Vai trò của môi trường văn hóa với việc xây dựng văn hóa gia đình Việt Nam

Tác động của môi trường văn hóa đến môi trường gia đình

Môi trường văn hóa là môi trường tạo nên nhân cách con người. Môi trường văn hóa là điều kiện bên ngoài làm nên sự hình thành hay tha hóa nhân cách, sự phát triển hay thụt lùi của cá nhân, sự tiến bộ hay lạc hậu của nhóm xã hội hoặc cộng đồng. Khi đời sống con người với các mặt như phong tục, tập quán, lối sống, xu hướng đạo đức, ý thức pháp quyền, mặt bằng dân trí, tính năng động hay mức độ bảo thủ của một xã hội được xem như điều kiện, cơ sở, hoàn cảnh cho sự hình thành nhân cách, phát triển cá nhân, phát triển nhóm hoặc cộng đồng thì đó chính là môi trường văn hóa.

Môi trường văn hóa cũng chính là hạt nhân cơ bản của sự phát triển xã hội. Nếu môi trường văn hóa có ảnh hưởng lớn đến mỗi người và cộng đồng, thì ngược lại, mỗi người và cộng đồng sẽ có vai trò và trách nhiệm nhất định trong việc tạo ra, cải tạo hoặc thay đổi môi trường văn hóa, góp phần sự phát triển xã hội nói chung và sự phát triển của mỗi cá nhân nói riêng.

Ngày nay, trong xu thế toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, môi trường văn hóa ở Việt Nam ngày càng phong phú, phức tạp. Đó là những hiện tượng và quan hệ văn hóa - xã hội đa dạng, đa chiều và năng động, có khả năng nuôi dưỡng mọi ý tưởng tốt đẹp, khích lệ mọi lợi thế trong phát triển, sáng tạo, nhưng cũng tạo ra không ít thách thức và cám dỗ khiến cho bất cứ cá nhân, gia đình, cộng đồng nào cũng phải cảnh giác trước nguy cơ lạc lối, sai lầm. Trong sự phát triển mạnh mẽ của mọi mặt đời sống kinh tế - xã hội đất nước cũng còn có những bất cập, trong đó môi trường văn hóa bị xâm hại, lai căng, thiếu lành mạnh, xuất hiện nhiều hiện tượng trái với thuần phong mỹ tục… nhất là trong thanh, thiếu niên. Nước ta đang trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập thế giới ngày càng sâu rộng với nhiều thời cơ thuận lợi và không ít những khó khăn, thách thức. Một trong số những khó khăn, thách thức đặt ra đối với nước ta lúc này chính là sự suy thoái về phẩm chất, đạo đức, lối sống của một bộ phận không nhỏ thanh niên trước những tác động mạnh mẽ của mặt trái nền kinh tế thị trường. Thanh niên nước ta hiện nay về cơ bản được sống, học tập và rèn luyện trong môi trường tốt, được phát huy hết khả năng và trí tuệ của mình. Nhiều người đã thành danh trên các lĩnh vực và có những đóng góp to lớn vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tuy nhiên, trong xã hội, thực trạng thanh niên sa vào các tệ nạn xã hội, như ma túy, cờ bạc, mại dâm, đua xe, trộm cắp,… ngày càng gia tăng. Chính thực trạng đó đã đặt ra những mối quan ngại sâu sắc đối với từng gia đình và xã hội.

Thời gian qua, chúng ta vẫn chưa thực sự quan tâm đúng mức đến việc chăm lo xây dựng môi trường văn hóa trong sạch, lành mạnh, tạo điều kiện để bồi dưỡng nhân cách cho thanh niên. Ở nhiều địa phương, các nhà máy, khu công nghiệp, chung cư cao tầng được đầu tư xây dựng nhiều nhưng những khu vui chơi, giải trí công cộng cho thanh thiếu niên lại chưa được chú trọng. Hoạt động của các tổ chức Đoàn, Đội nhiều nơi còn kém hiệu quả, không thu hút được đông đảo thanh niên tham gia… Vì vậy, chúng ta càng ngày càng khó kiểm soát một số biểu hiện lệch lạc, méo mó về nhân cách của thanh niên hiện nay, như dao động mục tiêu, lý tưởng; thờ ơ với thời cuộc, vận mệnh quốc gia, dân tộc; sống dựa dẫm, ỷ lại, sống vội, sống gấp, sống thử… thiếu trách nhiệm với bản thân, gia đình và xã hội. Do đó chúng ta cần phải thẳng thắn thấy được những “hạt sạn” đang xâm nhập mạnh mẽ vào tư tưởng và hành động của thanh niên hiện nay để có biện pháp loại trừ kịp thời. Để có được thế hệ chủ nhân tương lai của đất nước có đức, có tài, “vừa hồng, vừa chuyên” thì việc xây dựng môi trường văn hóa gia đình lành mạnh - môi trường đầu tiên và cũng là môi trường quan trọng nhất mà mỗi cá nhân học hỏi để trưởng thành, là một trong những giải pháp hữu hiệu và thiết thực nhất hiện nay. Nhưng trước tiên, để có môi trường văn hóa gia đình tốt thì phải có môi trường văn hóa xã hội tốt. Môi trường văn hóa lành mạnh có vai trò quan trọng đối với việc xây dựng môi trường văn hóa gia đình, làm cho gia đình thực sự trở thành nhân tố tích cực thúc đẩy thành viên trong gia đình hoàn thiện nhân cách, kế thừa và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Một môi trường văn hóa lành mạnh sẽ góp phần giáo dục, rèn luyện nhân cách, lối sống cho con người.

Tác động trở lại của môi trường gia đình đến môi trường văn hóa

Môi trường gia đình là nơi tái xuất những công dân có ích cho xã hội.

Gia đình không chỉ giữ vai trò nền tảng, tế bào của xã hội, mà còn là môi trường quan trọng, trực tiếp giáo dục nếp sống, hình thành nhân cách. Gia đình có vai trò quan trọng ảnh hưởng tới số lượng, chất lượng dân số và cơ cấu dân cư của quốc gia. Gia đình không chỉ dừng lại ở việc duy trì nòi giống, mà quan trọng hơn gia đình phải trở thành môi trường tốt, đầu tiên để giáo dục nếp sống, hình thành nhân cách cho con người. Gia đình ấm no, bố mẹ hòa thuận hạnh phúc là điều kiện, môi trường quan trọng trực tiếp tạo nên các thế hệ sau có thể chất tốt cũng như tinh thần tốt, góp phần quan trọng vào chiến lược phát triển nguồn nhân lực, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững của đất nước.

Gia đình là nơi tiếp thu, giữ gìn và lưu truyền các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Thông qua các câu chuyện cổ tích, qua các câu ca dao, tục ngữ, cha mẹ, ông bà là những người thầy đầu tiên dạy dỗ, nuôi dưỡng tâm hồn, phát triển tư duy và từng bước giáo dục hình thành nhân cách cho mỗi con người. Qua lao động, qua việc xử lý các mối quan hệ hằng ngày, các thành viên lớn tuổi trong gia đình đã truyền thụ cho con trẻ những nét đẹp của truyền thống gia đình, dòng họ, truyền thống văn hóa dân tộc. Từ đó, mỗi cá nhân dần hình thành nhân cách, được bồi dưỡng tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc, tính cộng đồng, lòng nhân ái, tinh thần tự lực, tự cường, tinh thần yêu tự do, hòa bình, anh hùng trong công cuộc xây dựng và chiến đấu bảo vệ Tổ quốc, chăm chỉ cần cù trong lao động sản xuất… Đảng ta chỉ rõ trong giai đoạn hiện nay để “xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc” cần sự chung tay góp sức của toàn xã hội, mà xét đến cùng, đó là trách nhiệm của mỗi gia đình, mỗi con người cụ thể.

Môi trường gia đình là nơi tốt đẹp nhất để giáo dục con cái biết bảo vệ thiên nhiên, đồng thời là một nét đẹp trong văn hóa Việt.

Môi trường văn hóa gia đình có quan hệ chặt chẽ với môi trường văn hóa xã hội. Con người sống trong môi trường nào chịu sự tác động của môi trường đó. Do những tác động của môi trường tự nhiên và điều kiện lịch sử dựng nước và giữ nước, con người Việt Nam từ xa xưa vốn có truyền thống đoàn kết, tương trợ lẫn nhau. Sự gắn kết của cá nhân với gia đình (và cao hơn là với làng, xã, Tổ quốc) đã trở thành một trong những giá trị văn hóa cơ bản của dân tộc Việt Nam. Với con người Việt Nam truyền thống, môi trường gia đình có vai trò hết sức quan trọng. Môi trường gia đình không chỉ là nơi sinh sống, nuôi lớn mỗi cá nhân về thể chất mà còn là cái nôi nuôi dưỡng tâm hồn, hình thành nhân cách cho con người. Môi trường gia đình là giá trị cao đẹp mà con người mong muốn hướng tới. Trong xã hội Việt Nam truyền thống, gia đình hạnh phúc và đáng tự hào là gia đình có sự chung sống của nhiều thế hệ kiểu “tam đại”, “tứ đại”, “ngũ đại” đồng đường. Trong đó, hạnh phúc gia đình được duy trì trên cơ sở gắn kết hài hòa của các mối quan hệ giữa các cá nhân, thế hệ với những tình cảm và chuẩn mực đạo đức, giá trị tốt đẹp.

Trước cơn lốc toàn cầu hóa, bối cảnh mới của thời kỳ hội nhập quốc tế, văn hóa dân tộc nói chung, văn hóa gia đình nói riêng đang đứng trước những thời cơ lớn lao và những thách thức không nhỏ. Trong hoàn cảnh đó, nhiều giá trị mới được sinh ra nhưng cũng nhiều giá trị cũ mất đi. Môi trường gia đình là tế bào cơ sở của xã hội, giữ gìn, phát triển văn hóa gia đình, làm đẹp đẽ, bền chặt mối quan hệ giữa con người và gia đình, là con đường đúng đắn để bình ổn và phát triển xã hội. Vấn đề đặt ra là xã hội, môi trường gia đình và chính bản thân mỗi cá nhân cần phải có giải pháp để cân bằng các mối quan hệ: quyền lợi cá nhân và quyền lợi gia đình, cái lợi trước mắt và cái lợi lâu dài… Cần phải kết hợp hài hòa các giá trị truyền thống với giá trị hiện đại, biết loại bỏ những yếu tố lỗi thời, giữ lấy những gì là tinh hoa, bản sắc, đồng thời tăng cường giao lưu văn hóa quốc tế để tiếp nhận những giá trị văn hóa mới. Có như thế mới khắc phục được tác động tiêu cực của quá trình toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế với văn hóa gia đình nói riêng, văn hóa dân tộc nói chung./.