TCCS - Ngày 15-3-2011, cuộc khủng hoảng Syria bùng phát trong làn sóng các biến động chính trị - xã hội mang tên “Mùa xuân Arab” làm sụp đổ chính thể hàng loạt quốc gia tại khu vực Bắc Phi - Trung Đông. Trong 10 năm qua, Syria trở thành tâm điểm của làn sóng đó và phải đương đầu với nhiều loại hình chiến tranh, như chiến tranh bạo loạn, chiến tranh ủy nhiệm, chiến tranh xâm lược, chiến tranh chống khủng bố, cuối cùng là “cuộc chiến tranh thế giới thu nhỏ”. Đến nay, cuộc chiến Syria vẫn chưa kết thúc mà nguyên nhân sâu xa xuất phát từ “cuộc thập tự chinh mới” của Mỹ sau Chiến tranh lạnh mang tên “Đề án Đại Trung Đông”. 

Theo giới phân tích chính trị quốc tế, chiến lược toàn cầu của Mỹ sau Chiến tranh lạnh được ví như “cuộc thập tự chinh mới”⁽¹⁾. Chiến lược này diễn ra theo hai hướng chủ yếu. Hướng thứ nhất, Mỹ tiếp tục mở rộng Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) và sử dụng liên minh này làm lực lượng xung kích trong chiến lược bao vây, kiềm chế ảnh hưởng của Nga, không để cho Nga tồn tại và phát triển như một quốc gia có chủ quyền⁽²⁾. Hướng thứ hai, Mỹ sẽ đẩy Nga ra khỏi nhiều khu vực ảnh hưởng mà Liên Xô trước đây đã từng thiết lập và Nga được kế thừa cái được gọi là “thế giới thứ ba”. Một trong những khu vực đó là Đại Trung Đông - vành đai địa - chính trị hết sức quan trọng kéo dài từ khu vực Bắc Phi - Trung Đông qua bán đảo Balkan, dãy núi Kavkaz, Trung Á và Nam Á. “Đề án Đại Trung Đông” của Mỹ nhằm đẩy Nga và Trung Quốc ra khỏi khu vực này⁽³⁾.

Dưới thời Tổng thống Mỹ George Bush, “Đề án Đại Trung Đông của Mỹ” là sự kế thừa “Đề án Trung Đông” đã từng được nhiều đời Tổng thống Mỹ đề xuất. Theo Đề án này, việc chiếm đóng Afghanistan và Iraq sau sự kiện Mỹ bị tấn công khủng bố vào ngày 11-9-2001 chỉ là giai đoạn đầu tiên trong một “cuộc thập tự chinh” lâu dài của Mỹ nhằm “xúc tiến dân chủ” trên toàn bộ khu vực Trung Đông. Tháng 6-2004, tại Hội nghị Nhóm tám quốc gia công nghiệp hàng đầu thế giới (G-8), “Đề án Đại Trung Đông” được đánh giá như Định ước Helsinki năm 1975 do Mỹ và các đồng minh NATO ký kết để “phổ biến dân chủ”, “bảo đảm quyền con người” và “cải cách kinh tế” ở Liên Xô trước đây cũng như các nước xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu⁽⁴⁾.

Syria - tâm điểm “cuộc thập tự chinh mới” của Mỹ ở Trung Đông

Các biến động chính trị - xã hội mang tên “Mùa xuân Arab” là giai đoạn tiếp theo trong “Đề án Đại Trung Đông” của Mỹ dưới thời chính quyền của Tổng thống Barack Obama⁽⁵⁾. Trong “Mùa xuân Arab”, Mỹ lựa chọn Syria là một mục tiêu then chốt và quan trọng nhất liên quan tới mục tiêu chiến lược chống Nga⁽⁶⁾.

Tổng thống B. Obama đánh giá các biến động chính trị - xã hội “Mùa xuân Arab” có ý nghĩa quan trọng đối với Mỹ như sự kiện Bức tường Berlin sụp đổ vào năm 1989, mở đầu sự tan rã của hệ thống xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu và Liên Xô^{(7) (8)}. Nhận xét về tầm quan trọng của Syria đối với kế hoạch thực hiện “Đề án Đại Trung Đông”, ông Paul Craig Roberts - thành viên của Đảng Cộng hòa, đồng thời là cựu Thứ trưởng Bộ Tài chính Mỹ dưới thời của Tổng thống Ronald Reagan - đã cho rằng, bằng cách gây ra cuộc khủng hoảng chính trị ở Syria, Mỹ muốn loại bỏ hoàn toàn ảnh hưởng địa - chính trị của Nga và Trung Quốc khỏi khu vực địa - chính trị quan trọng này của thế giới⁽⁹⁾. Để thực hiện mục tiêu xóa bỏ chính thể của Tổng thống Syria Bashar al-Assad, chính quyền của Tổng thống Barack Obama đề ra học thuyết “lãnh đạo từ phía sau”, theo đó sử dụng sức mạnh tổng hợp trên cơ sở kết hợp giữa “quyền lực cứng” và “quyền lực mềm”⁽¹⁰⁾.

Syria - từ biến động chính trị đến những hình thái cuộc chiến

Làn sóng bạo loạn chính trị ở Syria bùng phát vào ngày 15-3-2011  trong bối cảnh diễn ra các biến động chính trị mang tên “Mùa xuân Arab”, sau đó biến thành cuộc chiến tranh giữa một bên là lực lượng trung thành với Tổng thống Bashar al-Assad với bên kia là các lực lượng đối lập được Mỹ và các nước đồng minh trong và ngoài khu vực Trung Đông ủng hộ, mà nguyên nhân sâu xa là cuộc cạnh tranh địa - chính trị quyết liệt giữa một bên là Mỹ đang theo đuổi tham vọng giành quyền kiểm soát vành đai đại Trung Đông, với một bên là Nga và Trung Quốc⁽¹¹⁾. Sau khi NATO do Mỹ đứng đầu tiến hành cuộc chiến xâm lược Libya để lật đổ chế độ của Tổng thống Libya Muammar Gaddafi dưới chiêu bài thực hiện Nghị quyết số 1973 của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc về thiết lập vùng cấm bay ở quốc gia này, Thượng nghị sĩ Mỹ John McCain tuyên bố kịch bản Libya sẽ lặp lại ở Syria, Iran, các nước trong không gian hậu Xô-viết, Trung Quốc và Nga - nơi người dân đang “khát khao các giá trị dân chủ” của Mỹ⁽¹²⁾.

Tùy thuộc vào mức độ can thiệp của Mỹ, cuộc chiến ở Syria đã diễn ra dưới nhiều hình thái khác nhau. Ban đầu, Mỹ đứng bên ngoài để hiện thực hóa học thuyết “lãnh đạo từ phía sau” và chỉ đạo các các lực lượng đối lập tiến hành cuộc chiến tranh bạo loạn để lật đổ chế độ của Tổng thống Bashar al-Assad. Tuy nhiên, dưới sự giúp đỡ quân sự của Nga, tương quan lực lượng trên chiến trường Syria đã thay đổi cơ bản. Từ thế phòng thủ, quân đội Syria chuyển sang mở các cuộc tấn công, đập tan cuộc chiến tranh bạo loạn. Trước tình thế đó, Mỹ chuyển sang thực hiện “cuộc chiến tranh ủy nhiệm” thông qua cái gọi là “đội quân tự do Syria” và các nhóm vũ trang đối lập đến từ nhiều nước, trong đó có lực lượng khủng bố mang tên Tổ chức Nhà nước Hồi giáo ở Iraq và Cận Đông (ISIL)^{(13) (14)}. Nhận thấy bế tắc trong “cuộc chiến tranh ủy nhiệm”, Mỹ tiếp tục chuyển sang sử dụng “kịch bản Iraq”. Theo đó, các lực lượng đối lập ở Syria dựng lên sự kiện “quân đội Syria sử dụng vũ khí hóa học sát hại dân thường” và mượn cớ đó Tổng thống B. Obama tuyên bố sẽ phát động chiến dịch quân sự “trừng phạt Syria”⁽¹⁵⁾. Tuy nhiên, sáng kiến do Nga đề xuất về tiêu hủy hoàn toàn vũ khí hóa học của Syria và được Chính phủ Syria chấp nhận đã dẫn tới sự ra đời của Nghị quyết số 2118 của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc nhằm loại trừ nguy cơ can thiệp quân sự từ bên ngoài vào quốc gia này⁽¹⁶⁾.

Sau khi “kịch bản Iraq” bị thất bại, Mỹ quyết định can thiệp quân sự trực tiếp dưới chiêu bài tiến hành chiến dịch “chống khủng bố” trên lãnh thổ Syria. Ngày 10-9-2014, không cần sự cho phép của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, Tổng thống B. Obama tuyên bố thành lập “liên minh chống ISIL” với sự tham gia của gần 60 nước⁽¹⁷⁾. Ngoài ra, Arab Saudi cũng tuyên bố thành lập liên minh của các nước Arab chống khủng bố với 34 nước tham gia⁽¹⁸⁾. Trên thực tế, một mặt, Mỹ mượn cớ “chống khủng bố” để chuyên chở vũ khí và trang bị cho cái gọi là “các lực lượng đối lập” ở Syria; mặt khác, tấn công phá hoại các mục tiêu kết cấu hạ tầng quân sự và dân sự của Syria. Chính vì thế, từ tháng 9-2014 đến tháng 9-2015, trong khi liên quân do Mỹ chỉ huy tiến hành chiến dịch “chống khủng bố” ở Syria thì Tổ chức khủng bố mang tên “Nhà nước Hồi giáo” (IS) tự xưng, mà tiền thân là ISIL, mở hàng loạt cuộc tấn công vào các mục tiêu của Syria và giành quyền kiểm soát 80% lãnh thổ của quốc gia này, đồng thời áp sát thủ đô Damascus của Syria⁽¹⁹⁾. Để hỗ trợ cho Syria, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã đề xuất sáng kiến thành lập liên minh quốc tế chống khủng bố ở Syria dưới ngọn cờ của Liên hợp quốc. Sau khi đề xuất này không được Mỹ và các nước phương Tây ủng hộ, đồng thời nhằm hỗ trợ chống khủng bố theo yêu cầu chính thức của Chính phủ Syria, ngày 30-9-2015, Tổng thống V. Putin quyết định thành lập liên minh quốc tế, gồm Nga, Syria, Iraq và Iran, đồng thời phát động chiến dịch chống khủng bố ở Syria. Ngày 6-12-2017, Tổng thống V. Putin tuyên bố, về cơ bản IS ở Syria đã bị đánh bại. Đồng thời, Nga cùng với Iran và Thổ Nhĩ Kỳ đồng bảo trợ cho tiến trình hòa bình ở Syria trên cơ sở nghị quyết của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc⁽²⁰⁾. Theo đó, thiết lập chế độ ngừng bắn, chính quyền của Tổng thống Bashar al-Assad và các lực lượng đối lập ở Syria cần đàm phán để xây dựng Hiến pháp mới. Trên cơ sở đó, tiến hành bầu cử quốc hội và tổng thống, từng bước ổn định tình hình ở quốc gia Trung Đông này.

Theo Tổng thống Bashar al-Assad, để hiện thực hóa tiến trình hòa bình, Mỹ và Thổ Nhĩ Kỳ sẽ phải rút quân khỏi Syria bởi họ không có bất cứ cơ sở pháp lý nào để hiện diện ở quốc gia này. Trong khi đó, Thổ Nhĩ Kỳ vẫn tiếp tục hiện diện quân sự trên lãnh thổ Syria với cớ “tiêu diệt tàn quân khủng bố” ở tỉnh Idlib, nhưng thực chất là muốn mở rộng lãnh thổ quốc gia ra tới khu vực Đông Bắc Syria. Phía Mỹ vẫn tiếp tục hiện diện quân sự ở Syria với lý do sẽ tiếp tục hỗ trợ “các lực lượng đối lập”, thực chất là để kiểm soát tài nguyên dầu mỏ và khí đốt của quốc gia này⁽²¹⁾.

Diễn biến hết sức phức tạp hiện nay ở Syria được Tổng thống  Bashar al-Assad diễn giải rằng, cuộc chiến ở quốc gia này hoàn toàn không phải là nội chiến mà là “cuộc chiến tranh thế giới thu nhỏ”^{(22) (23)}. Báo Pháp Le Figaro cũng nhận định, ở Syria đang diễn ra cuộc chiến tranh thế giới thực sự chống khủng bố⁽²⁴⁾, trong đó có sự tham gia của lực lượng đến từ gần 90 nước, nhiều hơn cả số quốc gia tham gia trong Chiến tranh thế giới thứ nhất và Chiến tranh thế giới thứ hai. Đánh giá về vai trò của Mỹ trong cuộc chiến ở Syria, nguyên Giám đốc Cục Tình báo Trung ương Mỹ John Brennan nhận định: “Chính quyền của Tổng thống Barack Obama đã hoàn toàn sai lầm khi cho rằng “Mùa xuân Arab” có thể loại bỏ được chính thể các quốc gia Trung Đông và thiết lập nền dân chủ”⁽²⁵⁾. Do đó, để kết thúc cuộc chiến này và lập lại hòa bình tại Syria, các cường quốc trên thế giới cần phối hợp nỗ lực chung như trong cuộc chiến chống phát-xít trong Chiến tranh thế giới thứ hai⁽²⁶⁾.

Các nhà phân tích cho rằng, để kết thúc cuộc chiến này và lập lại hòa bình ở Syria, cần có tiếng nói của các cường quốc là thành viên của Liên hợp quốc. Chính vì thế, Tổng thống V. Putin đề nghị tổ chức cuộc gặp nguyên thủ năm quốc gia thành viên thường trực của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, gồm Nga, Mỹ, Pháp, Anh và Trung Quốc, để bàn cách hóa giải các mối đe dọa và thách thức đối với hòa bình và an ninh toàn cầu, trong đó có cuộc chiến ở Syria⁽²⁷⁾. Giới phân tích gọi đề xuất này của Tổng thống V. Putin là sáng kiến tổ chức Hội nghị Yalta-2. Hội nghị Yalta-1 được tổ chức trong tháng 2-1945 giữa ba cường quốc là Mỹ, Liên Xô và Anh để bàn thảo về cách thức kết thúc Chiến tranh thế giới thứ hai và xác định cục diện chính trị toàn cầu sau cuộc chiến này. Hội nghị Yalta-2 nếu được tổ chức, sẽ là cơ hội để các cường quốc tìm cách hóa giải nhiều hồ sơ an ninh toàn cầu, trong đó có hồ sơ “cuộc chiến tranh thế giới thu nhỏ” ở Syria. Cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Thủ tướng Anh Boris Johnson đã đồng ý với đề xuất này của Tổng thống V. Putin. Cựu Tổng thống Mỹ D. Trump từng đề nghị tổ chức Hội nghị Yalta-2 tại Mỹ trong tháng 9-2020 nhân dịp Liên hợp quốc tổ chức diễn đàn hằng năm và kỷ niệm 75 năm thành lập tổ chức này. Tuy nhiên, do dịch bệnh COVID-19, hội nghị đã bị hoãn vô thời hạn./.

---------------------

(1) Крестовый поход против СССР как эпизод в войне цивилизаций,  https://topwar.ru/5243-krestovyy-pohod-protiv-sssr-kak-epizod-v-voyne-civilizaciy.html
(2) НАТО считает Россию главной военной угрозой до 2030 года, https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/10153175
(3) Сирия эпицентр геополитического противоборства в ключевом регионе мира, http://www.warandpeace.ru/ru/analysis/view/71315/
(4) Проект “Большой Ближний Восток”, https://kimura.livejournal.com/87538.html
(5) Причины арабской весны От Ливии до Сирии, http://arguendi.livejournal.com/278990.html
(6) Сирия эпицентр геополитического противоборства в ключевом регионе мира, Tlđd
(7) Обама снимает маску! И приступает к глобальному переделу мира, https://www.kp.ru/daily/25643.3/806585/
(8) “ФРАГМЕНТИРОВАННЫЙ МИР" АКТУАЛИЗИРУЕТ НЕОБХОДИМОСТЬ "ДИАЛОГА ЦИВИЛИЗАЦИЙ”, http://www.noravank.am/rus/articles/detail.php?ELEMENT_ID=6132
(9) Paul Craig Roberts: “No one will ever be safe again in Syria”, https://mediamax.am/en/news/interviews/5515/
(10) Стратегия Обамы на Ближнем Востоке: от самоустранения к «лидерству сзади», https://eadaily.com/ru/news/2016/04/11/strategiya-obamy-na-blizhnem-vostoke-ot-samoustraneniya-k-liderstvu-pozadi
(11) Сирия эпицентр геополитического противоборства в ключевом регионе мира, Tlđd
(12) Маккейн прочит арабскую весну России и Китаю, https://russian.rt.com/inotv/2011-08-25/Makkejn-prochit-arabskuyu-vesnu-Rossii
(13) ISIS in Iraq: A disaster made in the USA, https://www.wsws.org/en/articles/2014/08/09/pers-a09.html
(14) Al-Qaeda and Other Terrorist Groups: Made in U.S.A. and Israel,

https://www.veteranstodayarchives.com/2015/03/23/al-qaeda-and-other-terrorist-groups-made-in-u-s-a-and-israel/
(15) Обама принял решение нанести удар по Сирии, https://www.golosameriki.com/a/obama-syria/1740922.html
(16) Resolution 2118 (2013), https://www.securitycouncilreport.org/atf/cf/%7B65BFCF9B-6D27-4E9C-8CD3-CF6E4FF96FF9%7D/s_res_2118.pdf
(17) Statement by the President on ISIL., https://obamawhitehouse.archives.gov/the-press-office/2014/09/10/statement-president-Isil-1
(18) Саудовская Аравия объявила о создании исламской коалиции против террора,  https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/2527641
(19) Кровавый цирк Почему США не воюют с исламистами?, https://aif.ru/society/safety/krovavyy_cirk_pochemu_ssha_ne_voyuyut_s_islamistami
(20) СБ ООН единогласно утвердил план мирного урегулирования конфликта в Сирии, https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/2542244
(21) Продвижение миссии Америки»: как новая администрация США будет проводить свой курс на Ближнем Востоке, https://russian.rt.com/world/article/827022-ssha-politika-blizhnii-vostok-gosdep
(22) Башар Асад заявил о возможном начале третьей Мировой войны из-за конфликта в Сирии, https://realnoevremya.ru/news/45421
(23) Асад назвал ситуацию в Сирии миниатюрной моделью Третьей мировой войны, https://www.rbc.ru/rbcfreenews/5dc9141c9a79473c4ae2a3a9
(24) Начинается настоящая мировая война против ИГ": СМИ о визитах Олланда в Вашингтон и Москву, https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/2462504
(25) ЦРУ: Обама не просчитал арабскую весну, https://www.gazeta.ru/politics/2017/01/10_a_10469681.shtml
(26) Мир должен сплотиться против ИГ, как во время Второй мировой, https://ria.ru/20140905/1022945354.html
(27) “Прорывная инициатива”: как предложенный Путиным саммит постоянных членов СБ ООН может повлиять на ситуацию в мире