Tăng cường và đa dạng hóa nguồn lực tài chính để thực hiện hiệu quả chính sách ưu đãi người có công với cách mạng

Nhà nước bảo đảm nguồn lực tài chính để thực hiện các chính sách ưu đãi người có công

Hiện cả nước có khoảng 8,8 triệu người có công, chiếm 10% tổng dân số. Chính sách ưu đãi xã hội đối với người có công là đường lối, chủ trương nhất quán của Đảng và Nhà nước ta trong thực hiện chế độ đãi ngộ đối với những người có công với đất nước nhằm mục đích ghi nhận công lao đóng góp, sự hy sinh cao cả của họ, đồng thời bù đắp phần nào đời sống vật chất và tinh thần đối với người có công và gia đình họ, ghi nhận lòng biết ơn của Đảng, Nhà nước, cộng đồng đối với người có công và thân nhân của họ, góp phần vào việc ổn định chính trị - xã hội của quốc gia. Thực hiện trợ cấp, ưu đãi người có công đòi hỏi sự tham gia tích cực, chủ động của các ngành, các cấp, các tổ chức trong hệ thống chính trị đồng bộ từ cơ chế chính sách đến tổ chức, bộ máy triển khai thực hiện chính sách; nguồn lực đầu tư, bao gồm: nhân lực, khoa học, kỹ thuật, công nghệ, tài chính, trong đó nguồn lực tài chính có vai trò đặc biệt quan trọng.

Hiện nay, ưu đãi người có công được thực hiện thông qua hai nguồn lực tài chính: từ nguồn ngân sách nhà nước và nguồn xã hội hóa. Theo định hướng cải cách chính sách trợ cấp ưu đãi người có công đến năm 2020, Nhà nước giữ vai trò chủ đạo trong việc bảo đảm tổ chức thực hiện tốt chính sách ưu đãi người có công, đẩy mạnh xã hội hóa, khuyến khích các tổ chức, doanh nghiệp và người dân tham gia. Như vậy, có nghĩa là nguồn lực tài chính từ Nhà nước vẫn giữ vai trò chủ yếu trong thực hiện chính sách ưu đãi người có công.

Ngân sách trung ương bảo đảm kinh phí để thực hiện các chế độ, chính sách đối với người có công chủ yếu hỗ trợ tài chính thông qua hình thức trợ cấp, phụ cấp, bảo hiểm y tế và các chế độ ưu đãi khác (chu cấp trang thiết bị, điều dưỡng, nhà ở, quà nhân dịp tết và ngày 27-7 hằng năm, ưu đãi giáo dục, công tác mộ, nghĩa trang…). Năm 2011, do bối cảnh kinh tế - xã hội có nhiều khó khăn, giá cả tăng cao, ảnh hưởng đến đời sống của người dân nên ngân sách nhà nước đã chi thêm 267 tỷ đồng để thực hiện chế độ trợ cấp khó khăn đối với 1.302.980 người có công. Năm 2012, đã bố trí 25.285,043 tỷ đồng để thực hiện chế độ ưu đãi người có công, tăng 4.124,114 tỷ đồng so với năm 2011, trong đó dự toán ngân sách trung ương ủy quyền cho địa phương thực hiện chi ưu đãi người có công là 22.642 tỷ đồng. Năm 2013, dự toán ngân sách nhà nước định hướng chi ưu tiên cho an sinh xã hội theo các nghị quyết của Đảng, Quốc hội, bảo đảm đủ kinh phí thực hiện chính sách mới về người có công đã ban hành. Theo đó, năm 2013, ngân sách nhà nước chi ưu đãi người có công là 29.987,100 tỷ đồng (trong đó chi trợ cấp một lần là 2.015,895 tỷ đồng, chi trợ cấp, phụ cấp hằng tháng là 22.850,174 tỷ đồng, còn lại chi bảo hiểm y tế và ưu đãi khác). Bắt đầu từ năm 2013, ngân sách nhà nước đã dự toán phân bổ kinh phí phục vụ đề án giám định hài cốt liệt sĩ còn thiếu thông tin với số tiền trung bình 100 tỷ đồng/năm. Năm 2014, tổng dự toán ngân sách chi ưu đãi người có công là 32.390 tỷ đồng, tăng 2.402,9 tỷ đồng. Nhìn chung, từ năm 2011 đến nay, ngân sách nhà nước chi ưu đãi người có công đều tăng qua các năm, có biến động vào năm 2012 khi Pháp lệnh Ưu đãi người có công được sửa đổi, bổ sung một số chính sách nhưng đều được Nhà nước bảo đảm kinh phí kịp thời, đầy đủ.

Nguồn lực tài chính chi cho ưu đãi người có công từ ngân sách nhà nước là nguồn chi thường xuyên bảo đảm ổn định, tuy nhiên một số hạng mục được đánh giá là chi đầu tư phát triển, như chi hỗ trợ người có công về nhà ở. Năm 2011, các địa phương đã cơ bản hoàn thành việc hỗ trợ chính sách nhà ở cho cán bộ lão thành cách mạng (bố trí nhà ở cho 10.870 người với kinh phí là 443 tỷ đồng, trong đó hỗ trợ bằng nhà cho khoảng 2.800 người; hỗ trợ bằng tiền với mức 50 triệu đồng/người cho khoảng 7.700 người, số còn lại được hỗ trợ bằng hình thức khác); hỗ trợ bằng tiền cho hơn 4.000 cán bộ tiền khởi nghĩa với tổng kinh phí trên 100 tỷ đồng; cơ bản đã giải quyết xong việc xóa nhà dột nát đối với hộ gia đình người có công thuộc diện nghèo ở khu vực nông thôn (15.475 hộ theo chuẩn nghèo cũ)(1).

Đặc biệt, dự toán ngân sách nhà nước qua các năm đều được tính toán kỹ lưỡng để tăng chi thực hiện các chính sách an sinh xã hội, trong đó có chính sách ưu đãi người có công. Dự toán chi thường xuyên năm 2013 là 658.839 tỷ đồng, tăng 7,9% so với thực hiện năm 2012, trong đó bố trí trên 15.600 tỷ đồng để thực hiện mức lương tối thiểu 1,15 triệu đồng/tháng (từ tháng 7-2013). Với khả năng cân đối ngân sách nhà nước như trên, chúng ta mới đáp ứng được khoảng 2/3 nhu cầu tăng chi thường xuyên năm 2013.

Theo nguyên tắc, định hướng bố trí dự toán chi ngân sách nhà nước năm 2013 đã nêu trên, kiến nghị ưu tiên bố trí chi thường xuyên của các lĩnh vực quan trọng theo các nghị quyết của Đảng và Quốc hội; đồng thời thực hiện tiết kiệm 10% chi thường xuyên (trừ các khoản tiền lương, phụ cấp theo lương và các khoản chi cho con người theo chế độ) ngay từ khâu dự toán (Ngân sách trung ương giữ lại phần tiết kiệm trước khi giao dự toán cho các bộ, cơ quan trung ương; các địa phương giữ lại phần tiết kiệm ở các cấp ngân sách trước khi giao dự toán cho các cơ quan, đơn vị ở địa phương) khoảng 8.000 tỷ đồng (các bộ, cơ quan trung ương khoảng 1.600 tỷ đồng, các địa phương khoảng 6.400 tỷ đồng); số tiết kiệm này dành toàn bộ để bố trí tăng chi cho thực hiện các chính sách an sinh xã hội, đặc biệt là các chính sách mới ban hành, trong đó có chính sách ưu đãi người có công do Pháp lệnh Ưu đãi người có công được sửa đổi, bổ sung(2).

Thông qua hình thức chính là trợ cấp, phụ cấp cùng với chế độ bảo hiểm y tế và các chế độ ưu đãi khác (chu cấp trang thiết bị, điều dưỡng, nhà ở, quà, ưu đãi giáo dục, công tác mộ, nghĩa trang, việc làm, vay vốn...), nguồn tài chính từ Trung ương đã hỗ trợ đầy đủ các mặt, cải thiện đời sống cho người có công. Trợ cấp, phụ cấp và các chế độ ưu đãi khác được thực hiện trên cơ sở mức chuẩn ưu đãi đối với người có công. Ngày 04-9-2013, Chính phủ ban hành Nghị định số 101/2013/NĐ-CP quy định mức trợ cấp, phụ cấp ưu đãi người có công với cách mạng. Theo đó, mức chuẩn để xác định mức trợ cấp, phụ cấp là 1.220.000 đồng, tăng 9,91% so với mức cũ (1.110.000 đồng). Từ tháng 1-2008 đến nay, Chính phủ đã 7 lần điều chỉnh mức chuẩn trợ cấp ưu đãi người có công, từ 470.000 đồng/tháng (năm 2007) lên mức hiện nay là 1.220.000 đồng/tháng (năm 2013), cao hơn mức lương tối thiểu chung (1.150.000 đồng/tháng). Mức trợ cấp, phụ cấp được tính theo mức chuẩn căn cứ mức chi tiêu bình quân toàn xã hội và thực hiện theo quy định của Chính phủ. Mức chuẩn trợ cấp ưu đãi người có công với cách mạng được xác định và điều chỉnh tương ứng với mức chi tiêu bình quân toàn xã hội có tính đến chỉ số trượt giá và tỷ lệ (%) mức tăng trưởng kinh tế (phù hợp với tình hình kinh tế - xã hội của đất nước) cùng với lộ trình cải cách, điều chỉnh mức tiền lương.

Quỹ Quốc gia về việc làm cũng phân bổ một nguồn kinh phí để cho vay ưu đãi theo kênh của Hội Cựu chiến binh Việt Nam (tổng nguồn Quỹ hiện đang quản lý trên 41,3 tỷ đồng, hằng năm cho hàng nghìn cựu chiến binh và con em cựu chiến binh vay hỗ trợ giải quyết việc làm). Ngân sách nhà nước cũng đã dự toán và có lộ trình chi cho kế hoạch 5 năm và hằng năm về việc đào tạo nghề, giải quyết việc làm cho con liệt sĩ, con thương binh, bệnh binh nặng theo tinh thần Chỉ thị số 31/CT-TTg, ngày 28-11-2012, của Thủ tướng Chính phủ.

Ngoài ngân sách trung ương, các địa phương đã bố trí thêm kinh phí từ nguồn ngân sách địa phương để thực hiện chính sách đối với người có công. Điển hình như Long An đã làm tốt việc phân bổ kinh phí về các huyện, thành phố tổ chức điều dưỡng người có công năm 2012 cho 6.493 cá nhân với tổng số tiền 5.686 triệu đồng; cấp sổ ưu đãi học sinh, sinh viên và giải quyết trợ cấp cho 1.512 học sinh, sinh viên là con thương binh, bệnh binh đang học ở các trường với số tiền 4.733,991 triệu đồng; xây dựng 418 căn nhà tình nghĩa đạt 209% kế hoạch thực hiện Quyết định số 22/2013/QĐ-TTg, ngày 26-4-2013, của Thủ tướng Chính phủ. Thành phố Đà Nẵng cũng phê duyệt kinh phí thăm, tặng quà, trợ cấp khó khăn cho các đối tượng chính sách tại địa phương nhân dịp Tết Nguyên đán năm 2014 với tổng kinh phí 22 tỷ đồng, trong đó trợ cấp cho đối tượng chính sách là 11 tỷ đồng. Thừa Thiên Huế trong năm 2012, cùng với sự hỗ trợ của ngân sách tỉnh và sự huy động nguồn lực của Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh và các tổ chức, Ủy ban nhân dân tỉnh đã phối hợp với Sở Xây dựng và Sở Lao động - Thương binh và Xã hội, triển khai thực hiện kế hoạch xây dựng, sữa chữa nhà ở cho gia đình người có công trên địa bàn. Theo đó, tỉnh đã hoàn thành việc xây dựng mới và sửa chữa 839 ngôi nhà tình nghĩa với kinh phí 17,125 tỷ đồng (xây mới 370 ngôi nhà với kinh phí 12,435 tỷ; sửa chữa 469 ngôi nhà với kinh phí 4,69 tỷ đồng); hoàn thành việc xây dựng, sửa chữa, nâng cấp 27 công trình nghĩa trang liệt sĩ, nhà bia ghi danh liệt sĩ với tổng vốn đầu tư 12,830 tỷ đồng (trong đó, có 6,9 tỷ đồng do ngân sách trung ương hỗ trợ và số còn lại được huy động từ ngân sách địa phương và các nguồn vận động khác). Năm 2013, toàn tỉnh vận động các nguồn lực phát triển nguồn Quỹ “Đền ơn đáp nghĩa” với số tiền 1,6 tỷ đồng để xây dựng và sửa chữa nhà tình nghĩa cho các đối tượng chính sách. Tỉnh Quảng Bình - nơi gánh chịu nhiều hậu quả nặng nề của chiến tranh có gần 145.000 người có công (chiếm gần 17% dân số) đã thực hiện nhiều chủ trương, chính sách cho người có công với cách mạng kịp thời, hiệu quả, từng bước nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người có công; với tổng số tiền là hơn 9 tỷ đồng trong dịp Tết Giáp ngọ 2014, cấp cho hộ thiếu đói do ảnh hưởng của bão số 10 là 113.390 tấn gạo của Chính phủ hỗ trợ, 1 tỷ đồng hỗ trợ 5.000 hộ nghèo có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn của Ủy ban nhân dân tỉnh hỗ trợ. Bến Tre cũng là một điểm sáng về hỗ trợ nhà ở cho người có công. Từ năm 1999 đến năm 2008, tỉnh đã xây dựng được 3.386 căn nhà tình nghĩa cho người có công với cách mạng với tổng số tiền vận động khoảng 40 tỷ đồng. Từ năm 2001 đến tháng 6-2013, tỉnh tiếp tục xây dựng được 2.500 căn nhà tình nghĩa với tổng số tiền vận động hỗ trợ là 99,61 tỷ đồng.

Cùng với nguồn lực tài chính từ ngân sách nhà nước, chủ trương tạo tài chính từ xã hội hóa để thực hiện chính sách ưu đãi người có công đã được triển khai bước đầu và thu được kết quả tích cực. Năm phong trào tình nghĩa được triển khai trên toàn quốc, bao gồm: huy động quỹ “Đền ơn đáp nghĩa”; tặng sổ tiết kiệm tình nghĩa; xã, phường làm tốt công tác tình nghĩa; phụng dưỡng bà mẹ Việt Nam anh hùng; xây dựng và sửa chữa nhà tình nghĩa.

Năm 2012, theo số liệu báo cáo của địa phương, Quỹ “Đền ơn đáp nghĩa” huy động được 360,558 tỷ đồng; xây mới 10.614 căn nhà tình nghĩa với tổng số tiền 533,573 tỷ đồng; sửa chữa 8.556 căn nhà; phụng dưỡng 2.422 bà mẹ Việt Nam anh hùng; tặng 22.708 sổ tiết kiệm tình nghĩa; 97% xã, phường làm tốt công tác đền ơn đáp nghĩa. So với năm 2011, các chỉ tiêu của phong trào đền ơn đáp nghĩa đều tăng. Tiêu biểu như Quỹ “Đền ơn đáp nghĩa” tại Long An được nhiều doanh nghiệp và tầng lớp nhân dân đóng góp, từ đầu năm 2013 đến nay, toàn tỉnh đã vận động được 22.219,987 triệu đồng, đạt 740,67% kế hoạch. Quỹ “Đền ơn đáp nghĩa” tại Thành phố Hồ Chí Minh cũng đã huy động được trên 112 tỷ đồng.

Bên cạnh việc hỗ trợ thông qua các phong trào tình nghĩa đã có nhiều doanh nghiệp, đơn vị, tổ chức, cá nhân tích cực trợ giúp trực tiếp, như tham gia phụng dưỡng bà mẹ Việt Nam anh hùng, tặng sổ tiết kiệm tình nghĩa, trợ cấp thương bệnh binh nặng, thân nhân liệt sĩ hưởng định suất nuôi dưỡng, người có công giúp đỡ cách mạng, xây nhà tình nghĩa... Điển hình như ở Thành phố Hồ Chí Minh, đã xây dựng 16.216 căn nhà tình nghĩa với tổng kinh phí 176,3 tỷ đồng; sửa chữa 11.468 căn nhà với kinh phí 28 tỷ đồng; tặng 13.000 “Sổ vàng tình nghĩa” với tổng số tiền trên 10 tỷ đồng; mỗi mẹ Việt Nam anh hùng được các tổ chức, cá nhân phụng dưỡng với mức tiền bình quân là 2.000.000 đồng/tháng; 100% số xã, phường, thị trấn hoàn thành nhiệm vụ chăm sóc người có công, bảo đảm mức sống của hộ gia đình người có công ngang bằng hoặc cao hơn mức sống của dân cư cùng nơi cư trú.

Mặc dù nguồn tài chính thực hiện chính sách ưu đãi người có công từ ngân sách nhà nước, từ nguồn huy động trong cộng đồng được sử dụng tích cực nhưng vẫn còn khoảng 5% số hộ người có công có đời sống khó khăn, mức sống chưa bằng dân cư cùng địa bàn.

Đa dạng, tăng cường các giải pháp huy động nguồn lực để thực hiện chính sách ưu đãi người có công

Trong những năm qua, Đảng, Nhà nước ta đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách và tổ chức thực hiện kịp thời các chính sách ưu đãi đối với người có công nhằm từng bước nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho họ, góp phần giữ vững ổn định chính trị - xã hội. Hệ thống các văn bản chính sách không ngừng được sửa đổi hoàn thiện phù hợp với tình hình thực tế, phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của đất nước.

Quán triệt sâu sắc tinh thần Nghị quyết Hội nghị Trung ương 5 khóa XI và Kết luận Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương khóa XI “Một số vấn đề về cải cách chính sách tiền lương, bảo hiểm xã hội và ưu đãi người có công, định hướng cải cách đến năm 2020” trong toàn xã hội về những nội dung chính sách đối với thương binh - liệt sĩ, người có công với cách mạng, tổ chức thực hiện ngày càng hiệu quả các chương trình chăm sóc người có công và thực hiện chính sách ưu đãi người có công với cách mạng là vấn đề có ý nghĩa chính trị - xã hội to lớn.

Mặc dù các khoản trợ cấp, phụ cấp, ưu đãi người có công không nằm trong nhóm chi thường xuyên phải tiết kiệm 10% theo các nghị quyết của Đảng và Quốc hội, nhưng trong bối cảnh ngân sách nhà nước thực hiện chính sách trợ cấp, ưu đãi người có công còn hạn hẹp, cần có giải pháp tích cực trong việc đa dạng hóa huy động nguồn lực tài chính, sử dụng các quỹ từ nguồn xã hội, doanh nghiệp, người dân đúng người, đúng mục đích kết hợp với việc sử dụng ngân sách nhà nước hiện có một cách hiệu quả.

Để sử dụng nguồn tài chính từ ngân sách thực hiện ưu đãi người có công hiệu quả, ngoài các quy định, chế tài đối với việc cấp phát sử dụng, quản lý ngân sách, Nhà nước cần tập trung hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về ưu đãi người có công một cách chi tiết, cụ thể, hợp lý để chính sách người có công thực sự là chính sách ưu đãi của Nhà nước, bảo đảm tương quan hợp lý về chính sách giữa những người có công. Việc nghiên cứu cải cách chế độ trợ cấp ưu đãi, mức trợ cấp cần được quan tâm để đời sống người có công giữa các vùng, miền đều được bảo đảm như nhau.

Đối với huy động nguồn lực tài chính từ xã hội, các tổ chức, doanh nghiệp và người dân cần có chính sách, cơ chế khuyến khích sự tham gia và phát huy vai trò của cá nhân, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức nghề nghiệp cùng thực hiện công tác chăm sóc người có công; tận dụng các nguồn lực tài chính từ nước ngoài, kiều bào. Công tác tuyên truyền, giáo dục truyền thống “Uống nước nhớ nguồn”, “Đền ơn đáp nghĩa” được đẩy mạnh trong quần chúng nhân dân cũng tạo cơ sở cho việc huy động tài chính; duy trì ổn định các mô hình huy động và sử dụng tài chính hiệu quả cho công tác chăm sóc người có công, các mô hình tốt, hữu ích cần được nhân rộng, phổ biến, thậm chí cần được biểu dương, khen thưởng. Các quỹ “Đền ơn đáp nghĩa” tại địa phương hoặc của các tổ chức cần đa dạng hóa cách thức sử dụng hiệu quả, có chính sách khuyến khích xây dựng quỹ đồng thời quản lý, sử dụng quỹ minh bạch, đúng mục đích và hiệu quả.

Từ thực tế triển khai tại một số địa phương cho thấy, có những địa phương đã chủ động làm tốt công tác phân bổ nguồn tài chính hợp lý cho các hoạt động cải thiện đời sống người có công bên cạnh trợ cấp, phụ cấp hằng tháng được chi từ ngân sách nhà nước. Điển hình như tại Thành phố Hồ Chí Minh, các giải pháp đều được thực hiện đồng bộ, thể hiện sự chăm lo đời sống người có công của lãnh đạo các cấp, cộng đồng và nhân dân. Thành phố chỉ đạo các quận, huyện làm tốt chính sách, chương trình hỗ trợ, cấp học bổng cho con em các gia đình thương binh, liệt sĩ, các gia đình chính sách để các cháu có điều kiện học tập tốt và giúp đỡ, tạo việc làm cho các cháu khi ra trường. Để tạo việc làm, tăng thu nhập, cải thiện cuộc sống cho người có công, các quận, huyện, xã, phường đã tập huấn và hướng dẫn hỗ trợ vốn, hướng dẫn các mô hình phát triển kinh tế; nâng cao năng lực chuyên môn cho đội ngũ cán bộ làm công tác chính sách để nghiên cứu, đề xuất cơ chế hỗ trợ hợp lý đối với người có công.

Công tác biểu dương, khen thưởng, nhân rộng gương người có công làm kinh tế giỏi được các địa phương đặc biệt quan tâm, có hiệu ứng lan tỏa và sức ảnh hưởng tích cực. Các địa phương đã hỗ trợ tài chính cho người có công làm kinh tế thông qua việc cho vay vốn, các doanh nghiệp tích cực hỗ trợ và hướng dẫn về mô hình cũng như các phương pháp, kỹ thuật, kinh nghiệm làm kinh tế. Khi thành công, bản thân người có công đã chia sẻ với đồng đội (thông qua Hội Cựu chiến binh), giúp đỡ cho nhân dân nơi cư trú để cùng nhau vượt khó, xây dựng cuộc sống ấm no, đầy đủ. Hằng năm, những tấm gương tiêu biểu này được biểu dương tại các hội nghị toàn quốc, hội nghị toàn tỉnh về người có công làm kinh tế giỏi. Với những cách làm như vậy, đời sống người có công thực sự đã được cải thiện và ngày càng tốt hơn./.

------------------------------------------------

(1) Theo Báo cáo số 142/BC-UBTVQH, ngày 17-5-2012, của Ủy ban Thường vụ Quốc hội

(2) Ngân sách nhà nước năm 2012 - 2013 đăng trên website của Bộ Tài chính