhân cận huyết thống⁽⁴⁾. Ý thức chấp hành pháp luật trong phòng, chống tội phạm, buôn bán người, ma túy và xuất nhập cảnh trái phép đã lan tỏa rộng khắp trong cộng đồng các dân tộc Lào Cai.

Người có uy tín cũng tích cực tham gia công tác bảo vệ biên giới; thường xuyên vận động đồng bào giữ gìn đường biên, cột mốc, kịp thời cung cấp thông tin liên quan đến hành vi xâm phạm chủ quyền lãnh thổ cho các lực lượng chức năng⁽⁵⁾. Giai đoạn 2021 - 2024, đội ngũ này đã cung cấp nhiều thông tin có giá trị phục vụ công tác bảo vệ an ninh, trật tự, góp phần giữ vững thế trận quốc phòng toàn dân gắn với thế trận an ninh nhân dân vững chắc tại địa bàn biên giới.

Thông qua các hoạt động tuyên truyền, vận động nhân dân tham gia phát triển kinh tế, xóa đói, giảm nghèo, xây dựng nông thôn mới, người có uy tín đã trở thành nhân tố tích cực trong xóa bỏ tập quán lạc hậu, thúc đẩy tiến bộ xã hội và phát triển bền vững ở vùng cao biên giới Lào Cai.

Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nhằm phát huy vai trò người có uy tín trong công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật

Nhằm ghi nhận và phát huy vai trò quan trọng của người có uy tín trong đồng bào dân tộc thiểu số, thời gian qua, tỉnh Lào Cai đã triển khai nhiều chương trình đào tạo, bồi dưỡng kiến thức pháp luật và kỹ năng tuyên truyền, vận động quần chúng cho người có uy tín, nhất là khu vực biên giới và vùng sâu, vùng xa.

Nội dung tập huấn được thiết kế nhằm trang bị cho người có uy tín những kiến thức cơ bản, cần thiết, toàn diện về Luật Hôn nhân và Gia đình; Luật Phòng, chống bạo lực gia đình; Luật Phòng, chống ma túy; Luật Quốc phòng… Sau đó, truyền đạt cho đồng bào bằng những hình thức phù hợp, như họp thôn, gặp gỡ hộ gia đình, lồng ghép trong sinh hoạt cộng đồng.

Bên cạnh đó, tỉnh Lào Cai đã tổ chức nhiều đoàn người có uy tín đi học tập kinh nghiệm trong và ngoài tỉnh. Tập đoàn Sun Group trao tặng 123 điện thoại thông minh được cho người có uy tín. Tỉnh đã cấp phát Báo Lào Cai và Báo Dân tộc và Phát triển đến 100% người có uy tín trên địa bàn⁽⁶⁾.

Thực hiện Đề án số 17-ĐA/TU, ngày 11-12-2020, của Tỉnh ủy Lào Cai “về nâng cao hiệu quả công tác chính trị tư tưởng, tuyên truyền, vận động tỉnh Lào Cai giai đoạn 2020 - 2025”, 6 tháng đầu năm 2024, Ban Dân vận Tỉnh ủy đã tổ chức 5 hội nghị tập huấn cho 600 người có uy tín, chức sắc tôn giáo, thầy mo, thầy cúng và đại diện các dòng họ tiêu biểu tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Tháng 11-2024, Ban Dân tộc tỉnh tổ chức 3 hội nghị tập huấn chuyên sâu tại các địa phương với sự tham gia của gần 300 người có uy tín⁽⁷⁾. Các chương trình tập huấn, bồi dưỡng kiến thức pháp lý đã giúp người có uy tín trở thành lực lượng nòng cốt tuyên truyền, vận động nhân dân thực hiện tốt các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, góp phần xây dựng ý thức thượng tôn pháp luật trong cộng đồng. Người có uy tín cũng nhận thức rõ hơn vai trò, trách nhiệm của mình trong việc góp phần xây dựng cộng đồng văn minh, hạnh phúc, triển khai các chính sách dân tộc, đặc biệt là Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2030⁽⁸⁾.

Tỉnh Lào Cai quan tâm, triển khai nhiều chế độ, chính sách thiết thực đối với người có uy tín. Giai đoạn 2021 - 2024, các cấp, ngành trong tỉnh đã tổ chức thăm hỏi, tặng quà nhân dịp tết Nguyên đán cho 4.487 lượt người có uy tín; kịp thời hỗ trợ 218 lượt người khi ốm đau, qua đời hoặc gặp thiên tai, hỏa hoạn. Riêng năm 2024, tỉnh hỗ trợ 86 trường hợp người có uy tín với kinh phí 59,5 triệu đồng.

Công tác khen thưởng, biểu dương người có uy tín cũng được chú trọng. Đến nay, tỉnh đã có 228 người được ghi nhận thành tích xuất sắc, trong đó: 3 cá nhân được Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc tặng bằng khen; 90 người được Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh tặng bằng khen; 27 người được Trưởng Ban Dân tộc tỉnh tặng giấy khen; 135 người được ủy ban nhân dân các huyện, thị xã, thành phố trao giấy khen. Năm 2023, tỉnh tổ chức Hội nghị biểu dương người có uy tín tiêu biểu xuất sắc trong đồng bào dân tộc thiểu số giai đoạn 2021 - 2023 với sự tham gia của 300 đại biểu. Trong 6 tháng đầu năm 2025, Lào Cai tuyên dương 170 người có uy tín. Qua đó, người có uy tín tiếp tục phát huy tốt vai trò “cánh tay nối dài” trong các phong trào thi đua, vận động nhân dân giữ gìn văn hóa, xây dựng nông thôn mới và bảo đảm an ninh, trật tự ở cơ sở.

Những chế độ, chính sách, đãi ngộ và sự ghi nhận kịp thời của cấp ủy, chính quyền tỉnh Lào Cai đối với người có uy tín đã góp phần củng cố niềm tin của cán bộ, đảng viên và bà con các dân tộc đối với sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý, điều hành của chính quyền, khuyến khích họ tiếp tục đóng góp tích cực vào sự nghiệp xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc, xây dựng đất nước phồn vinh, hạnh phúc. Người có uy tín thực sự là “cầu nối” giữa “ý Đảng” với “lòng dân”.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả nêu trên, việc phát huy vai trò người có uy tín trong công tác phổ biến, giáo dục pháp luật ở Lào Cai vẫn còn một số khó khăn.

Thứ nhất, kiến thức pháp luật của một bộ phận người có uy tín còn yếu, chưa được cập nhật đầy đủ, kịp thời ảnh hưởng đến tính chính xác, hiệu quả trong quá trình tuyên truyền, vận động về pháp luật tại cơ sở, nhất là khi phải truyền tải các quy định có tính chuyên ngành hoặc liên quan đến các lĩnh vực mới, như chuyển đổi số, đất đai, môi trường, hôn nhân - gia đình, đặc biệt sau khi cả nước vận hành chính quyền hai cấp.

Thứ hai, phần lớn người có uy tín là già làng, trưởng bản cao tuổi nên hạn chế về kỹ năng trình bày, diễn đạt, dẫn đến khó khăn trong việc truyền tải các quy định pháp luật một cách dễ hiểu, thuyết phục. Bên cạnh đó, rào cản về ngôn ngữ, nhất là giữa tiếng phổ thông và tiếng dân tộc thiểu số khiến việc giải thích các khái niệm pháp lý có thể trở nên phức tạp, khó tiếp cận với một bộ phận người dân.

Thứ ba, cơ chế phối hợp, hỗ trợ giữa các cơ quan chức năng với người có uy tín trong công tác phổ biến pháp luật chưa thật sự đồng bộ, thường xuyên. Một số chương trình tập huấn, bồi dưỡng còn nặng về hình thức, chưa sát với thực tiễn địa phương. Nguồn tài liệu tuyên truyền pháp luật chưa được biên soạn thực sự phù hợp với người dân vùng cao, thiếu các bản dịch tiếng dân tộc thiểu số, gây trở ngại cho người có uy tín trong việc tiếp cận, nghiên cứu và triển khai tuyên truyền.

Thứ tư, trong điều kiện giao thông, đời sống còn có khó khăn, việc tuyên truyền, vận động người dân vùng biên giới của Lào Cai từ bỏ các hủ tục lạc hậu đòi hỏi phải có sự kiên trì, linh hoạt và gắn với cải thiện điều kiện kinh tế - xã hội của địa phương. Người có uy tín dù được cộng đồng tin tưởng nhưng không dễ thuyết phục khi các vấn đề thiết yếu của cuộc sống, như thu nhập, giáo dục, y tế,… còn có hạn chế. Do vậy, giáo dục pháp luật cần được lồng ghép với chính sách an sinh và phát triển toàn diện.

Thứ năm, một số thôn bản vùng sâu, vùng xa, vùng giáp biên chưa thực sự có người có uy tín nổi bật hoặc đủ năng lực đảm nhiệm vai trò “cầu nối” giữa chính quyền và người dân. Cá biệt, có trường hợp người có uy tín chưa được cộng đồng ủng hộ rộng rãi, dẫn đến hiệu quả tuyên truyền, giáo dục pháp luật bị hạn chế.

Giải pháp nâng cao vai trò của người có uy tín tỉnh Lào Cai trong bối cảnh mới

Một là, tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức của các cấp, các ngành và toàn xã hội về vị trí, vai trò đặc biệt quan trọng của người có uy tín trong cộng đồng các dân tộc thiểu số. Cấp ủy, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội từ Trung ương đến cơ sở cần quán triệt sâu sắc và vận dụng hiệu quả quan điểm của Đảng về công tác dân tộc, trong đó xác định rõ người có uy tín là “cầu nối” giữa Đảng, Nhà nước với đồng bào dân tộc thiểu số, là lực lượng nòng cốt trong việc tuyên truyền, phổ biến chủ trương, đường lối, chính sách, pháp luật tại vùng sâu, vùng xa, biên giới. Đồng thời, cần tổ chức các kế hoạch truyền thông đa dạng, sâu rộng, phát huy vai trò của báo chí, phát thanh - truyền hình và các phương tiện truyền thông xã hội để tạo sự đồng thuận, lan tỏa nhận thức tích cực về vai trò người có uy tín trong xã hội.

Hai là, xây dựng cơ chế lãnh đạo, phối hợp chặt chẽ giữa cấp ủy, chính quyền, các cơ quan chuyên môn và người có uy tín trong công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật. Việc phát huy vai trò người có uy tín cần gắn với các chương trình hành động cụ thể của địa phương về xây dựng nông thôn mới, bảo vệ biên giới, giữ gìn an ninh, trật tự và phát triển kinh tế - xã hội. Các cơ quan chức năng cần kịp thời cung cấp tài liệu pháp luật phù hợp với đặc thù dân tộc, vùng miền, tổ chức tập huấn chuyên sâu, sát thực tiễn, trang bị phương tiện hỗ trợ (như tài liệu song ngữ, thiết bị công nghệ, ứng dụng mạng xã hội…) để nâng cao năng lực cho người có uy tín trong công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật.

Ba là, có chính sách đãi ngộ và tôn vinh xứng đáng đối với người có uy tín, qua đó khích lệ tinh thần, trách nhiệm và sự cống hiến của họ đối với cộng đồng. Việc quan tâm cả về vật chất và tinh thần, tôn vinh kịp thời những gương điển hình trong công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật sẽ tạo động lực lan tỏa, nhân rộng những giá trị tích cực trong cộng đồng các dân tộc thiểu số. Cùng với đó, cần rà soát, đánh giá và bổ sung, kiện toàn đội ngũ người có uy tín theo hướng chọn đúng người, đúng việc, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới.

Bốn là, phát huy vai trò của người có uy tín gắn với đổi mới phương thức tuyên truyền, giáo dục pháp luật. Cần khuyến khích người có uy tín sử dụng linh hoạt các hình thức truyền thông như kể chuyện pháp luật, sân khấu hóa, chiếu video mô phỏng, lập nhóm Zalo, hội họp dòng họ,… để truyền tải nội dung pháp luật một cách dễ hiểu, dễ nhớ, dễ làm theo. Đồng thời, tăng cường sự tham gia của người có uy tín trong các tổ hòa giải cơ sở, mô hình tự quản, câu lạc bộ pháp luật, nhằm góp phần giải quyết tranh chấp, hạn chế đơn, thư khiếu nại vượt cấp và giữ gìn ổn định an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội tại địa bàn.

Năm là, tích cực ứng dụng công nghệ thông tin và các phương tiện truyền thông đại chúng. Các kênh truyền thanh - truyền hình bằng tiếng dân tộc, các phương tiện truyền thông xã hội, video ngắn, podcast pháp luật hay các ứng dụng di động thân thiện với người dùng dân tộc thiểu số là những công cụ hỗ trợ thiết thực. Đặc biệt, các nền tảng học tập trực tuyến có thể góp phần nâng cao năng lực cho người có uy tín, giúp họ cập nhật thường xuyên những thay đổi của hệ thống pháp luật, đồng thời mở rộng khả năng truyền thông tương tác với cộng đồng.

Sáu là, nội dung tuyên truyền cần được biên soạn súc tích, ngắn gọn, dễ hiểu, dễ nhớ, gần gũi với văn hóa, phong tục, tập quán và trình độ dân trí của từng dân tộc. Việc chuyển ngữ các tài liệu pháp luật sang tiếng dân tộc thiểu số không chỉ giúp tăng tính tiếp cận mà còn thể hiện sự tôn trọng đối với bản sắc văn hóa cộng đồng. Ngoài ra, các hình thức truyền tải truyền thống như tranh cổ động, truyện kể pháp luật, sân khấu hóa hoặc phát thanh lưu động... cần được đẩy mạnh nhằm gia tăng hiệu quả tiếp nhận thông tin của người dân./.

--------------

(1) Thanh Phương: “Lào Cai phát huy tốt vai trò của người có uy tín trong đồng bào dân tộc thiểu số”, Cổng thông tin Đối ngoại tỉnh Lào Cai, ngày 21-4-2025, https://www.doingoailaocai.vn/vi/bai-viet/22158
(2) Hoàng Thị Kim Thanh: “Huyện Si Ma Cai: Phát huy vai trò người có uy tín”, Cổng thông tin Đối ngoại tỉnh Lào Cai, ngày 6-2-2025, https://baolaocai.vn/phat-huy-vai-tro-nguoi-co-uy-tin-post397028.html
(3) Trong Bảo: “Huyện Bát Xát (Lào Cai) gặp mặt, biểu dương Người có uy tín nhân dịp đầu năm mới”, Báo Dân tộc và Phát triển, ngày 12-1-2024, https://baodantoc.vn/huyen-bat-xat-lao-cai-gap-mat-bieu-duong-nguoi-co-uy-tin-nhan-dip-dau-nam-moi-1705031886243.htm
(4) Hoàng Nam, Xuân Huy: “Người có uy tín - cầu nối giữa cấp ủy, chính quyền với đồng bào dân tộc thiểu số”, Trang Thông tin Đối ngoại, ngày 28-7-2023, https://ttdn.vn/cong-tac-dan-toc-ton-giao-trong-su-nghiep-xay-dung-va-bao-ve-to-quoc/nguoi-co-uy-tin-cau-noi-giua-cap-uy-chinh-quyen-voi-dong-bao-dan-toc-thieu-so-83267
(5) Minh Thu: “Những “điểm tựa” vững vàng trên các tuyến biên giới đất nước”, Báo Dân tộc và Phát triển, ngày 1-11-2024, https://baodantoc.vn/nhung-diem-tua-vung-vang-tren-cac-tuyen-bien-gioi-dat-nuoc-1730275077311.htm
(6) Mạnh Lộc: “Tập đoàn Vingroup tài trợ cho người có uy tín trong đồng bào dân tộc thiểu số điện thoại di động thông minh”, Cổng thông tin điện tử tỉnh Lào Cai, ngày 8-7-2022, https://laocai.gov.vn/tin-trong-tinh/tap-doan-vingroup-tai-tro-cho-nguoi-co-uy-tin-trong-dong-bao-dan-toc-thieu-so-dien-thoai-di-dong-939795
(7) Xem: Đề án 17-ĐA/TU của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Lào Cai về “Nâng cao hiệu quả công tác chính trị, tư tưởng, tuyên truyền, vận động giai đoạn 2020 - 2025”, https://baolaocai.vn/de-an-17-nhung-van-de-dat-ra-tu-thuc-tien-post288004.html
(8) Thủ tướng Chính phủ: Quyết định Số 1719/QĐ-TTg Phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2030, giai đoạn I: từ năm 2021 đến năm 2025, ngày 14-10-2021