Lựa chọn không dễ dàng

Đây hẳn là một quyết định khó khăn, nhất là trong bối cảnh nhiều nghị sỹ và hầu hết nông dân Nhật Bản đang ra sức phản đối hiệp định này. Tuy nhiên, nó cũng cho thấy quyết tâm, nỗ lực của Nhật Bản, cố gắng chuyển hóa từ thách thức thành cơ hội, trọng tâm vực dậy nền kinh tế nước nhà.

Từ sự chia rẽ xung quanh vấn đề TPP

Hiệp định TPP được khởi xướng từ năm 2005 bởi 4 quốc gia là New Zealand, Brunei, Chile và Singapore, còn gọi là Hiệp định P4. Đến trước thềm APEC 19 tại Mỹ, Hiệp định TPP đã có 9 nước chính thức tham gia đàm phán bao gồm: New Zealand, Brunei, Chile, Singapore, Mỹ, Australia, Malaysia, Peru và Việt Nam.

Năm 2010, khi Nhật Bản đăng cai tổ chức APEC 18 tại thành phố Yokohama, chính quyền của cựu Thủ tướng Nhật Bản Naoto Kan đã cam kết xem xét vấn đề gia nhập TPP. Gần đây, khi Chính quyền Thủ tướng Yosihiko Noda bày tỏ ý định chính thức tham gia các cuộc thảo luận liên quan đến TPP, không chỉ phe đối lập mà ngay trong nội các Nhật Bản, đặc biệt là tầng lớp nông dân Nhật Bản lại phản đối rất mạnh mẽ vấn đề này. Họ cho rằng, nếu tham gia TPP, Nhật Bản sẽ phải bãi bỏ thuế nhập khẩu đối với các nước thành viên của Hiệp định. Tham gia TPP sẽ dẫn đến làn sóng nhập khẩu lương thực giá rẻ tràn vào Nhật Bản. Điều này ảnh hưởng xấu đến nền nông nghiệp vốn được hưởng nhiều ưu đãi của Nhật Bản và người chịu thiệt nhiều nhất sẽ là nông dân Nhật Bản. Kinh tế Nhật Bản sẽ khó chống đỡ được trước sức ép đến từ bên ngoài.

Ngay trong nội bộ đảng Dân chủ (DPJ) cầm quyền cũng đã có sự chia rẽ về vấn đề này. Một số quan chức cao cấp, trong đó có cựu Bộ trưởng Nông nghiệp Masahiko Yamada cũng đã công khai phản đối việc tham gia TPP. Nhóm nghị sĩ này cho rằng, TPP sẽ gây tác động to lớn tới các ngành nông - lâm - ngư nghiệp của Nhật Bản. Họ quan ngại trước khả năng TPP ảnh hưởng tới nhiều khía cạnh của cuộc sống người dân như dịch vụ y tế, sản phẩm y dược, tiêu chuẩn về an toàn thực phẩm. Các phản ứng khác nhau xung quanh vấn đề này đã khiến cho chỉ số xếp hạng uy tín của Thủ tướng Nhật Bản Yosihiko Noda bị hạ thấp xuống khoảng 7,5% so với hồi tháng 9-2011.

Tuy nhiên, giới nghiên cứu, một số doanh nghiệp lớn và các phương tiện truyền thông Nhật Bản lại thúc giục Tokyo tham gia TPP. Theo họ, việc tham gia TPP sẽ giúp Nhật Bản tăng cường trao đổi thương mại - đầu tư trong khu vực và mở rộng thị trường xuất khẩu cho nước này. Bên cạnh đó, Nhật Bản là nước có cơ cấu dân số già, với sức tiêu dùng yếu, nhiều ngành sản xuất đang khó tìm được lợi nhuận ở nội địa. Vì vậy, ngành công nghiệp sản xuất của Nhật Bản đang rất cần đẩy mạnh tiêu thụ sản phẩm ở nước ngoài. Nhiều công ty cũng đang thúc giục chính phủ tham gia TPP vì họ không muốn quyền lợi của mình rơi vào tay các đối thủ cạnh tranh khác trong vùng, chẳng hạn như Hàn Quốc. Một số chuyên gia kinh tế Nhật Bản cũng cho rằng, TPP sẽ thay đổi diện mạo Nhật Bản theo chiều hướng tốt hơn bởi TPP không chỉ là cơ hội để tăng sức cạnh tranh cho nền nông nghiệp Nhật Bản mà còn tạo ra sức ép bắt buộc ngành nông nghiệp phải có sự đổi mới căn bản nhằm cạnh tranh trên thị trường thế giới.

Theo kết quả khảo sát của Hãng thông tấn Kyodo công bố ngày 6-11 vừa qua, 38,7% ủng hộ việc gia nhập TPP trong khi đó, số phản đối là 36,1%.

Đến quyết tâm của chính quyền

Chính phủ Nhật cũng đã có những tính toán thiệt hơn đối với vấn đề Nhật Bản tham gia vào TPP. Theo tính toán của nội các Nhật Bản, việc Nhật Bản tham gia vào TPP sẽ giúp nâng tổng sản lượng GDP của nước này lên khoảng từ 24 tỉ đến 32 tỉ yên. Còn theo tính toán của Bộ Kinh tế Nhật Bản, nếu Nhật Bản không tham gia vào TPP, sẽ không kích thích được vấn đề buôn bán trao đổi thương mại giữa Mỹ, châu Âu với Nhật Bản, và như vậy thì GDP của Nhật Bản sẽ giảm khoảng 105 tỉ yên vào năm 2020.

Mặt khác, do ảnh hưởng chính trị của nhóm tư bản nông nghiệp Nhật Bản đang giảm sút nên những phản đối của nhóm này cũng không gây xáo trộn quá nhiều vấn đề kinh tế - xã hội của Nhật Bản. Thực tế cho thấy, nông nghiệp hiện chiếm chưa đầy 1,5% GDP của Nhật Bản, điều này đồng nghĩa với việc số việc làm có liên quan đến ngành này cũng không nhiều. Việc xây dựng lại nền kinh tế vốn đã rất ảm đạm lại chịu tác động tiêu cực sau thảm họa động đất, sóng thần vừa qua càng cần thiết hơn bao giờ hết, điều này đồng nghĩa với việc ngành nông nghiệp lạc hậu của Nhật Bản cần phải cải cách. Đó cũng mở đường cho các nhà xuất khẩu Nhật Bản đẩy mạnh chương trình nghị sự ủng hộ thúc đẩy trao đổi thương mại tự do hơn.

Bên cạnh khía cạnh kinh tế đơn thuần nhằm thoát khỏi tình trạng kinh tế ảm đạm trong hai thập kỷ qua, lo ngại Hiệp định tự do song phương (FTA) Mỹ - Hàn Quốc (đã được Quốc hội Mỹ thông qua vào tháng 10 vừa qua) sẽ lấn át thị phần hàng hóa Nhật Bản tại Mỹ…, quyết định tham gia TPP của Nhật Bản còn do những yếu tố cân nhắc chính trị. Nhật Bản lo ngại sự trỗi dậy của Trung Quốc sẽ "làm thay đổi cán cân quyền lực” tại khu vực. Hơn lúc nào hết, Chính phủ của Thủ tướng Yosihiko Noda cần phải tăng cường hơn mối quan hệ vốn rất gần gũi với Washington, tham gia sâu sắc hơn vào các hoạt động thương mại xuyên Thái Bình Dương để giảm thiểu những tác động tiêu cực từ khía cạnh này.

Quan trọng hơn, vấn đề tham gia TPP của Nhật Bản lại được khuyến khích bởi người Mỹ. Tổng thống Mỹ B.Obama đang tìm cách củng cố vai trò kinh tế của Mỹ ở châu Á bằng cách hoàn tất các thỏa thuận TPP. Tuy nhiên, nếu TPP chỉ bao gồm 9 nước như hiện nay mà không bao gồm Nhật Bản, điều này sẽ không thu được nhiều lợi ích kinh tế như kỳ vọng. Nhóm TPP hiện tại chỉ chiếm 6% thương mại của Mỹ, trong khi đó chỉ riêng thương mại song phương giữa Nhật Bản và Mỹ cũng đã đạt xấp xỉ con số này.

Nhật Bản là một nước nhập khẩu hàng hóa, dịch vụ và đặc biệt là những sản phẩm công nghệ tiên tiến, đắt tiền, chẳng hạn như động cơ máy bay phản lực, các sản phẩm công nghệ sinh học... của Mỹ. Khác với Trung Quốc, khi khoảng cách thâm hụt thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc ngày càng doãng ra thì khoảng cách thâm hụt thương mại giữa Mỹ và Nhật Bản lại giảm đều đặn. Mỹ hy vọng, với sự tham gia của Nhật Bản, cán cân thâm hụt thương mại của Mỹ sẽ được cải thiện và trao đổi thương mại trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương chắc chắn sẽ bùng nổ.

Rõ ràng, để biến những thách thức thành cơ hội khi tham gia hiệp định TPP, trước mắt, giới truyền thông Nhật Bản đang cố gắng để giải tỏa những lo lắng, những hiểu lầm xung quanh cái gọi là tác động tiêu cực do hiệp định này mang lại. Về lâu dài, hẳn Nhật Bản sẽ tính tới việc phải xây dựng một chiến lược phát triển nông nghiệp bền vững, một nền nông nghiệp vững mạnh… Có như vậy Chính phủ Nhật Bản mới có được sự đồng tình đông đảo của người dân về vấn đề gia nhập TPP./.