Nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước đối với hoạt động báo chí đáp ứng yêu cầu nền báo chí cách mạng Việt Nam trong tình hình mới

Trong suốt tiến trình cách mạng Việt Nam, dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, báo chí cách mạng Việt Nam luôn phấn đấu hoàn thành sứ mạng của mình. Đảng ta luôn coi báo chí là phương tiện hữu hiệu để tiến hành giáo dục chính trị, lãnh đạo công tác tư tưởng, vũ khí sắc bén trong đấu tranh giai cấp, đấu tranh giải phóng dân tộc, là cầu nối giữa Đảng với nhân dân, phục vụ sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 5 khóa X đã nêu rõ công tác tư tưởng, lý luận và báo chí là một bộ phận cấu thành đặc biệt quan trọng trong toàn bộ hoạt động của Ðảng.

Trong bối cảnh đất nước ta bước vào giai đoạn phát triển mới, với những nhiệm vụ cách mạng mới, báo chí phải làm tốt nhiệm vụ chính trị của mình trên lĩnh vực tư tưởng, bảo vệ đường lối, quan điểm của Đảng, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, đóng góp vào sự phát triển chung của toàn xã hội. Thực tiễn đó đòi hỏi báo chí cần giữ vững và phát huy hơn nữa bản chất cách mạng, là công cụ công tác tư tưởng của Đảng, là một bộ phận của sự nghiệp cách mạng do Đảng lãnh đạo. Báo chí phải hướng vào mục tiêu giữ vững ổn định chính trị, tiếp tục sự nghiệp đổi mới, làm cho những nguyên lý cách mạng và khoa học của chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng, đạo đức Hồ Chí Minh giữ vị trí chủ đạo trong đời sống tinh thần xã hội. Trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với báo chí cần được thực hiện thông qua hệ thống pháp luật về báo chí và công tác quản lý nhà nước về báo chí. Đó cũng chính là đòi hỏi khách quan của việc nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về báo chí để đáp ứng yêu cầu phát huy bản chất cách mạng của báo chí nước ta trong tình hình mới.

Tình hình hoạt động báo chí trong thời gian qua

Hiện nay, nước ta có 838 cơ quan báo chí in, với 1.111 ấn phẩm, 67 đài phát thanh, truyền hình, 92 báo, tạp chí điện tử và 01 hãng thông tấn quốc gia. Báo chí đã thông tin nhanh nhạy, toàn diện về mọi diễn biến của đời sống chính trị, kinh tế - xã hội ở trong nước và quốc tế; là diễn đàn thực sự tin cậy của nhân dân; góp phần tích cực tuyên truyền tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối, quan điểm của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; tích cực xây dựng lý tưởng xã hội vì mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”, góp phần ổn định chính trị tư tưởng, làm phong phú đời sống tinh thần, huy động nguồn lực phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao chất lượng cuộc sống của nhân dân. Báo chí của chúng ta phát triển theo nguyên tắc “Báo chí, xuất bản nước ta đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước và hoạt động trong khuôn khổ pháp luật”. Trong thời gian qua báo chí của chúng ta đã kiên trì tính đảng, kiên trì bảo vệ vị trí chủ đạo về lý luận của chủ nghĩa Mác - Lê-nin và tư tưởng Hồ Chí Minh trong ý thức tư tưởng, bảo đảm tính định hướng chính xác, phục vụ nhân dân, phục vụ chủ nghĩa xã hội, đặt hiệu quả xã hội lên vị trí hàng đầu, bám sát thực tế, bám sát cuộc sống, bám sát quần chúng nhân dân. Để tác phẩm báo chí có hơi thở của cuộc sống, báo chí đã thực hiện tốt một số công tác trọng tâm: tiếp tục quán triệt sâu sắc Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nghị quyết Hội nghị Trung ương 5 khóa X “Về công tác tư tưởng, lý luận và báo chí trước yêu cầu mới”, các quan điểm chỉ đạo của Đảng, Nhà nước ta về tăng cường công tác quản lý báo chí được thể hiện qua các chỉ thị, như Chỉ thị số 22-CT/TW ngày 17-10-1997 của Bộ chính trị khóa VIII, Thông báo số 162-TB/TW ngày 1-12-2004 của Bộ Chính trị khóa IX, Thông báo số 41-TB/TW ngày 11-12-2006 của Bộ Chính trị khóa X. Có như thế báo chí mới hoàn thành tốt nhiệm vụ của mình, góp phần quan trọng trong việc bảo đảm tốt công tác tuyên truyền.

Trong giai đoạn hiện nay, cuộc cách mạng về công nghệ thông tin đã tác động làm thay đổi cách thức thụ hưởng thông tin của người dân. Số lượng độc giả của báo chí in có xu hướng ngày càng giảm, trong khi đó lượng độc giả truy cập báo mạng ngày càng tăng. Trong lĩnh vực phát thanh, truyền hình, số lượng độc giả vẫn giữ ở mức ổn định và có xu hướng tăng. Nguồn nhân lực báo chí có mức tăng trung bình hằng năm khoảng 6,5%. Nếu như năm 2009 chỉ có 31.000 người làm việc trong lĩnh vực báo chí, thì đến nay số người làm việc trong lĩnh vực báo chí khoảng 35.000 người, trong đó có gần 17.000 nhà báo đang công tác tại các cơ quan báo chí được cấp thẻ hành nghề. Về trình độ chuyên môn, phần lớn số người làm việc trong lĩnh vực báo chí đều có trình độ cao đẳng, đại học trở lên; số người làm báo có trình độ dưới đại học đã giảm trung bình khoảng 1%/ năm. Năm 2009, tỷ lệ nhân lực có trình độ đại học là 85% và trên đại học là 4%. Đến năm 2013, tỷ lệ nhân lực có trình độ đại học là khoảng 91% và trên đại học là 4,9%.

Mặc dù đội ngũ những người làm báo có sự phát triển cả về số lượng và chất lượng, nhưng trước những tác động bởi mặt trái của cơ chế thị trường, một bộ phận những người làm báo còn non kém về nhận thức chính trị đã bộc lộ những khuyết điểm, yếu kém, vi phạm đạo đức nghề nghiệp, trong số đó không ít người vi phạm pháp luật, bị kỷ luật và bị thu hồi thẻ hành nghề. Người đứng đầu một số cơ quan báo chí đã buông lỏng quản lý nội dung thông tin và đội ngũ phóng viên, biên tập viên dưới quyền, coi trọng yếu tố lợi nhuận, xem nhẹ các chức năng của báo chí, khai thác nhiều đề tài về mặt trái của xã hội, với mức độ thông tin có thời điểm dày đặc. Một số cơ quan báo chí chưa coi trọng biểu dương, nhân rộng những điển hình tiên tiến, những nhân tố tích cực trong học tập, lao động và chiến đấu. Một số ấn phẩm phụ thực hiện sai tôn chỉ, mục đích, làm cho nội dung báo chí xa rời chức năng định hướng, chức năng giáo dục, chức năng thẩm mỹ, thiếu tính chuyên nghiệp, tác động tiêu cực đến một bộ phận công chúng. Cùng với những thông tin giật gân, câu khách, vi phạm thuần phong mỹ tục là xu hướng xem nhẹ quy trình thẩm định nguồn tin, thông tin sai sự thật, xúc phạm danh dự, nhân phẩm cá nhân, làm ảnh hưởng xấu tới uy tín của tổ chức.

Những hạn chế trên là do cơ quan, tổ chức chưa làm tốt việc cung cấp thông tin cho báo chí; công tác xử lý vi phạm trong hoạt động báo chí còn thiếu kiên quyết, hình thức xử lý chưa nghiêm. Một số lãnh đạo cơ quan báo chí chưa chấp hành nghiêm kỷ luật thông tin, có trường hợp tìm cách né tránh việc thực hiện các quy định. Không ít cơ quan chủ quản chưa phát huy hết vai trò, trách nhiệm, buông lỏng việc quản lý, nể nang, thiếu kiên quyết trong xử lý vi phạm của cơ quan báo chí thuộc quyền. Những hạn chế, khuyết điểm của báo chí như nêu ở trên là một trong những nguyên nhân làm giảm đi tính định hướng, tính văn hóa, tính giáo dục của báo chí cách mạng Việt Nam.

Những vấn đề đặt ra trong công tác quản lý nhà nước về báo chí

Giai đoạn hiện nay, tình hình thế giới đang có những diễn biến phức tạp, tiềm ẩn những bất ổn khó lường. Nền kinh tế thế giới phục hồi chậm. Ở trong nước, nền kinh tế tiếp tục có nhiều khó khăn, thách thức. Tình hình thiên tai, lũ lụt, dịch bệnh tiếp tục ảnh hưởng tới cuộc sống của người dân và sản xuất, kinh doanh. Các thế lực thù địch tiếp tục đẩy mạnh thực hiện “diễn biến hòa bình” trên nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội, đặc biệt là lĩnh vực tư tưởng, văn hóa.

Những thuận lợi, khó khăn của tình hình trong nước cùng xu thế toàn cầu hóa thông tin và sự bùng nổ của truyền thông xã hội tác động trực tiếp đến hoạt động báo chí và công tác quản lý báo chí. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước, sự chỉ đạo trực tiếp của các cơ quan chủ quản, nỗ lực của các cơ quan báo chí và đội ngũ nhà báo, báo chí nước ta đã thực hiện tốt vai trò, sứ mệnh của mình, góp phần xứng đáng vào công cuộc đổi mới đất nước. Bên cạnh những ưu điểm, thành tích, hoạt động báo chí cũng còn nhiều hạn chế, khuyết điểm, từ đó đặt ra những vấn đề trong công tác quản lý nhà nước về báo chí, cụ thể là:

Thứ nhất, quản lý báo chí trong điều kiện phát triển mạnh mẽ của truyền thông xã hội đòi hỏi phải có phương pháp tiếp cận mới. Trên bình diện quốc tế, cuộc cách mạng công nghệ thông tin đã làm thay đổi cách thức truyền tải và tiếp nhận thông tin trên toàn cầu. Toàn cầu hóa thông tin đang đặt ra cho chúng ta nhiều vấn đề trong công tác chỉ đạo, quản lý thông tin. Thông tin ở khắp mọi nơi trên thế giới được truyền tải liên tục, nhiều chiều và dễ dàng tới công chúng thông qua in-tơ-nét, với những dạng thức truyền thông mới, trong đó mạng xã hội đang chiếm ưu thế. Do vậy, quản lý báo chí trong bối cảnh truyền thông xã hội phát triển đòi hỏi phải hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật để tạo điều kiện cho các cơ quan báo chí nhà nước tiếp tục giữ vai trò chủ đạo trong việc chi phối, định hướng dư luận xã hội; là việc làm chủ thông tin thông qua gia tăng cung cấp thông tin chính thống cho báo chí, là làm rõ cơ chế mở rộng tiếp cận thông tin và phát huy dân chủ trong thông tin.

Thứ hai, đã có nhiều giải pháp được đưa ra để hạn chế tình trạng thương mại hóa báo chí, nhưng cho đến nay xu hướng này vẫn chậm được khắc phục. Trong điều kiện kinh tế thị trường, thương mại hóa báo chí vừa là vấn đề thực tiễn đồng thời lại mang tính lý luận. Một mặt, báo chí phải bảo đảm nhiệm vụ chính trị; mặt khác, phải cạnh tranh thông tin, lo tăng số lượng phát hành để phát triển, duy trì sự ổn định của cơ quan báo chí. Thực tiễn cho thấy, hoạt động báo chí vừa chịu sự tác động của hệ thống các quy luật phát triển văn hóa - tư tưởng, vừa chịu tác động của hệ thống các quy luật kinh tế. Nếu chỉ chú trọng tới lợi ích kinh tế sẽ dẫn tới thương mại hóa hoạt động báo chí, làm báo chí xa rời nhiệm vụ chính trị. Do vậy, trong công tác quản lý nhà nước về báo chí cần chú trọng hơn các quy định, biện pháp ngăn ngừa tác hại từ mặt trái của kinh tế thị trường, làm ảnh hưởng đến định hướng tư tưởng - văn hóa. Tuy nhiên, nếu chỉ đề cao vai trò báo chí ở phương diện tư tưởng - văn hóa thì báo chí sẽ không phát huy hết khả năng đóng góp của mình với xã hội.

Thứ ba, vấn đề thực hiện quy hoạch hệ thống báo chí toàn quốc. Hiện nay, vẫn còn sự chênh lệch lớn về sự hưởng thụ thông tin báo chí giữa các khu vực, địa bàn, vùng, miền. Mặc dù hầu hết các cơ quan, ban, ngành trong hệ thống chính trị đều có cơ quan báo chí, nhưng chất lượng chưa tương xứng, còn trùng chéo về tôn chỉ, mục đích, nội dung, đối tượng phục vụ. Ngoài ra, chưa có nghiên cứu, phân loại, xác định tính chất, nhiệm vụ của báo chí để có cơ chế, chính sách phù hợp.

Thứ tư, vấn đề nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ của các cơ quan báo chí và cơ quan quản lý để làm tốt hơn nữa chức năng quản lý nhà nước về báo chí, kịp thời chấn chỉnh, xử lý những thiếu sót, khuyết điểm, tạo điều kiện để báo chí phát triển.

Thứ năm, vấn đề phát huy sức mạnh của báo chí trong định hướng dư luận xã hội, tập hợp, đoàn kết, cổ vũ các giai tầng trong xã hội tích cực tiến hành thắng lợi công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Yêu cầu khách quan đó đòi hỏi hoạt động báo chí phải nâng cao hơn nữa chất lượng chính trị, chất lượng văn hóa, chất lượng giáo dục của báo chí, hướng báo chí vào mục tiêu giữ vững ổn định chính trị, tiếp tục sự nghiệp đổi mới, từng bước xây dựng con người mới, lối sống mới, làm cho những nguyên lý cách mạng và khoa học của chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng, đạo đức Hồ Chí Minh giữ vị trí chủ đạo trong đời sống tinh thần xã hội.

Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về báo chí trong tình hình mới

Để nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước đối với hoạt động báo chí đáp ứng yêu cầu nền báo chí cách mạng Việt Nam trong giai đoạn hiện nay, cần thực hiện tốt các nhóm giải pháp dưới đây:

1- Nhóm giải pháp nâng cao chất lượng công tác xây dựng pháp luật, chính sách

Thứ nhất, nâng cao chất lượng công tác tham mưu xây dựng chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng về báo chí, bảo đảm bảo nguyên tắc báo chí phải đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng và sự quản lý của Nhà nước, phù hợp với xu thế phát triển chung của xã hội. Cần có cơ chế giám sát chặt chẽ và có ý kiến kịp thời về các nội dung thể chế hóa chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng về báo chí trong các văn bản pháp luật của Nhà nước; đồng thời tăng cường đôn đốc để công tác thể chế hóa này bảo đảm tiến độ thời gian và chất lượng.

Thứ hai, xây dựng các văn bản quy phạm pháp luật về báo chí để điều chỉnh kịp thời những vướng mắc, phát sinh từ thực tiễn phát triển của báo chí trong xu thế truyền thông đa phương tiện.

Thứ ba, xây dựng cơ chế, chính sách tăng cường vai trò, trách nhiệm của cơ quan chủ quản đối với cơ quan báo chí thuộc quyền.

Thứ tư, xây dựng cơ chế, chính sách huy động nguồn lực xã hội tham gia phát triển hệ thống báo chí theo quy định của pháp luật.

Thứ năm, quy hoạch, sắp xếp hệ thống báo chí, tạo cơ chế và nguồn lực để báo chí phát triển. Hoàn chỉnh cơ chế, chính sách đặt hàng, hỗ trợ tài chính đối với báo chí làm nhiệm vụ chính trị, thông tin, tuyên truyền thiết yếu; cơ chế, chính sách đối với báo chí có tính chất giải trí thuần túy.

2- Nhóm giải pháp về nguồn nhân lực

Thứ nhất, cùng với sự phát triển của báo chí và đội ngũ những người làm báo, cần tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ làm công tác quản lý nhà nước về báo chí, bảo đảm các yêu cầu về kiến thức chuyên môn, nghiệp vụ quản lý, tri thức về khoa học công nghệ thông tin, kiến thức và tri thức pháp luật, trình độ chính trị vững vàng. Cần quy định hệ thống tiêu chuẩn chức danh, tiêu chuẩn nghiệp vụ phù hợp với thực tiễn, bảo đảm công tác chuyên môn của từng bộ phận công việc. Bên cạnh đó, hoàn thiện chính sách đào tạo và đào tạo lại đội ngũ cán bộ quản lý báo chí để theo kịp tốc độ phát triển chung của xã hội.

Thứ hai, các cơ quan chủ quản báo chí cần bố trí cán bộ bảo đảm các tiêu chuẩn về chuyên môn, nghiệp vụ, có kiến thức pháp luật về báo chí để quản lý tốt báo chí thuộc ngành mình.

Thứ ba, xây dựng chương trình đào tạo cán bộ giảng dạy môn học quản lý nhà nước về báo chí.

Thứ tư, xây dựng tiêu chuẩn các chức danh lãnh đạo chủ chốt của cơ quan báo chí. Tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng về chính trị, chuyên môn nghiệp vụ cho đội ngũ phóng viên, biên tập viên; hoàn chỉnh chương trình, giáo trình, kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ những người làm báo về phẩm chất chính trị, đạo đức, kỹ năng nghề nghiệp.

3- Nhóm giải pháp tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm trong hoạt động báo chí

Thứ nhất, tăng cường lực lượng thanh tra chuyên ngành báo chí, nâng cao năng lực của cơ quan quản lý chuyên ngành báo chí ở Trung ương và địa phương, đầu tư trang thiết bị kỹ thuật hiện đại và điều kiện làm việc bảo đảm thực thi công tác quản lý nhà nước đạt hiệu quả.

Thứ hai, tăng cường công tác chỉ đạo, định hướng, cung cấp thông tin cho báo chí, đồng thời tiếp thu ý kiến phản ánh của các tổ chức, cá nhân và thông tin báo chí để chấn chỉnh, xử lý kịp thời các sai phạm.

Thứ ba, rà soát, xem xét rút giấy phép đối với cơ quan báo chí không đủ điều kiệt hoạt động, thường xuyên vi phạm các quy định của pháp luật về báo chí

Thứ tư, xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về báo chí, đầu tư nâng cấp hệ thống thông tin hiện đại, đáp ứng yêu cầu công tác quản lý nhà nước về báo chí trong giai đoạn mới.

4- Nhóm giải pháp về tăng cường hợp tác quốc tế và ứng dụng khoa học công nghệ trong công tác quản lý báo chí

Thứ nhất, mở rộng hợp tác quốc tế, tạo điều kiện cho báo chí tiếp cận nhanh với những thay đổi của công nghệ ứng dụng trong lĩnh vực truyền thông, báo chí, đồng thời, học tập kinh nghiệm quản lý và phát triển báo chí trong xu thế truyền thông đa phương tiện.

Thứ hai, thực hiện tin học hóa công tác quản lý, xây dựng các chương trình quản lý dữ liệu, xử lý thông tin điều hành, quản lý, thủ tục hành chính.

Thứ ba, bên cạnh việc hợp tác khai thác thông tin quốc tế có chọn lọc, phù hợp với lợi ích của đất nước, của nhân dân, cần chủ động đưa phóng viên đến nơi diễn ra các sự kiện quốc tế lớn, phức tạp để có thông tin trực tiếp, khách quan, tránh phụ thuộc vào thông tin, quan điểm đánh giá của truyền thông nước ngoài.

Thứ tư, chủ động tạo điều kiện để phóng viên nước ngoài đến Việt Nam đưa thông tin trung thực, khách quan, qua đó quảng bá hình ảnh Việt Nam ra nước ngoài, góp phần bác bỏ sự xuyên tạc thông tin của các thế lực thù địch về tình hình đất nước, con người Việt Nam./.