Phát triển du lịch biển, đảo Việt Nam trong tình hình mới

Định hướng phát triển du lịch biển, đảo trước yêu cầu thực tế

Đảng và Nhà nước luôn xác định rõ vai trò quan trọng của kinh tế biển nói chung và du lịch biển nói riêng trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm an ninh - quốc phòng, giữ vững chủ quyền quốc gia. Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VIII (tháng 6-1996) đã xác định: “Vùng biển và ven biển là địa bàn chiến lược về kinh tế và an ninh quốc phòng, có nhiều lợi thế để phát triển và là cửa mở lớn của cả nước để đẩy mạnh giao lưu quốc tế, thu hút đầu tư nước ngoài. Khai thác tối đa tiềm năng và các lợi thế của vùng biển và ven biển, kết hợp với an ninh, quốc phòng, tạo thế và lực để phát triển mạnh kinh tế - xã hội, bảo vệ và làm chủ vùng biển của Tổ quốc”(1). Nghị quyết số 09/NQ-TW, ngày 09-02-2007, của Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa X về “Chiến lược biển Việt Nam đến năm 2020” cũng nhấn mạnh thế kỷ XXI được thế giới xem là “thế kỷ của đại dương”. Các quốc gia có biển đều rất quan tâm đến biển và coi trọng việc xây dựng chiến lược biển. Khu vực Biển Đông, trong đó có vùng biển Việt Nam, có vị trí địa - kinh tế và địa - chính trị rất quan trọng… với nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú và đa dạng, có vai trò ngày càng to lớn hơn đối với sự nghiệp phát triển đất nước. Nghị quyết chỉ rõ: “Phấn đấu đến năm 2020 đưa nước ta trở thành quốc gia mạnh về biển, làm giàu từ biển, bảo đảm vững chắc chủ quyền quốc gia trên biển, đảo, góp phần quan trọng trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, làm cho đất nước giàu mạnh”(2). Do đó, việc phát huy sức mạnh tổng hợp để giữ vững độc lập, chủ quyền, quyền chủ quyền, quyền tài phán, toàn vẹn lãnh thổ, lãnh hải, vùng trời Tổ quốc là vô cùng cần thiết. Đảng ta khẳng định cần kết hợp chặt chẽ các hình thức, biện pháp đấu tranh chính trị, ngoại giao, pháp lý, kinh tế, quốc phòng trong quản lý vùng trời, bảo vệ biển, đảo của Tổ quốc gắn với thế trận an ninh nhân dân; xây dựng chính sách thu hút và khuyến khích mạnh mẽ nhân dân ra các đảo định cư lâu dài, vươn khơi bám biển, phát triển kinh tế kết hợp với nhiệm vụ bảo vệ chủ quyền biển, đảo. Chính vì thế, du lịch biển, đảo và kinh tế biển có vị trí chiến lược trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Du lịch cùng với ngành khai thác, chế biến dầu khí; kinh tế hàng hải; khai thác và chế biến hải sản; xây dựng các khu kinh tế, các khu công nghiệp tập trung và khu chế xuất ven biển gắn với phát triển các khu đô thị ven biển là 5 ngành kinh tế biển quan trọng được xác định trong “Chiến lược biển Việt Nam đến năm 2020”. Vì vậy, Chiến lược phát triển du lịch đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 2473/QĐ-TTg, ngày 30-12-2011, đã xác định hướng ưu tiên phát triển loại hình du lịch gắn với biển, hải đảo; nhấn mạnh yếu tố văn hóa và sinh thái đặc sắc trong sản phẩm du lịch; tập trung phát triển các khu du lịch biển có tầm cỡ, chất lượng cao, tạo thương hiệu và có sức cạnh tranh trong khu vực và thế giới.

Với trên 3.260km đường bờ biển, hơn 1 triệu km² vùng đặc quyền kinh tế biển (gấp 3 lần diện tích đất liền) cùng với gần 3.000 đảo ven bờ và hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa, Việt Nam có hệ thống tài nguyên du lịch biển phong phú để có thể phát triển mạnh ngành du lịch gắn với biển. Vùng ven biển của Việt Nam cũng chính là cửa mở ra khu vực và thế giới thông qua Biển Đông. Đây là khu vực lãnh thổ rất nhạy cảm về chính trị và an ninh, quốc phòng, đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ chủ quyền lãnh thổ quốc gia trên biển và đất liền. Do vậy, việc tăng cường mối quan hệ giữa phát triển kinh tế biển nói chung và phát triển du lịch nói riêng đối với công tác bảo đảm an ninh, quốc phòng là vô cùng cần thiết, nhất là trong thời điểm hiện tại khi tình hình trên Biển Đông đang có những diễn biến ngày càng phức tạp. Ngày 15-8-2013, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành Quyết định số 2782/QĐ-BVHTTDL về việc phê duyệt Đề án “Phát triển du lịch biển, đảo và vùng ven biển Việt Nam đến năm 2020”. Đề án chỉ ra quan điểm, mục tiêu, các định hướng, giải pháp và các chương trình, dự án ưu tiên thực hiện trong phát triển du lịch biển, đảo. Theo đó, quan điểm phát triển du lịch biển luôn gắn gới mục tiêu bảo đảm an ninh - quốc phòng. Mọi phương án phát triển du lịch được xem xét trong mối quan hệ tương hỗ với an ninh - quốc phòng, bảo vệ chủ quyền đất nước. Hoạt động du lịch chú trọng đến việc bảo đảm trật tự, an toàn xã hội, giữ gìn, phát huy truyền thống đạo đức, phẩm chất con người Việt Nam - nhân tố quyết định thắng lợi sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Quán triệt quan điểm đó, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã phối hợp với Bộ Quốc phòng trong các hoạt động điều tra, nghiên cứu, thiết lập các dự án phát triển du lịch kết hợp bảo đảm anh ninh, quốc phòng trên các đảo Cát Bà, Bạch Long Vĩ, Trường Sa và gần đây là đảo Phú Quốc và khu vực bán đảo Cam Ranh (Khánh Hòa). Mục tiêu phát triển du lịch biển gắn bảo đảm an ninh - quốc phòng thực hiện theo 3 hướng: một là, du lịch biển kéo theo sự phát triển kết cấu hạ tầng, tạo điều kiện và phối hợp củng cố quốc phòng vùng ven biển và trên các đảo, quần đảo; hai là, tăng cường thu hút sự tham gia của các nhà đầu tư trong và ngoài nước, sự hiện diện của khách du lịch quốc tế và nội địa ở vùng biển và hải đảo, qua đó khẳng định vững chắc chủ quyền quốc gia. Điều này đặc biệt có ý nghĩa đối với những khu vực có sự tranh chấp chủ quyền tại quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa hiện nay; ba là, du lịch tăng cường thu hút, tạo việc làm ổn định cho cộng đồng dân cư ở vùng biển, đặc biệt trên các đảo vốn còn nhiều khó khăn, góp phần tích cực tạo dựng và củng cố thế trận quốc phòng toàn dân, phát triển hậu phương vững chắc ở tuyến phòng thủ trên biển.

Hoạt động du lịch tại các vùng ven biển giúp bảo vệ diện tích rừng tự nhiên và rừng trồng hiện có, giúp sử dụng hiệu quả tài nguyên nước và nguồn lợi thủy sản, giữ vững môi trường sinh thái, hạn chế hiện tượng xâm nhập mặn. Điều đó cũng tạo ra được tuyến phòng ngự tự nhiên rất có giá trị về mặt quốc phòng, an ninh; hình thành hệ thống phân luồng giao thông thủy quan trọng, đáp ứng khả năng cơ động nhanh của các lực lượng, là “tuyến phòng ngự từ xa” bảo vệ vùng biển của Tổ quốc. Tình hình căng thẳng hiện nay trên Biển Đông đòi hỏi các hoạt động du lịch biển Việt Nam cần thực sự đi vào chiều sâu nhằm khẳng định thương hiệu, đồng thời cũng chính là khẳng định chủ quyền quốc gia trên các vùng biển, đảo có hoạt động du lịch.

Đề án phát triển du lịch biển, đảo và vùng ven biển Việt Nam đến năm 2020 xác định 4 không gian ven biển với các địa bàn trọng điểm là những khu du lịch quốc gia, điểm du lịch quốc gia, đô thị du lịch được tập trung đầu tư phát triển, đó là: Hạ Long, Vân Đồn - Cô Tô, Trà Cổ, Bái Tử Long, Bạch Long Vĩ, Cát Bà, Đồ Sơn, Sầm Sơn, Cửa Lò, Thiên Cầm, Cồn Cỏ, Cửa Tùng - Cửa Việt, Huế, Lăng Cô - Cảnh Dương, Đà Nẵng, Non Nước, Sơn Trà, Cù Lao Chàm, Hoàng Sa, Hội An, Sa Huỳnh, Mỹ Khê, Sơn Mỹ, Lý Sơn, Phương Mai, Xuân Đài, Bắc Cam Ranh, Trường Lũy, Trường Sa, Nha Trang, Ninh Chữ, Vĩnh Hy, Mũi Né, Phan Thiết, Phú Quý, Long Hải - Phước Hải, Côn Đảo, Vũng Tàu, Cần Giờ, Phú Quốc, Hà Tiên. Đề án cũng chỉ rõ nhiệm vụ của ngành du lịch là cần tập trung phát triển các sản phẩm du lịch đặc thù, để tạo ra động lực phát triển các trung tâm du lịch biển, đảo. Các khu, điểm du lịch biển trọng điểm sẽ tập trung đầu tư phát triển trở thành đầu tàu thu hút khách du lịch, thu hút đầu tư và hình thành những điểm đến có tầm cỡ, có thương hiệu nổi bật trong khu vực và trên thế giới.

Bên cạnh đó, việc hình thành các tuyến du lịch biển và du lịch tàu biển cũng có ý nghĩa quan trọng trong việc đẩy mạnh hoạt động du lịch biển như: các tuyến xuất phát từ Hạ Long, Hải Phòng, Cửa Lò, Huế, Đà Nẵng, Sa Kỳ, Quy Nhơn, Tuy Hòa, Nha Trang, Phan Rang, Phan Thiết, Thành phố Hồ Chí Minh, Vũng Tàu, Hà Tiên và kết nối với các đảo và bãi biển Bạch Long Vĩ, Cát Bà, Cồn Cỏ, Cù Lao Chàm, Lý Sơn, Hoàng Sa, Hòn Tre, Hòn Tằm, Trường Sa, Phú Quý, Côn Đảo, Phú Quốc. Tổ chức không gian du lịch biển tập trung tại các vịnh và đô thị du lịch biển như Hạ Long, Đồ Sơn, Sầm Sơn, Cửa Lò, Hội An, Đà Nẵng, Nha Trang, Quy Nhơn, Xuân Đài, Vĩnh Hy, Phan Thiết - Mũi Né, Vũng Tàu, Hà Tiên.

Các chương trình hành động cũng đã được ngành du lịch xác định nhằm thúc đẩy phát triển du lịch biển, đảo theo hướng chiến lược ưu tiên gồm: chương trình nâng cao nhận thức xã hội về du lịch, đặc biệt là phát triển du lịch biển, đảo gắn với bảo đảm an ninh - quốc phòng, chủ quyền quốc gia; điều tra tổng hợp về tài nguyên du lịch biển, bảo tồn tài nguyên biển, đặc biệt đối với hệ thống các đảo trong đó có Hoàng Sa và Trường Sa; đầu tư hạ tầng then chốt phục vụ du lịch biển, đặc biệt là hệ thống cảng du lịch, cầu tàu, bến neo đậu ven bờ, trên vịnh và trên các đảo; phát triển sản phẩm du lịch đặc thù các miền biển, ưu tiên và hỗ trợ phát triển các tuyến du lịch đảo xa, đặc biệt là dự án phát triển du lịch tại các quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa; phát huy giá trị văn hóa biển, ẩm thực biển phục vụ phát triển du lịch; phát triển nhân lực cho du lịch biển, đảo.

Giải pháp phát triển du lịch biển, đảo trong tình hình mới

Tình hình sau căng thẳng ở Biển Đông vừa qua đã và đang đặt ra thách thức với ngành du lịch Việt Nam, đòi hỏi ngành cần có những giải pháp thích hợp để đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững, nhất là đối với du lịch biển, đảo.

Trước hết, cần thẳng thắn nhận diện những hạn chế còn tồn tại trong chất lượng của hoạt động dịch vụ du lịch cũng như hoạt động quảng bá du lịch. Cùng với đó, những căng thẳng trên Biển Đông có thể tác động tới lượng khách du lịch đến từ Trung Quốc. Đây là thách thức lớn đồng thời cũng là cơ hội để du lịch Việt Nam quyết tâm chuyển hướng thị trường, tập trung vào thị trường khách nghỉ dài ngày, chi tiêu cao, đặc biệt là khách nghỉ dưỡng biển đến từ các nước như Nhật Bản, Hàn Quốc, Nga, ASEAN và mở rộng khai thác các thị trường mới như Trung Đông, không phụ thuộc vào sự chi phối của bất cứ thị trường nào. Để bù đắp cho số lượng khách Trung Quốc suy giảm, ngành du lịch đã và đang tập trung khai thác phát triển các dịch vụ có giá trị gia tăng cao để nhằm mục tiêu vừa nâng cao hiệu quả kinh tế du lịch (tăng thu) vừa đáp ứng tốt hơn nhu cầu du lịch của khách quốc tế, mang lại giá trị trải nghiệm cao hơn cho du khách, đồng thời không coi nhẹ nhu cầu khách nội địa. Trong thời gian tới, bộ sản phẩm du lịch biển cần đa dạng, hấp dẫn hơn và có chất lượng hơn để đáp ứng tốt nhu cầu du lịch biển của du khách trong và ngoài nước. Đó là định hướng cơ bản thích ứng với biến động bởi tình hình Biển Đông và cũng là định hướng chiến lược của du lịch Việt Nam.

Về lâu dài, du lịch biển, đảo, các tuyến tàu biển trên Biển Đông sẽ khó khăn trong việc lập lịch trình sản phẩm du lịch, đặc biệt là hoạt động du lịch tàu biển và việc tiếp cận các đảo. Chi phí xây dựng chương trình du lịch, trang bị năng lực ứng phó và khắc phục hậu quả sẽ tăng lên; du khách sẽ có tâm lý lo ngại khi quyết định đi du lịch qua các vùng biển. Với mục tiêu bảo đảm an ninh - quốc phòng, du lịch Việt Nam quyết tâm tăng cường bám biển, hướng tới mục tiêu phát triển nhanh và bền vững với những định hướng hoạt động chủ yếu sau:

Một là, đẩy mạnh đầu tư hạ tầng các cảng biển, bến neo đậu, cầu cảng tại các vịnh, đô thị ven biển kết nối với các đảo, đặc biệt là hạ tầng cầu cảng tại các đảo Hoàng Sa và Trường Sa, Cù Lao Chàm, Lý Sơn, Phú Quý, Côn Đảo, Phú Quốc... để tăng cường khả năng tiếp cận điểm đến từ biển. Nghiên cứu tính khả thi đầu tư xây dựng sân bay phù hợp với điều kiện ở các đảo; kết nối các đảo của Việt Nam với đất liền và quốc tế. Đầu tư hạ tầng về năng lượng điện và nước sạch trên các đảo để từng bước nâng cao chất lượng dịch vụ trên đảo. Ứng dụng khoa học - công nghệ để giải bài toán cung cấp điện và nước ngọt trên đảo như điện mặt trời, điện gió, công nghệ lọc nước biển... vừa bảo đảm phát triển du lịch vừa phục vụ nhu cầu của cư dân ven biển và hải đảo (theo kế hoạch cuối năm 2014, Tập đoàn Điện lực Việt Nam sẽ hoàn thành dự án dưa điện lưới quốc gia ra đảo Lý Sơn, tỉnh Quảng Ngãi).

Hai là, hỗ trợ về giá, thuế cho các doanh nghiệp du lịch đầu tư phát triển sản phẩm du lịch biển, đảo, cho các tuyến du lịch ra đảo xa. Ưu đãi tối đa trong khung quy định đối với đầu tư du lịch tại đảo xa. Nhà nước hỗ trợ các doanh nghiệp bù đắp chi phí khi cần thiết do gặp phải rủi ro do tác động của tình hình Biển Đông; hỗ trợ giảm thiểu những chi phí do việc hủy đột xuất các chương trình du lịch ra đảo và tuyến du lịch tàu biển trước những biến cố không lường trước. Nhà nước hỗ trợ liên kết phát triển du lịch biển giữa doanh nghiệp du lịch với ngành thủy sản, nuôi trồng và đánh bắt xa bờ, giao thông hàng hải, vận tải biển, dịch vụ hàng hải…

Ba là, định hướng cho doanh nghiệp du lịch về sản phẩm du lịch biển hướng ra Biển Đông (tính đến nay, du lịch Việt Nam mới khai thác dịch vụ ven bờ và các bãi biển là chủ yếu; các hoạt động du lịch trên mặt nước và dưới đáy biển, ngoài đảo xa còn hạn chế). Hướng tới phát triển du lịch theo chiều sâu, khai thác các dịch vụ nghỉ dưỡng, giải trí, khám phá, thể thao trên mặt biển, dưới đáy biển và ngoài đảo xa; đa dạng hóa sản phẩm du lịch biển, nâng cao giá trị gia tăng và khai thác các tiềm năng, lợi thế từ biển.

Bốn là, tôn vinh văn hóa biển, ẩm thực biển, tạo sức hấp dẫn du khách trong và ngoài nước đến các vùng biển, đảo của Việt Nam song song với việc khơi dậy lòng yêu nước của người dân. Chăm lo giáo dục, phát triển nhân lực miền biển để khai thác các tài nguyên biển một cách bền vững phục vụ dân sinh. Tích cực thực hiện các chương trình hỗ trợ ngư dân bám biển, hỗ trợ người dân phát triển du lịch cộng đồng gắn với nông nghiệp và thủy sản.

Năm là, Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch sẽ phối hợp với Bộ Quốc phòng và các bộ ngành liên quan như Bộ Giao thông Vận tải, Bộ Thông tin và Truyền thông, Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn… để nghiên cứu xây dựng và triển khai Dự án du lịch Hoàng Sa, Trường Sa trong Đề án du lịch biển, đảo và vùng ven biển Việt Nam đến năm 2020, theo phương thức Nhà nước hỗ trợ, doanh nghiệp tiên phong và phát huy tinh thần yêu nước của toàn dân; hình thành tuyến du lịch Hoàng Sa và Trường Sa trở thành tuyến du lịch vì chủ quyền thiêng liêng của Tổ quốc./.

-------------------------------------------------------

(1) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996, tr. 211

(2) Văn kiện Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương khóa X, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2007, tr. 76

Thêm muc: Dân số và biển đảo