Thực trạng và dự báo hệ thống lương thực toàn cầu

TCCSĐT- Tổ chức Nông lương Liên hợp quốc (FAO) cảnh báo giá nông sản, lương thực và nhu yếu phẩm tăng cao chưa từng thấy kể từ năm 1990, và trong bối cảnh hiện nay, thật khó hy vọng đảo ngược thực trạng này. Chỉ riêng trong tháng 1-2011, giá lương thực tăng 3,4% so với tháng trước đó; chỉ số giá của 55 mặt hàng nhu yếu phẩm gồm thịt, ngũ cốc, đường, sữa… đã lên tới gần 231 điểm, tăng so với 224 điểm của tháng 6-2008 - thời điểm được coi là “nóng” nhất của cuộc khủng hoảng lương thực thế giới năm 2008.

Thế giới cần thay đổi căn bản hệ thống lương thực toàn cầu để nuôi sống dân số đang gia tăng. Đây là khuyến cáo của Chính phủ Anh đưa ra hồi cuối tháng 1 vừa qua trong báo cáo mang tên "Tương lai lương thực và nông nghiệp toàn cầu". Báo cáo cho rằng, hệ thống lương thực toàn cầu hiện phải đối mặt với hai thách thức lớn: thứ nhất, các nguồn lực đã cạn kiệt do chi nhiều hơn thu; thứ hai, hiện có khoảng một tỉ người trên thế giới đang bị đói, một tỉ người khác có nguy cơ bị đói, nhưng lại có khoảng một tỉ người đang lãng phí lương thực. Bên cạnh đó, giá lương thực còn tiếp tục "leo thang", trong khi dân số thế giới sẽ tiếp tục tăng - có thể lên đến 9 tỉ người trong vòng 4 thập kỷ tới.

Trong bối cảnh trên, thế giới cần thực hiện những thay đổi mạnh mẽ ở tất cả các cấp, từ hoạch địch chính sách, sản xuất, phân phối đến tiêu dùng. Những thay đổi này cần tính đến việc sử dụng nguồn nước và năng lượng cũng như việc khắc phục tình trạng biến đổi khí hậu. Các chính phủ cần hành động để thay đổi thói quen ăn uống của người dân; giảm bớt tình trạng lãng phí, hạn chế trợ giá và theo đuổi các chương trình sản xuất thực phẩm biến đổi gien; thúc đẩy nghiên cứu công nghệ đáp ứng những thách thức về an ninh lương thực. Báo cáo này cũng cảnh báo sẽ không có giải pháp ổn định tức thì nào cho những khó khăn hiện nay, đồng thời đề xuất không coi công nghệ nhân bản động vật và na-nô là những ưu tiên trong sản xuất lương thực vì lý do đạo đức và tinh thần.

Nguy cơ chiến tranh kinh tế từ bóng ma khủng hoảng lương thực toàn cầu

Theo nhiều nhà nghiên cứu, trong 4 thập kỷ tới, thế giới phải tăng gấp đôi sản lượng lương thực, thực phẩm mới đủ khả năng nuôi sống các thực khách, khi mà trung bình mỗi ngày có thêm 219.000 miệng ăn gia nhập “đại gia đình” Trái đất. Trong khi đó, FAO cảnh báo giá nông sản, lương thực và nhu yếu phẩm tăng cao chưa từng thấy kể từ năm 1990, và trong bối cảnh hiện nay, thật khó hy vọng đảo ngược thực trạng này. Chỉ riêng trong tháng 1-2011, giá lương thực tăng 3,4% so với tháng trước đó. FAO cho biết, chỉ số giá của 55 mặt hàng nhu yếu phẩm gồm thịt, ngũ cốc, đường, sữa… trong tháng 1-2011 đã lên tới gần 231 điểm, tăng so với 224 điểm của tháng 6-2008 - thời điểm được coi là “nóng” nhất của cuộc khủng hoảng lương thực thế giới năm 2008.

Báo cáo hằng tháng mới nhất của Chính phủ Mỹ về ngũ cốc cũng đã khiến không ít người quan ngại, khi được biết ngô không phải là nguồn lương thực mà là nguồn nguyên liệu điều chế chất ê-tha-nôn (ethanol) dùng cho xe hơi. Với ít nhất là 30% sản lượng ngô được dùng để điều chế ê-tha-nôn, Bộ Nông nghiệp Mỹ đã phải hạ thấp 9% mức dự trữ ngô - mức thấp nhất kể từ thời kỳ đại khủng hoảng ở Mỹ kéo dài suốt một thập kỷ, bắt đầu từ ngày Thứ ba đen tối (29-10-1929), khi phố Uôn (Wall Strees) sụp đổ. Nhìn khắp thế giới cũng có thể thấy rõ tình hình không mấy khả quan. Giá lúa mì tại Anh tăng cao kỷ lục. Mê-hi-cô ký hàng loạt hợp đồng trước thời hạn để bảo đảm nguồn cung cấp ngô. Nga vốn là một nhà cung cấp lúa mì và ngũ cốc quan trọng của thế giới đã phải nhập ngũ cốc vì không đủ cỏ dự trữ cho chăn nuôi, trong lúc đợi mùa thu hoạch vào mùa xuân này. A-rập Xê-út cũng chuẩn bị mua vào 2 triệu tấn lúa mì chỉ trong vài tuần lễ. Tại Ấn Độ, nước đông dân thứ nhì sau Trung Quốc, giá nông phẩm tăng 18% trong tháng 12-2010. Còn Trung Quốc thì “nhìn xa trông rộng” hơn, đang nhanh tay “thâu tóm” các vựa lúa mì và ngô của thế giới. Bức tranh an ninh lương thực thế giới thật ảm đạm, khiến không ít nhà phân tích đặt câu hỏi: Liệu có hiện hữu chiến tranh kinh tế thế giới khi mà bóng ma khủng hoảng lương thực toàn cầu không khỏi lảng vảng suốt thời gian này?

Không chỉ các nhà phân tích lo ngại, mà tại Diễn đàn Kinh tế thế giới lần thứ 41 ở Đa-vốt (Davos) vừa qua, Tổng thống In-đô-nê-xi-a Xu-xi-lô Bam-bang Y-u-đô-y-ô-nô (Susilo Bambang Yudhoyono) cũng đã lên tiếng rằng, một cuộc chiến tranh kinh tế tiếp theo có thể bùng nổ vì người ta phải tranh giành các nguồn lương thực ngày càng khan hiếm, trong khi dân số Trái đất không ngừng gia tăng. Từ đầu tháng 2 năm nay, Chính phủ In-đô-nê-xi-a đã quyết định tăng lượng gạo dự trữ lên 2 triệu tất thay vì con số 1,5 triệu tấn hiện nay, bất luận chất lượng gạo ra sao. In-đô-nê-xi-a cũng tạm ngừng đánh thuế nhập khẩu lương thực. Điều này chứng tỏ quốc gia có nền kinh tế lớn nhất Đông Nam Á này đang khẩn trương đối phó với nguy cơ khủng hoảng lương thực toàn cầu. Trông chừng In-đô-nê-xi-a, chắc chắn những quốc gia khác cũng không thể nào làm ngơ và không sớm thì muộn, đều phải xem xét vấn đề an ninh lương thực của quốc gia mình. Và khi đó, ai có thể dám chắc nền kinh tế thế giới sẽ ổn định. Nguy cơ về một cuộc chiến tranh kinh tế thế giới, rõ ràng là đang từng ngày hiện rõ hơn.

Liệu khủng hoảng lương thực toàn cầu năm 2011 có xảy ra?

Báo cáo mới nhất của Viện Chính sách Trái đất (EPI) - một tổ chức phi lợi nhuận ở Oa-sinh-tơn (Mỹ), khẳng định: hiện tượng thiếu hụt lương thực vốn được cảnh báo từ lâu, nay càng rõ nét hơn. Có thể nói, dường như khủng hoảng lương thực toàn cầu bắt đầu lộ diện ngay từ những ngày đầu tiên của năm mới 2011. Các chỉ số đo sự biến động giá hằng tháng đối với một lượng lương thực, thực phẩm thiết yếu nhất định cho thấy, các kỷ lục mới liên tục được xác lập và mức cao kỷ lục được ghi nhận hồi tháng 6-2008 đã lần lượt bị phá vỡ với mức 206 điểm trong tháng 11-2010; 214,7 điểm trong tháng 12-2010 và 231 điểm của tháng 1 năm nay. Trong khi đó, có nhiều dấu hiệu cho thấy mức giá này sẽ không dừng lại ở kỷ lục vừa được xác lập.

Các chuyên gia nghiên cứu tại EPI cho rằng, có nhiều yếu tố dẫn đến khủng hoảng lương thực, như: dân số thế giới gia tăng; diện tích đất canh tác giảm do liên quan đến hiện tượng biến đổi khí hậu; băng tan, làm nước biển dâng tràn, gây hiện tượng nhiễm mặn đất trồng lúa tại nhiều nơi ở châu Á (đồng bằng sông Cửu Long của nước ta là một thí dụ điển hình); thêm nữa, nguồn nước bên dưới tầng địa chất bị cạn kiệt vì nhiều khu rừng biến mất do nạn phá rừng bừa bãi, đất canh tác không đủ màu mỡ để trồng trọt... Kết quả nghiên cứu cho thấy, cuối thiên niên kỷ này, sản lượng gạo sẽ giảm một nửa, thậm chí hơn một nửa, do hiện tượng biến đổi khí hậu.

EPI đã đề xuất những biện pháp giải quyết tình trạng trên, mà điều kiện tiên quyết là nhằm hạ giá lương thực. Biện pháp đầu tiên và cấp bách nhất là giảm sử dụng ngô để điều chế ê-tha-nôn. Cần phải nhận thức một cách nghiêm túc rằng, việc dùng lương thực nhằm điều chế nhiên liệu thay thế đã gây tác động mạnh đến con người. Việc Mỹ sử dụng khoảng 119 triệu trong số 400 triệu tấn ngô để làm dầu ê-tha-nôn có nghĩa là đã lấy mất khẩu phần của khoảng 350 triệu người mỗi năm. Biện pháp thứ hai là bảo vệ nguồn nước và diện tích canh tác khi mà gần nửa dân số thế giới bị đe dọa bởi nạn thiếu nước và hạn hán. Biện pháp thứ ba là giảm bớt tiến trình đô thị hóa. Trung Quốc là một minh chứng điển hình trước thực trạng ngày càng nhiều đô thị mọc lên, cũng đồng nghĩa với việc càng nhiều đất canh tác ở nước này bị ngốn vào những dự án đường sá, bãi đậu xe hay những trung tâm thương mại đồ sộ. Muốn tránh cuộc khủng hoảng lương thực toàn cầu đang ngày càng hiện hữu, ít nhất con người cũng phải ý thức được việc thực hiện ngay ba biện pháp trong tầm tay nói trên. Bảo vệ nguồn lương thực và coi trọng vấn đề an ninh lương thực phải được coi là bổn phận và trách nhiệm của cả thế giới, đòi hỏi từng quốc gia, từng chính phủ đồng lòng hợp tác.

EPI cảnh báo tình trạng bất ổn trên thế giới liên quan đến giá lương thực tăng chỉ là bước khởi đầu. Sẽ đến lúc các quốc gia không đối đầu nhau bằng vũ khí mà đối đầu vì nguồn nước thiếu hụt, giá lương thực, nhu yếu phẩm tăng vọt, kéo theo sự hỗn loạn và bất ổn về chính trị. Đó là tương lai của nhân loại nếu hôm nay chúng ta không xác định rõ biện pháp và khắc phục kịp thời.

Những dự báo lạc quan hơn

Bất chấp những bản báo cáo, những phân tích, dự đoán đầy lo ngại, liên tục được công bố, trong một báo cáo hồi đầu tháng 2 năm nay, FAO đã lên tiếng trấn an rằng, mặc dù giá lương thực trên toàn cầu tăng liên tục trong 7 tháng qua, góp phần gây biến động chính trị đáng kể trong thế giới A-rập, nhưng tình hình chưa thể dẫn đến một cuộc khủng hoảng lương thực toàn cầu mới.

Ông Áp-đôn-rê-da Áp-ba-si-an (Abdolreza Abbassian), nhà kinh tế chủ chốt của FAO, nhấn mạnh những dự báo về một cuộc khủng hoảng lương thực toàn cầu mới trong bối cảnh hiện nay là "võ đoán" và "gây hoảng loạn". Những nghiên cứu chung giữa FAO, Bộ Nông nghiệp Mỹ và Tổ chức Hợp tác kinh tế và phát triển (OECD) về tình hình lương thực thế giới, kể từ sau cuộc khủng hoảng lương thực toàn cầu năm 2008 đến nay, đã đưa ra dự báo rằng, giá lương thực toàn cầu sẽ còn tiếp tục tăng nhưng không phải là dấu hiệu cho thấy cuộc khủng hoảng lương thực mới sắp diễn ra. Từ kết quả nghiên cứu mới đây, Viện Nghiên cứu chính sách lương thực quốc tế (IFPRI) khẳng định: phục hồi kinh tế toàn cầu sau cuộc khủng hoảng kinh tế - tài chính thế giới vừa qua cũng dẫn đến giá lương thực toàn cầu tăng trong những năm tới và thực tế này là hoàn toàn hợp lý.

Các nghiên cứu của FAO và IFPRI đều nhấn mạnh những nhân tố vĩ mô "rất khác nhau" giữa bối cảnh hiện nay và bối cảnh trước cuộc khủng hoảng lương thực toàn cầu năm 2008, mặc dù giữa hai bối cảnh này có nhiều điểm giống nhau, như đồng đô-la Mỹ suy yếu, giá dầu tăng, nhu cầu nhiên liệu sinh học tăng. Dự trữ lương thực thế giới hiện nay cao hơn nhiều so với năm 2008 và thế giới có khả năng đối phó tốt hơn nhiều với thực trạng mùa màng thất bát.

Chương trình Lương thực thế giới (WFP) cho biết, những lương thực chủ yếu như ngũ cốc và gạo để cứu trợ người nghèo trên thế giới đã được dự trữ để không bị tác động bởi giá lương thực tăng cao. Giá lương thực ở nhiều khu vực trên thế giới vẫn ổn định, thậm chí đang giảm, như giá đậu ở Trung Mỹ. Giá nhiều lương thực chủ chốt ở khu vực tiểu Xa-ha-ra (châu Phi) như ngô, kê, cao lương… vẫn tương đối thấp.

Nhà kinh tế Áp-đôn-rê-da Áp-ba-si-an khẳng định, có nhiều dấu hiệu tích cực về tình hình lương thực toàn cầu và thế giới không nên quá lo ngại về nguy cơ cuộc khủng hoảng lương thực mới trong năm 2011./.