Đột phá phát triển khoa học- công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia theo tinh thần Nghị quyết số 57- NQ/TW

Quan điểm chỉ đạo về đột phát phát triển khoa học- công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia theo tinh thần Nghị quyết số 57- NQ/TW

Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đã tạo ra yêu cầu cần thiết về phát triển khoa học- công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đối với các quốc gia trên thế giới nói chung và đối với Việt Nam nói riêng. Phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là điều kiện để đất nước ta vững bước phát triển trong kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của Dân tộc. Trong quá trình phát triển kinh tế- xã hội của đất nước, Đảng ta đã đề ra nhiều chủ trương, chính sách tăng cường phát triển khoa học- công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đáp ứng được những yêu cầu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Để thực hiện thắng lợi mục tiêu đến năm 2030, Việt Nam trở thành nước đang phát triển, có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao, đến năm 2045, trở thành nước phát triển, thu nhập cao. Vì vậy, ngày 22-12-2024, Tổng Bí thư Tô Lâm đã ký ban hành Nghị quyết số 57- NQ/TW về đột phá phát triển khoa học- công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Nghị quyết đã đưa ra quan điểm chỉ đạo cụ thể như sau:

Thứ nhất, “phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia là đột phá quan trọng hàng đầu, là động lực chính để phát triển nhanh lực lượng sản xuất hiện đại, hoàn thiện quan hệ sản xuất, đổi mới phương thức quản trị quốc gia, phát triển kinh tế - xã hội, ngăn chặn nguy cơ tụt hậu, đưa đất nước phát triển bứt phá, giàu mạnh trong kỷ nguyên mới”. Nghị quyết chỉ rõ cần nhận thức được vai trò, vị trí của phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia là điều kiện tiên quyết để thực hiện thắng lợi sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước, phát triển kinh tế- xã hội, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho người dân.

Thứ hai, “tăng cường sự lãnh đạo toàn diện của Đảng, phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị, sự tham gia tích cực của doanh nhân, doanh nghiệp và nhân dân đối với phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Xác định đây là cuộc cách mạng sâu sắc, toàn diện trên tất cả các lĩnh vực; được triển khai quyết liệt, kiên trì, đồng bộ, nhất quán, lâu dài với những giải pháp đột phá, mang tính cách mạng”. Đảng ta xác định, đây là nhiệm vụ quan trọng của toàn Đảng, toàn dân và toàn quân. Do đó, cần phải biết phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị, đoàn kết, nhất trí cùng chung tay thực hiện nhiệm vụ chính trị của đất nước; bảo đảm cho nước ta phát triển nhanh và bền vững. Thực hiện đồng bộ phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Thứ ba, Nghị quyết chỉ rõ cần hoàn thiện thể chế phát triển khoa học- công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Tập trung phát triển nguồn nhân lực có trình độ cao, có khả năng ứng dụng khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia trong thực tiễn. Đồng thời, quan tâm giải quyết các chế độ, chính sách đối với nguồn nhân lực chất lượng cao; có cơ chế trong việc tuyển dụng, sử dụng và đãi ngộ nhân tài; tạo môi trường thuận lợi để phát triển nguồn nhân lực; tránh để xảy ra hiện tượng chảy máu chất xám.

Thứ tư, “phát triển nhanh và bền vững, từng bước tự chủ về công nghệ, nhất là công nghệ chiến lược; ưu tiên nguồn lực quốc gia đầu tư cho phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Phát huy tối đa tiềm năng, trí tuệ Việt Nam gắn với nhanh chóng tiếp thu, hấp thụ, làm chủ và ứng dụng thành tựu khoa học, công nghệ tiên tiến của thế giới; đẩy mạnh nghiên cứu ứng dụng, chú trọng nghiên cứu cơ bản, tiến tới tự chủ và cạnh tranh về công nghệ ở một số lĩnh vực Việt Nam có nhu cầu, tiềm năng, lợi thế”. Do đó, cần tạo ra những bước đột phá phát triển đồng bộ về mọi mặt khoa học- công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia nhằm phát huy mạnh mẽ tiềm năng, thế mạnh của quốc gia. Chủ động phát triển

Thứ năm, bảo đảm chủ quyền quốc gia trên không gian mạng; bảo đảm an ninh mạng, an ninh dữ liệu, an toàn thông tin của tổ chức và cá nhân là yêu cầu xuyên suốt, không thể tách rời trong quá trình phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Đây được coi là nhiệm vụ quan trọng trong phát triển khoa học- công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia góp phần bảo đảm an ninh, chủ quyền quốc gia; là nền tảng quan trọng trong quản trị quốc gia trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Thực hiện tốt vấn đề an toàn, an ninh trên không gian mạng trong bối cảnh mới góp phần bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam Xã hội chủ nghĩa.

Như vậy, đột phát phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia là một nhiệm vụ quan trọng trong thời kỳ phát triển đất nước. Quan tâm đầu tư phát triển khoa học, công nghệ là quốc sách hàng đầu, cần được ưu tiên, tập trung phát triển trong mọi lĩnh vực. Do đó, để phát triển nhanh và bền vững đất nước cần triển khai, hoàn thiện và thực thi chính sách phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, đưa Nghị quyết số 57- NQ/TW đi vào triển khai có hiệu quả và thực chất.

Vai trò của đột phá phát triển khoa học- công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia

Trong bối cảnh toàn cầu hoá và hội nhập quốc tế,  khoa học, công nghệ đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển của các quốc gia nói chung và với Việt Nam nói riêng. Phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia là điều kiện để phát triển bền vững và khẳng định vị thế của các quốc gia. Ở nước ta, trong quá trình xây dựng và phát triển đất nước Đảng ta luôn quan tâm, chú trọng đến phát triển khoa học, công nghệ đặc biệt là trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.

Tại Đại hội XIII, Đảng ta nhấn mạnh: “Đẩy mạnh chuyển đổi số quốc gia, phát triển kinh tế số dựa trên nền tảng khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo”⁽¹⁾. Điều này cho thấy Đảng ta xác định phát triển kinh tế phải dựa trên nền tảng phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Do đó, cần phát triển một cách đồng bộ, trên mọi lĩnh vực để tạo nên nền tảng vật chất kỹ thuật hiện đại, tăng cường khả năng ứng dụng khoa học, công nghệ vào thực tiễn sản xuất.

Sau gần 40 đổi mới, đất nước ta đạt được những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử, phát triển mạnh mẽ, toàn diện. Điều đó chứng tỏ sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng ta trong việc đề ra những chủ trương, đường lối trong thời kỳ đổi mới đất nước; trong đó, nhấn mạnh đến vai trò của khoa học - công nghệ, coi đây là động lực mạnh mẽ thúc đẩy phát triển đất nước. Phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia là điều kiện phát triển phương thức sản xuất số, lực lượng sản xuất số, lao động số, kinh tế số và xã hội số; góp phần giảm thiểu lao động thủ công tạo ra năng suất lao động; đưa nước ta phát triển mạnh mẽ, hùng cường trong bối cảnh mới. Dưới tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư có sự tác động mạnh mẽ, sâu rộng; công nghệ số trở thành động lực thúc đẩy phát triển kinh tế số, xã hội số, làm thay đổi phương thức quản lý nhà nước, mô hình sản xuất, kinh doanh, tiêu dùng và đời sống văn hóa, xã hội. Tổng Bí thư Tô Lâm chỉ rõ: “Chúng ta đang đứng trước yêu cầu có một cuộc cách mạng với những cải cách mạnh mẽ, toàn diện để điều chỉnh quan hệ sản xuất, tạo động lực mới cho phát triển. Đó là cuộc cách mạng chuyển đổi số, ứng dụng khoa học - công nghệ nhằm tái cấu trúc quan hệ sản xuất phù hợp với sự tiến bộ vượt bậc của lực lượng sản xuất”⁽²⁾. Chuyển đổi số hiện nay không đơn thuần là việc ứng dụng công nghệ số vào các hoạt động kinh tế - xã hội, mà còn là quá trình xác lập một phương thức sản xuất tiên tiến, hiện đại - “phương thức sản xuất số”, trong đó đặc trưng của lực lượng sản xuất là sự kết hợp hài hòa giữa con người và trí tuệ nhân tạo; dữ liệu trở thành một tài nguyên, trở thành tư liệu sản xuất quan trọng; đồng thời, quan hệ sản xuất có những biến đổi sâu sắc, đặc biệt là trong hình thức sở hữu và phân phối tư liệu sản xuất số⁽³⁾.

Trước bối cảnh mới, nước ta đang có những bước chuyển mạnh mẽ, cuộc cách mạng về tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị được thực hiện trên tất cả các lĩnh vực; nhằm xây dựng một hệ thống chính trị vững mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả; chủ trương sắp xếp, cơ cấu lại đội ngũ cán bộ có đủ phẩm chất, năng lực, trình độ; phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao có khả năng sử dụng, ứng dụng thành thạo khoa học - công nghệ, chuyển đổi số vào thực tiễn công việc. Đồng thời, cần nhận thức rõ vai trò của khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia trong bối cảnh mới; đẩy mạnh nghiên cứu khoa học, ứng dụng và chuyển giao công nghệ, nâng cao vai trò khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo trong phát triển bền vững đất nước.

Phát triển khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đóng vai trò quan trọng trở thành động lực quan trọng thúc đẩy sự phát triển xã hội. Nước ta đang có những bước phát triển lớn mạnh, tạo ra một xu hướng mới mà ở đó tri thức khoa học và công nghệ ngày càng đóng vai trò quan trọng quyết định đối với sự phát triển của xã hội. Phát triển mạnh mẽ khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; làm cho khoa học, công nghệ thực sự là quốc sách hàng đầu, là động lực quan trọng nhất để phát triển lực lượng sản xuất hiện đại, kinh tế tri thức, nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế đất nước; góp phần bảo đảm vững chắc quốc phòng- an ninh trong tình hình mới.

Một số giải pháp về đột phát phát triển khoa học- công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia theo tinh thần Nghị quyết số 57- NQ/TW

Để tạo ra bước đột phá trong phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, Nghị quyết số 57- NQ/TW, ngày 22-12-2024, của Bộ Chính trị đã nêu rõ một số giải pháp cụ thể nhằm hiện thực hoá mục tiêu phát triển khoa học, công nghệ tạo tiền đề cho đất nước ra vững bước trong kỷ nguyên mới của dân tộc. Cụ thể: 

Thứ nhất, nâng cao nhận thức, đột phá về đổi mới tư duy, xác định quyết tâm chính trị mạnh mẽ, quyết liệt lãnh đạo, chỉ đạo, tạo xung lực mới, khí thế mới trong toàn xã hội về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia

Cần phải thấy được vai trò của các cấp uỷ, tổ chức đảng, đảng viên trong việc nhận thức những chủ trương, đường lối của Đảng và chính sách của Nhà nước về tăng cường phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Do đó, cần ban hành những chủ trương, đường lối, chính sách về đổi mới cơ chế hoạt động khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo; đổi mới hoạt động quản lý, triển khai các nhiệm vụ khoa học, công nghệ trong mọi lĩnh vực nhằm tạo ra chuỗi các giá trị sản phẩm có chất lượng. Đồng thời, có cơ chế, chính sách thúc đẩy các trường đào tạo, cơ sở giáo dục, cơ quan nhà nước tăng cường đổi mới, ứng dụng khoa học - công nghệ và chuyển đổi số trong các cơ quan, các ngành, lĩnh vực, vùng trong cả nước. Từ đó, tạo xung lực, khí thế mới trong toàn xã hội để thực hiện một cách đồng bộ, hiệu quả phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Thứ hai, khẩn trương, quyết liệt hoàn thiện thể chế; xoá bỏ mọi tư tưởng, quan niệm, rào cản đang cản trở sự phát triển; đưa thể chế thành một lợi thế cạnh tranh trong phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số

Theo đó, cần tiếp tục khẩn trương hoàn thiện thể chế, sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật về khoa học, công nghệ, tháo gỡ các điểm nghẽn, rào cản tạo động lực phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Quan tâm, đầu tư phát triển nguồn nhân lực trong lĩnh vực khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; tạo điều kiện cho nguồn nhân lực phát triển về mọi mặt. Có cơ chế, chính sách hỗ trợ, khuyến khích nghiên cứu các dự án, sản phẩm khoa học, công nghệ và chuyển đổi số. Đồng thời, sử dụng có hiệu quả các nguồn lực đầu tư cho phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Bên cạnh đó, cần giải quyết triệt để các vấn đề vướng mắc, tồn đọng, gây cản trở đến hiệu quả phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Thứ ba, tăng cường đầu tư, hoàn thiện hạ tầng khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Nghị quyết chỉ rõ cần tăng cường đầu tư, hoàn thiện hạ tầng cho phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia trong đó tập trung vào các nội dung chủ yếu: một là, quan tâm đầu tư, xây dựng các chiến lược phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia về cơ sở vật chất, hạ tầng kỹ thuật, vấn đề quản lý, khai thác và sử dụng các nguồn lực phục vụ phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo; hai là, tăng cường đẩy mạnh thực thi, ứng dụng, phát triển công nghệ số trong các ngành, các lĩnh vực tạo nên sự thống nhất và đồng bộ trong các lĩnh vực; ba là, có cơ chế, chính sách đầu tư, hỗ trợ các doanh nghiệp xây dựng, phát triển hệ thống công nghệ số, trung tâm dữ liệu, điện toán đám mây; xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia và phát triển trí tuệ nhân tạo ứng dụng trong các ngành nghề, lĩnh vực hiệu quả.

Thứ tư, phát triển, trọng dụng nhân lực chất lượng cao, nhân tài đáp ứng yêu cầu phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Để tăng cường phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, Nghị quyết chỉ rõ cần quan tâm phát triển, trọng dụng nhân lực chất lượng cao, nhân tài trong lĩnh vực khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo. Trước hết, cần quan tâm đầu tư phát triển giáo dục đào tạo, nâng cao năng lực, trình độ, chuyên môn cho nguồn nhân lực lĩnh vực khoa học, công nghệ. Xây dựng các cơ sở đào tạo uy tín, chuyên nghiệp và chuyên sâu về lĩnh vực khoa học, công nghệ, chuyển đổi số. Phát triển đội ngũ cán bộ, giảng viên, các nhà khoa học thực sự chất lượng tham gia vào quá trình đào tạo khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo theo chuẩn chương trình quốc tế, hiện đại hoá phương thức đào tạo và ứng dụng công nghệ tiên tiến, nhất là trí tuệ nhân tạo. Đồng thời, cần xây dựng và thực thi cơ chế, chế độ đãi ngộ đối với nguồn nhân lực trong lĩnh vực khoa học, công nghệ nhằm thu hút nguồn lực chất lượng cao đáp ứng được yêu cầu thực tiễn.

Thứ năm, đẩy mạnh chuyển đổi số, ứng dụng khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo trong hoạt động của các cơ quan trong hệ thống chính trị; nâng cao hiệu quả quản trị quốc gia, hiệu lực quản lý nhà nước trên các lĩnh vực, bảo đảm quốc phòng và an ninh.

Tăng cường đẩy mạnh chuyển đổi số, ứng dụng khoa học, công nghệ trong toàn hệ thống chính trị, bảo đảm được thực hiện một cách liên thông, đồng bộ; nâng cao chất lượng dịch vụ công, dịch vụ số trong các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp; giảm thiểu các thủ tục hành chính. Xây dựng phát triển nền tảng số trong các lĩnh vực: mạng xã hội, văn hoá, quốc phòng, an ninh … Xây dựng, phát huy sức mạnh quốc phòng toàn dân, an ninh nhân dân trên không gian mạng góp phần thực hiện tốt nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.

Thứ sáu, thúc đẩy mạnh mẽ hoạt động khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong doanh nghiệp.

Để thúc đẩy hoạt động khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong doanh nghiệp cần ban hành và triển khai các chính sách nhằm khuyến khích, hỗ trợ các doanh nghiệp tăng cường ứng dụng chuyển đổi số, đổi mới khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Đồng thời, cũng cần có những cơ chế khuyến khích tinh thần khởi nghiệp về khoa học, công nghệ. Đồng thời, tăng cường các hoạt động thúc đẩy ứng dụng và chuyển đổi số trong các lĩnh vực công nghiệp, dịch vụ…

Thứ bảy, tăng cường hợp tác quốc tế trong phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số

Hợp tác trong phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số có vai trò quan trọng góp phần nâng cao hiệu quả tạo nên bước đột phá trong phát triển khoa học, công nghệ. Do đó, cần tập trung đẩy mạnh hợp tác quốc tế trên các lĩnh vực khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trên các lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học, công nghệ lượng tử… Tăng cường hợp tác, trao đổi, chuyển giao công nghệ tiên tiến, phù hợp và đảm bảo nguyên tắc hợp tác an toàn, hiệu quả, đôi bên cùng có lợi.

Nghị quyết số 57- NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đã đề ra những quan điểm, mục tiêu, giải pháp nhằm phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia góp phần quan trọng trong thực hiện mục tiêu xây dựng và phát triển đất nước; là nhiệm vụ chiến lược quan trọng, then chốt của toàn đảng, toàn dân và toàn quân ta; là điều kiện để nước ta bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc; đáp ứng những đòi hỏi thực tiễn phát triển đất nước trong bối cảnh, tình hình mới./.

 ------------------------

(1) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, t. I, tr. 115.
(2) Tô Lâm (2024), “Chuyển đổi số - động lực quan trọng phát triển lực lượng sản xuất, hoàn thiện quan hệ sản xuất đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới”, Tạp chí Cộng sản, số 1.045 (tháng 9 năm 2024).
(3) Tô Lâm (2024) “Một số nhận thức cơ bản về kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc”, Tạp chí Cộng sản, số 1.050 (tháng 11-2024)