Phát huy bài học kinh nghiệm về phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh để vận dụng sáng tạo trong thực hiện Nghị quyết số 98/2023/QH15 của Quốc hội

Kết quả nổi bật trong hoạt động phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh

Là trung tâm chính trị - kinh tế lớn của cả nước, nơi hội tụ đông đảo tầng lớp trí thức, chuyên gia, nhà khoa học, Thành phố Hồ Chí Minh (TPHCM) có nhiều điều kiện thuận lợi để thâu thái trí tuệ của các tầng lớp nhân dân, tổ chức phản biện xã hội hiệu quả. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam TPHCM đã góp phần tích cực vào quá trình xây dựng Đảng bộ, Chính quyền và phát triển bền vững Thành phố.

Để phát huy vai trò phản biện xã hội, định kỳ quý IV hằng năm, Ban Thường trực Mặt trận Tổ quốc Thành phố chủ động đề nghị Ủy ban nhân dân cùng cấp, gửi kế hoạch ban hành văn bản về quy phạm pháp luật, các chính sách, chủ trương… cần phản biện để Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp xây dựng kế hoạch, tổ chức thực hiện. Ủy ban Mặt trận Tổ quốc TPHCM đã ký kết quy chế phối hợp với Ủy ban nhân dân Thành phố. Đây là dấu mốc quan trọng cho hoạt động phản biện xã hội. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Thành phố các cấp đã chủ động tham gia phản biện nhiều dự thảo luật, nghị định quan trọng của Nhà nước. Đồng thời, tích cực đóng góp ý kiến vào các chương trình, đề án, kế hoạch phát triển của Thành ủy và Ủy ban nhân dân Thành phố trên các lĩnh vực.

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam TPHCM đã tạo tiếng nói dân chủ, góp ý xây dựng chính sách. Trong 10 năm (2013 - 2023), Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Thành phố các cấp đã tổ chức tổng cộng 3.759 hội nghị phản biện xã hội. Trong đó, cấp thành phố: 54 hội nghị, cấp quận/huyện/thành phố: 546 hội nghị, cấp phường/xã/thị trấn: 3.159 hội nghị. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Thành phố các cấp đã gửi tổng cộng 5.829 văn bản phản biện xã hội. Trong đó, cấp thành phố: 517 văn bản, cấp quận/huyện/thành phố: 489 văn bản, cấp phường/xã/thị trấn: 4.823 văn bản. Các cấp Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Thành phố đã tích cực thực hiện vai trò quan trọng trong việc giám sát, góp ý, xây dựng chính sách phù hợp với nguyện vọng của nhân dân⁽¹⁾. Cụ thể:

Tại cấp thành phố, nhiều hội nghị phản biện xã hội tập trung vào các vấn đề quan trọng như góp ý các dự thảo luật và đề án; dự thảo “Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi)”; dự thảo “Kế hoạch nghiên cứu, đề xuất gia nhập công ước số 98 và nâng cao nhận thức về công ước 87 của ILO” do Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội phối hợp cùng Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) tổ chức; dự thảo “Đề án chi thu nhập tăng thêm cho cán bộ, công chức, viên chức thuộc khu vực quản lý Nhà nước, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội và đơn vị sự nghiệp công lập do Thành phố Hồ Chí Minh quản lý”; dự thảo “Đề án thu hút chuyên gia, nhà khoa học về thành phố làm việc giai đoạn 2018 - 2022”.

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam TPHCM các cấp đã phát huy vai trò phản biện xã hội về các chương trình và kế hoạch triển khai Nghị quyết số 54/2017/QH14, ngày 24-11-2017, của Quốc hội, “về cơ chế, chính sách đặc thù phát triển của Thành phố Hồ Chí Minh”; quy hoạch phát triển mạng lưới y tế đến năm 2020; quy định về giải quyết tranh chấp đất đai trên địa bàn Thành phố, quyết định thay thế các quy định hiện hành liên quan đến hạn chế và cấp phép cho xe ô tô vận tải lưu thông trong khu vực nội đô, quy định về quản lý và sử dụng tạm thời một phần lòng đường, vỉa hè, quy định khung tiền phạt đối với vi phạm hành chính trong lĩnh vực giao thông đường bộ trong khu vực nội thành⁽²⁾…

Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Thành phố tích cực tham gia phản biện xã hội đối với các dự thảo đề án, góp phần xây dựng chính sách phù hợp và hiệu quả hơn như “Đề án quy hoạch phát triển hệ thống vận tải hành khách công cộng Thành phố Hồ Chí Minh đến năm 2025”; “Đề án không tổ chức Hội đồng nhân dân quận, phường”; “Đề án sắp xếp các đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã”; “Đề án thí điểm kiểm soát khí thải xe mô tô, xe gắn máy”; “Đề án tổ chức các tuyến phố đi bộ khu vực trung tâm”; “Đề án điều chỉnh tăng mức thu phí tạm dừng đỗ xe ô tô”; “Đề án điều chỉnh tăng mức thu phí bảo vệ môi trường đối với nước thải công nghiệp”; “Đề án thí điểm chi thu nhập tăng thêm cho cán bộ, công chức, viên chức”, “Đề án thu hút chuyên gia, nhà khoa học và lao động sáng tạo trẻ”... Những hoạt động phản biện xã hội nêu trên thể hiện vai trò quan trọng của Mặt trận Tổ quốc trong việc tham gia xây dựng chính sách, bảo đảm sự phát triển toàn diện và bền vững của Thành phố.

Các hội nghị phản biện, thu hút sự tham gia của đông đảo người dân. Tiêu biểu, Quận 1 đã tổ chức phản biện cho dự án “Con đường âm nhạc” và đề án thí điểm khu ẩm thực trên đường Nguyễn Văn Chiêm, công viên Bách Tùng Diệp. Quận 4 tập trung vào giải quyết vấn đề ô nhiễm môi trường tại khu vực chợ Xóm Chiếu và chợ Hãng Phân. Quận 8 chú trọng đến ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý đô thị và vệ sinh môi trường. Huyện Hóc Môn đặt mục tiêu nâng cao chất lượng xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2016 - 2020...⁽³⁾. Những hoạt động phản biện này thể hiện sự lắng nghe ý kiến từ người dân, bảo đảm các dự án, đề án phù hợp với thực tiễn và mang lại lợi ích thiết thực cho cộng đồng. Đây là bước tiến quan trọng trong việc xây dựng một thành phố văn minh, hiện đại và đáng sống.

Có thể khẳng định, hoạt động phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam TPHCM đang diễn ra mạnh mẽ và đa dạng, thu hút sự quan tâm lớn của các tầng lớp nhân dân. Các báo cáo từ hội nghị phản biện được cơ quan chức năng đánh giá cao và tiếp thu. Các ý kiến đóng góp trở thành kênh thông tin giá trị, giúp Đảng bộ và Chính quyền Thành phố có góc nhìn đa chiều trước khi đưa ra quyết định; góp phần quan trọng vào sự phát triển nhanh chóng và bền vững của Thành phố. Đây là minh chứng cho thấy vai trò không thể thiếu của phản biện xã hội trong quá trình xây dựng và phát triển.

Trong triển khai thực hiện Nghị quyết số 98 của Quốc hội, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam TPHCM đã tập trung các khía cạnh, nhằm sớm đưa nghị quyết đi vào thực tiễn. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Thành phố đã tổ chức nhiều cuộc gặp gỡ, đối thoại giữa lãnh đạo Thành phố với các tầng lớp nhân dân, các chuyên gia, nhà khoa học để thảo luận về những vấn đề cụ thể trong quá trình triển khai Nghị quyết số 98. Các buổi đối thoại tập trung vào các lĩnh vực trọng tâm như đầu tư công, quản lý đô thị, phát triển kinh tế số, cải cách hành chính… tạo điều kiện cho người dân bày tỏ nguyện vọng và đóng góp ý kiến. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Thành phố đã tổ chức hội nghị chuyên sâu, đánh giá kỹ lưỡng 5 dự án BOT (xây dựng - vận hành - chuyển giao) theo tinh thần Nghị quyết số 98 của Quốc hội. Các dự án này bao gồm: Quốc lộ 13: Nâng cấp và mở rộng đoạn từ cầu Bình Triệu đến giáp tỉnh Bình Dương. Quốc lộ 1: Mở rộng đoạn từ đường Kinh Dương Vương đến ranh giới tỉnh Long An. Quốc lộ 22: Cải tạo và nâng cấp đoạn từ nút giao An Sương đến đường Vành đai 3. Đường trục Bắc - Nam: Nâng cấp đoạn từ đường Nguyễn Văn Linh đến cao tốc Bến Lức - Long Thành. Cầu đường Bình Tiên: Xây dựng tuyến đường mới từ đường Phạm Văn Chí đến đường Nguyễn Văn Linh⁽⁴⁾. Góp phần bảo đảm tính minh bạch, hiệu quả và phù hợp với lợi ích cộng đồng trong quá trình phát triển hạ tầng của Thành phố.

Những bài học kinh nghiệm trong phản biện xã hội

Từ thực tiễn của Thành phố, có thể rút ra nhiều bài học kinh nghiệm quý báu trong tổ chức phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Thành phố:

Thứ nhất, một trong những yếu tố quyết định hiệu quả là sự lựa chọn vấn đề có tính thời sự, có ảnh hưởng lớn đến đời sống xã hội tác động sâu rộng về mặt thể chế; chủ động chọn lọc những nội dung gắn trực tiếp với quyền lợi của nhân dân và định hướng phát triển của Thành phố để phản biện, từ đó tạo sự đồng thuận cao và tính lan tỏa mạnh mẽ.

Thứ hai, phát huy trí tuệ tập thể, huy động các nguồn lực chất lượng cao. Phản biện xã hội không thể chỉ dựa vào cảm tính, mà phải căn cứ khoa học và góc nhìn đa dạng. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam TPHCM đã làm tốt vai trò “tập hợp và kết nối”, mời gọi sự tham gia của đội ngũ trí thức, nhà nghiên cứu, chuyên gia trong từng lĩnh vực, tạo sức mạnh tập thể, nâng cao chất lượng nội dung phản biện.

Thứ ba, bảo đảm tính khách quan, xây dựng, trách nhiệm trong phản biện. Từ cách tổ chức hội thảo, tọa đàm, đến cách tiếp nhận, tổng hợp ý kiến, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam TPHCM luôn thể hiện tinh thần cầu thị, không né tránh vấn đề phức tạp, nhạy cảm, nhưng luôn giữ lập trường xây dựng. Điều này giúp tăng cường niềm tin và sự tôn trọng của các cơ quan quản lý nhà nước đối với hoạt động phản biện.

Thứ tư, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam TPHCM luôn hợp tác chặt chẽ cùng các cơ quan, triển khai cơ chế linh hoạt, tối ưu hóa hiệu quả công việc. Hiệu quả của phản biện xã hội chỉ thực sự được khẳng định khi kiến nghị được lắng nghe và tiếp thu thực chất. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam TPHCM đã hợp tác chặt chẽ cùng Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân và các sở, ban, ngành. Sự phối hợp này bảo đảm tính liên tục, rõ ràng trong việc tổ chức phản biện chính sách. Đồng thời, chuyển hóa hiệu quả các góp ý phản biện thành những chính sách thiết thực. Mục tiêu là tạo ra những thay đổi tích cực và phù hợp hơn cho cộng đồng.

Phát huy bài học kinh nghiệm về phản biện xã hội trong triển khai Nghị quyết số 98 của Quốc hội

Nghị quyết số 98 của Quốc hội là dấu mốc quan trọng, mở ra không gian đổi mới mạnh mẽ về thể chế của Thành phố Hồ Chí Minh. Trong quá trình thực hiện sẽ phát sinh nhiều vấn đề mới, đòi hỏi sự tham gia phản biện xã hội chủ động, sáng tạo và sâu sắc của các tầng lớp nhân dân. Việc vận dụng sáng tạo các kinh nghiệm phản biện xã hội không chỉ góp phần nâng cao chất lượng tham mưu, giám sát quá trình thực thi nghị quyết, mà còn giúp hệ thống chính trị kịp thời điều chỉnh, bổ sung các vấn đề nảy sinh trong thực tiễn. Qua đó, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Thành phố tiếp tục khẳng định vai trò là cầu nối giữa nhân dân và chính quyền, là lực lượng tham gia quan trọng vào quá trình hoàn thiện thể chế và đổi mới quản trị đô thị theo hướng dân chủ, hiệu quả, vì lợi ích chung.

Để phát huy hiệu quả công tác phản biện xã hội đối với việc thực hiện Nghị quyết số 98 của Quốc hội, thời gian tới cần thực hiện những nhiệm vụ trọng tâm sau:

Thứ nhất, đổi mới cách thức phản biện, gắn với dữ liệu, thực chứng và xu thế quản trị hiện đại. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Thành phố cần chủ động ưu tiên phản biện đối với các dự thảo văn bản và dự án lớn, đặc biệt là những vấn đề “nóng” liên quan trực tiếp đến đời sống người dân. Cần bám sát thực tiễn địa phương, tập trung vào các cơ chế, chính sách đặc thù phát triển Thành phố theo tinh thần Nghị quyết số 98. Tổ chức phản biện chuyên sâu, trong đó ưu tiên lấy ý kiến chuyên gia đối với các dự thảo chuyên môn sâu, nhất là các chuyên gia, nhà khoa học, người hoạt động thực tiễn, chức sắc tôn giáo, các cá nhân tiêu biểu. Hình thức này giúp thâu thái được nhiều kiến thức và kinh nghiệm của những người chịu tác động trực tiếp, bảo đảm phản biện sâu sắc, toàn diện hơn so với việc tổ chức hội nghị phản biện xã hội thông thường.

Thứ hai, xây dựng mạng lưới phản biện xã hội chuyên sâu, theo lĩnh vực, có tính liên kết và hỗ trợ nhau. Chất lượng phản biện xã hội nói chung, trong triển khai thực hiện Nghị quyết số 98 nói riêng, phụ thuộc vào đội ngũ tham gia phản biện. Theo đó, cần chủ động mời gọi, tạo điều kiện để các chuyên gia đầu ngành tham gia vào hội đồng tư vấn. Thành viên hội đồng phải là những người có chuyên môn giỏi, tư duy sắc bén, khả năng phân tích, phản biện độc lập, đồng thời có bản lĩnh chính trị và tinh thần trách nhiệm cao. Hội đồng tư vấn cần duy trì sinh hoạt định kỳ, tích cực đóng góp ý kiến khi có yêu cầu phản biện xã hội. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Thành phố mở rộng hợp tác với các tổ chức, nhà khoa học, chuyên gia người Việt ở nước ngoài để nâng cao hiệu quả hoạt động. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Thành phố phải trở thành cầu nối vững chắc giữa Đảng bộ, Chính quyền và nhân dân, góp phần xây dựng Thành phố ngày càng văn minh, hiện đại.

Thứ ba, phát huy vai trò của cộng đồng dân cư, đoàn thể, tổ chức nghề nghiệp, nhằm lan tỏa tinh thần phản biện toàn xã hội. Nâng cao nhận thức của toàn xã hội về Nghị quyết số 98 để nâng cao hiệu quả hoạt động phản biện xã hội trong triển khai thực hiện Nghị quyết là một nội dung quan trọng. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Thành phố cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến rộng rãi nội dung, ý nghĩa của nghị quyết đến các tầng lớp nhân dân, đoàn thể, tổ chức nghề nghiệp, giúp mọi người hiểu rõ hơn về các chính sách và quyền lợi của mình. Chủ trương này giúp mọi người tích cực tham gia giám sát, phản biện, qua đó tạo điều kiện thuận lợi cho việc thực hiện nghị quyết bảo đảm hiệu quả.

Thứ tư, tăng cường giám sát việc tiếp thu kết quả phản biện và phản hồi ý kiến của nhân dân. Đây không chỉ là yêu cầu nhằm nâng cao hiệu lực của hoạt động phản biện xã hội, còn là biểu hiện cụ thể của việc thực hiện vai trò đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của nhân dân. Sau mỗi cuộc phản biện, việc theo dõi quá trình tiếp thu, xử lý và phản hồi của các cơ quan có thẩm quyền đối với các ý kiến đóng góp cần được thực hiện nghiêm túc, công khai, minh bạch và có trách nhiệm. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Thành phố chủ động phối hợp với Hội đồng nhân dân Thành phố, Ủy ban nhân dân Thành phố và các cơ quan liên quan để xác lập cơ chế giám sát thường xuyên, có kế hoạch, đặc biệt là đối với các nội dung phản biện liên quan trực tiếp đến đời sống người dân. Thiết lập các kênh phản hồi thông tin hai chiều, bảo đảm mọi ý kiến phản biện hoặc góp ý của người dân đều được lắng nghe, phân tích, trả lời thỏa đáng, góp phần tăng cường niềm tin và thúc đẩy sự đồng thuận xã hội. Việc giám sát không chỉ dừng ở báo cáo, mà còn cần lan tỏa tinh thần trách nhiệm trong toàn hệ thống chính trị, bảo đảm các cơ quan chức năng không chỉ “nghe cho biết” mà thực sự “nghe để làm”, “tiếp thu để thay đổi”, vì sự phát triển chung và vì lợi ích lâu dài của người dân Thành phố.

Thứ năm, khảo sát mức độ hài lòng của người dân và doanh nghiệp về thực hiện Nghị quyết số 98. Xem xét, phân tích phản hồi, cải thiện quy trình thực hiện để tăng cường hiệu quả. Việc khảo sát, lắng nghe ý kiến từ thực tiễn là cơ sở quan trọng để Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Thành phố thực hiện phản biện xã hội đúng trọng tâm, sát thực tiễn và hợp lòng dân. Đánh giá sự hài lòng không chỉ giúp nhận diện rõ những lĩnh vực đang được triển khai hiệu quả, mà còn kịp thời phát hiện những hạn chế, bất cập, rào cản từ phía cơ quan thực thi hoặc trong cơ chế chính sách cần điều chỉnh. Đây chính là cơ sở dữ liệu thực tiễn có giá trị để Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Thành phố kiến nghị, phản biện các giải pháp phù hợp, khả thi, đáp ứng tốt hơn yêu cầu phát triển của Thành phố và mong đợi của người dân, doanh nghiệp. Để thực hiện hiệu quả nội dung quan trọng, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Thành phố cần phối hợp với các tổ chức chính trị - xã hội, hiệp hội ngành nghề, các cơ quan chuyên môn và giới chuyên gia để triển khai các hình thức khảo sát khoa học, khách quan và đa chiều; đồng thời, thiết lập các kênh phản hồi thông tin thuận tiện, linh hoạt cho người dân, doanh nghiệp. Bên cạnh đó, cần xây dựng bộ công cụ, tiêu chí đo lường sự hài lòng theo các nhóm nội dung của nghị quyết như: cải cách hành chính, đầu tư công, quản lý đất đai, chính sách thuế, hạ tầng đô thị, môi trường đầu tư kinh doanh… Việc lồng ghép công tác đánh giá sự hài lòng vào quá trình phản biện xã hội sẽ giúp nâng cao chất lượng tư vấn, kiến nghị chính sách của Mặt trận, góp phần bảo đảm Nghị quyết số 98 thực sự đi vào cuộc sống, mang lại hiệu quả thiết thực và lâu dài cho Thành phố.

Phản biện xã hội là một công cụ dân chủ, văn minh và hiệu quả để hoàn thiện chính sách, nâng cao chất lượng quản trị công. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam TPHCM với vai trò là cầu nối giữa nhân dân, cấp ủy đảng và chính quyền, cần tiếp tục phát huy những bài học kinh nghiệm quý báu đã có, đồng thời đổi mới nội dung, phương pháp để đáp ứng yêu cầu cao hơn trong giai đoạn phát triển mới. Đặc biệt trong thời gian tới, khi Thành phố Hồ Chí Minh được mở rộng quy mô, dư địa phát triển theo chủ trương của Bộ Chính trị, việc hiện thực hóa Nghị quyết số 98 của Quốc hội càng có ý nghĩa quan trọng đối với sự phát triển./.

--------------------------------

(1) , (2), (3), Ủy ban MTTQ Thành phố Hồ Chí Minh (2023), “Báo cáo Tổng kết 10 năm thực hiện Quyết định số 217-QĐ/TW, ngày 12-12-2013, của Bộ Chính trị, về Quy chế giám sát và phản biện xã hội của MTTQ Việt Nam và các đoàn thể chính trị- xã hội; Quyết định số 218-QĐ/TW, ngày 12-12-2013 của Bộ Chính trị, quy định về việc MTTQ Việt Nam, các đoàn thể chính trị - xã hội và nhân dân tham gia góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền”
(4) Hội nghị phản biện xã hội đối với 5 dự án bot theo Nghị quyết 98 của Quốc hội, https://htv.com.vn