Bảo tồn và phát duy giá trị di sản văn hóa Chăm góp phần phát triển du lịch

Văn hóa Chăm được thể hiện qua nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc, nghề gốm, dệt thổ cẩm, nghệ thuật hát, múa, chữ viết, trang phục dân tộc... Đến với Bình Thuận, du khách được thỏa sức ngắm các công trình kiến trúc độc đáo về các tòa tháp Chăm như: Nhóm đền tháp Po Sah Inư, tháp Po Dam… Những tòa tháp Chăm trường tồn theo thời gian, mặc cho thăng trầm biến cố của thời gian nhưng kiến trúc và nghệ thuật điêu khắc của nó vẫn giữ nguyên giá trị. Bình Thuận hiện có 4 di sản văn hóa được đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia, trong đó có 2 di sản văn hóa của đồng bào Chăm, đó là lễ hội Katê và nghề gốm thủ công của dân tộc Chăm.

Nét đặc sắc trong lĩnh vực văn hóa phi vật thể của đồng bào dân tộc Chăm là lễ hội, điển hình là Lễ hội Katê mang ý nghĩa tưởng nhớ tổ tiên, ông bà, cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu; cầu mong cho sự hòa hợp lứa đôi, sự sinh sôi nảy nở của con người và vạn vật. Lễ hội Katê của đồng bào Chăm theo đạo Bàlamôn ở tỉnh Bình Thuận được phục dựng từ năm 2005 tại Di tích quốc gia Pô Sah Inư với đầy đủ các nghi thức và các giá trị văn hóa dân gian truyền thống, mang đậm yếu tố tâm linh, tín ngưỡng của đồng bào Chăm. Lễ hội Katê có quá trình hình thành, tồn tại từ rất lâu đời và được duy trì đến ngày nay. Lễ hội Katê thể hiện sự thành kính, biết ơn đối với các vị thần linh, ông bà, tổ tiên đã bảo bọc, chở che cho con cháu khỏe mạnh, cuộc sống bình an, no ấm và hạnh phúc; thể hiện khát vọng của cộng đồng luôn cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Đây cũng là dịp thắt chặt tinh thần đoàn kết, tinh thần hòa hợp để gắn kết các thành viên trong cộng đồng. Mặc dù chịu ảnh hưởng của quá trình giao lưu, tiếp biến văn hóa nhưng về cơ bản lễ hội Katê vẫn được gìn giữ, duy trì theo đúng tập tục truyền thống như: Lễ Nghinh rước trang phục Nữ thần Pô Sah Inư dưới sự điều hành của các chức sắc tôn giáo, mở cửa tháp chính, tắm bệ thờ Linga - Yoni, mặc trang phục, đại lễ cúng mừng Katê tại tháp chính… Phần hội của lễ hội Katê thường diễn ra các hội thi và các trò chơi mang đậm nét văn hóa đặc trưng của người Chăm như thi trưng bày và trang trí lễ vật trên Thôn la; thi làm bánh gừng, giã gạo, đội nước vượt chướng ngại vật…

Hơn 15 năm qua, lễ hội Katê được tỉnh Bình Thuận phục dựng tại tháp Pô Sah Inư và trở thành một trong 6 lễ hội tiêu biểu được lựa chọn để phát triển du lịch. Không chỉ đáp ứng nhu cầu sinh hoạt tín ngưỡng của đồng bào Chăm, lễ hội Katê còn góp phần quảng bá văn hóa, hình ảnh Bình Thuận đến với du khách trong nước và quốc tế. Với những giá trị và ý nghĩa về lịch sử, văn hóa đặc sắc, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ban hành Quyết định số 776/QĐ-BVHTTDL, ngày 4-4-2022, về việc công bố Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia “Lễ hội Katê của người Chăm tỉnh Bình Thuận”.

Ngày 29-11-2022, Nghệ thuật làm gốm Bàu Trúc của người Chăm chính thức được UNESCO ghi danh vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp. Nét độc đáo nghề gốm của người Chăm là người làm không dùng bàn xoay hiện đại mà khi tạo hình, người làm gốm xoay mình, đi vòng quanh sản phẩm thay vì sản phẩm xoay tròn như cách làm gốm ở nhiều nơi khác. Gốm làm xong, được quét lên một lớp nước đất sét đỏ để màu gốm sau khi nung sẽ đẹp hơn. Thêm nữa kỹ thuật nung gốm lộ thiên là nét đặc trưng hiếm có của gốm Chăm bởi mang tính cộng đồng cao. Khoảng 3-4 ngày người dân mới tập trung nung gốm một lần. Bãi nung là bãi đất trống để đón nắng đón gió và vị trí gần mương nước. Gốm sau khi nung vừa lấy ra khỏi lò được vảy lên một loại nước từ trái thị hoặc vỏ hạt điều ngâm, tạo ra những vết loang lấm tấm đen. Cách trang trí này khiến gốm Chăm khác biệt với các sản phẩm gốm khác. Sản phẩm gốm của người Chăm không nhiều hoa văn trang trí, hình dáng đơn giản, mộc mạc nhưng lại thu hút du khách và người tiêu dùng bởi có nét độc đáo.

Hằng năm, vào các mùa cao điểm của khách du lịch trong nước và quốc tế, bên cạnh việc xây dựng các tour, tuyến đặc sắc, giới thiệu các khu vui chơi giải trí mới đi vào hoạt động thì việc tổ chức những hoạt động gắn liền với văn hóa địa phương ngay tại nơi nghỉ dưỡng đem đến nhiều trải nghiệm thú vị cho du khách trong thời gian lưu trú. Các sản phẩm mộc mạc của gốm Chăm Bình Đức, dệt thổ cẩm, trình diễn nghệ thuật âm nhạc, nhạc cụ Chăm… được du khách trong nước và quốc tế chú ý. Tại đây, các nghệ nhân đã trình diễn liên tục nghệ thuật làm gốm, dệt thổ cẩm Chăm, đáp ứng nhu cầu nghiên cứu, tham quan, thưởng ngoạn của du khách khi đến Bình Thuận.

Năm 2024, Bình Thuận đón gần 9,68 triệu lượt khách tham quan và lưu trú tại các khu du lịch của tỉnh. Trong đó, khách quốc tế gần 320.000 lượt, chủ yếu đến từ Hàn Quốc, Trung Quốc, Nga, Đức, Anh, Mỹ, Bắc Âu... Các hoạt động trình diễn nghề dệt vải, nghề làm gốm của dân tộc Chăm do nghệ nhân thực hiện tại các điểm trưng bày trong các khu nghỉ dưỡng là dịp giới thiệu, tôn vinh và quảng bá các giá trị văn hóa độc đáo, đặc sắc của đồng bào Chăm với nhân dân cả nước và bạn bè quốc tế, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế du lịch tại địa phương. Đầu tư, thu hút các nguồn lực để bảo tồn, khai thác, phát huy thế mạnh giá trị văn hóa Chăm trong phát triển kinh tế - xã hội nói chung, du lịch nói riêng, đưa Bình Thuận trở thành một trong những điểm đến hấp dẫn trên bản đồ du lịch Việt Nam./.