TCCS - Ngày 3-11-2020, người dân Mỹ sẽ đi bỏ phiếu để bầu tổng thống, bầu toàn bộ nghị sĩ Hạ viện và 1/3 nghị sĩ Thượng viện của nước này. Việc ai sẽ trở thành “ông chủ Nhà Trắng” trong bốn năm tới: Tổng thống đương nhiệm Donal Trump của Đảng Cộng hòa hay nguyên Phó Tổng thống Joe Biden của Đảng Dân chủ Mỹ, đang được dư luận trong và ngoài nước Mỹ hết sức quan tâm.

“Cuộc so găng” giữa các ứng cử viên

Ông Donal Trump sinh năm 1946, là tổng thống đương nhiệm thứ 45 của nước Mỹ. Trước khi trở thành Tổng thống Mỹ, ông đã có nhiều năm hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh và ngành giải trí. Ông được nhiều người biết đến qua chương trình truyền hình thực tế “Thực tập sinh” của đài NBC (Mỹ). Ông cũng được biết đến là một người linh hoạt trong quan điểm chính trị, từng là đảng viên Đảng Cộng hòa, chuyển sang Đảng Dân chủ và tham gia tranh cử Tổng thống Mỹ năm 2016 với tư cách là ứng cử viên của Đảng Cộng hòa.

Sinh năm 1942, ứng cử viên Joe Biden là thượng nghị sĩ trẻ nhất trong lịch sử nước Mỹ khi được bầu lần đầu tiên ở độ tuổi 30. Ông từng tham gia tranh cử Tổng thống Mỹ trong các năm 1998 và 2008 nhưng không thành công. Sau sáu nhiệm kỳ liên tiếp trúng cử thượng nghị sĩ, trong đó có một nhiệm kỳ giữ chức Chủ tịch Ủy ban Tư pháp và hai nhiệm kỳ trong Ủy ban Đối ngoại của Thượng viện, ông giữ chức vụ Phó Tổng thống Mỹ dưới thời Tổng thống Barack Obama trong vòng 8 năm, từ năm 2009 đến đầu năm 2017.

Khi so sánh hai ứng cử viên D. Trump và J. Biden, có thể thấy một số điểm mạnh và hạn chế của hai bên. Nhiều năm tham gia chính trường đã mang lại cho ông J. Biden những mối quan hệ quan trọng trong giới tinh hoa chính trị ở Mỹ. Sự ủng hộ của giới chức trong Đảng Dân chủ là yếu tố mang tính quyết định giúp ông J. Biden lật ngược thế cờ trong cuộc bầu cử sơ bộ giành vị trí ứng cử viên Tổng thống Mỹ của Đảng Dân chủ với Thượng nghị sĩ Bernie Sanders. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, lợi thế của ông J. Biden trong cuộc bầu cử sơ bộ chưa hẳn đã có nhiều tác dụng trong cuộc chạy đua với ông D. Trump. Từ một doanh nhân được cho là không có kinh nghiệm chính trị, ông D. Trump đã chứng tỏ khả năng quản trị đất nước, mặc dù còn có những tranh cãi về một số chính sách đối nội và đối ngoại mà ông đưa ra và được triển khai trong thời gian qua, hay mới đây nhất là cách đối phó với dịch bệnh COVID-19 và các cuộc biểu tình phản đối phân biệt chủng tộc.

Trong khi đó, điểm mạnh hiện nay của ông D. Trump là vị thế Tổng thống Mỹ đương nhiệm. Trong 45 đời Tổng thống Mỹ, chỉ có 10 tổng thống thất bại trong cuộc tranh cử vào nhiệm kỳ hai. Suốt hơn 3 tháng qua, khi dịch bệnh COVID-19 hoành hành trên khắp nước Mỹ, cả hai ứng cử viên D. Trump và J. Biden đều phải dừng hoặc hủy các cuộc vận động tranh cử của mình. Đội ngũ tranh cử của ông J. Biden tổ chức các cuộc gặp trực tuyến, nhưng hiệu quả không thể được như tiếp xúc trực tiếp với cử tri. Tình hình cách ly xã hội đã khiến ông J. Biden không thể đi vận động và quyên góp, làm giảm các khoản đóng góp cần thiết cho chiến dịch tranh cử sau đại dịch COVID-19. Trái lại, cương vị Tổng thống Mỹ đương nhiệm giúp ông D. Trump liên tục xuất hiện trên truyền hình với các cuộc họp báo về dịch bệnh COVID-19. Ông D. Trump cũng không bỏ lỡ cơ hội nào công kích “đối thủ” trên trang mạng cá nhân Twiter.

Những hạn chế đối với ông J. Biden là yếu tố độ tuổi và sự hấp dẫn về tính cách. Tháng 1-2021, thời điểm Tổng thống Mỹ thứ 46 đắc cử tuyên thệ nhậm chức, ông J. Biden đã bước qua tuổi 78 - độ tuổi cũng ảnh hưởng đến khả năng diễn thuyết của ông. Trong khi đó, ông D. Trump luôn cho thấy sự sung sức và chưa từng tỏ ra mệt mỏi trước các ống kính của truyền thông. Cách nói chuyện thẳng thắn, không vòng vo để làm tròn câu chữ và ý tứ của ông cũng đã giúp ông chiến thắng trước cựu Ngoại trưởng Mỹ Hillary Clinton với lối nói “chuẩn chỉnh” và chặt chẽ trong chính trị vào năm 2016. Phong cách này không thay đổi sau 4 năm kể từ khi Tổng thống D. Trump lên cầm quyền và sẽ tiếp tục được cho là lợi thế của ông trong cuộc chạy đua sắp tới.

Đối với ông D. Trump, điểm hạn chế hiện nay là nền kinh tế Mỹ đang đi xuống và dịch bệnh COVID-19 vẫn chưa được kiểm soát. Lịch sử nước Mỹ cũng cho thấy, khi nền kinh tế đi xuống trong năm bầu cử, hay khi có khủng hoảng, dù là vấn đề đối nội hay đối ngoại mà chính quyền khi đó tỏ ra xử lý chưa hiệu quả, sẽ ảnh hưởng đáng kể tới số lượng phiếu của cử tri dành cho tổng thống đương nhiệm. Hiện ông D. Trump đang phải đương đầu với cả hai nguy cơ này cùng một lúc. Đó là một trong những lý do tại sao, trong các thăm dò dư luận gần đây, ông J. Biden luôn dẫn trước ông D. Trump với hơn 15% điểm cách biệt, kể cả ở những bang mà cử tri còn dao động, chưa quyết định bầu cho ứng cử viên nào. Một thăm dò gần đây cho thấy, 56% so với 40% số lượng cử tri tin rằng, ứng cử viên J. Biden sẽ xử lý dịch bệnh COVID-19 tốt hơn Tổng thống đương nhiệm D. Trump

Những nhân tố tác động đến cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ năm 2020

Có thể thấy, tình hình dịch bệnh COVID-19, thực trạng nền kinh tế và sự ổn định xã hội là những yếu tố quan trọng tác động mạnh mẽ đến kết quả của cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ năm 2020. Ngoài ra, sự đoàn kết trong nội bộ mỗi đảng cũng sẽ tác động đáng kể đến hiệu quả của các nỗ lực tranh cử.

Dịch bệnh COVID-19 ở Mỹ đang diễn biến hết sức phức tạp và gây ảnh hưởng sâu sắc đến nước Mỹ. Mỹ hiện là quốc gia có số lượng người nhiễm bệnh và tử vong do dịch bệnh COVID-19 lớn nhất trên thế giới, với hơn 1,7 triệu người nhiễm bệnh và vượt ngưỡng 100.000 người chết. Cuộc khủng hoảng COVID-19 đã bộc lộ những bất cập trong hệ thống y tế và cơ chế phòng, chống dịch bệnh ở Mỹ, sự phối hợp giữa chính quyền liên bang và chính quyền bang; đồng thời, khoét sâu thêm các mâu thuẫn trong xã hội Mỹ. Nhiều người dân Mỹ phản đối, thậm chí không tuân lệnh của chính quyền liên quan đến vấn đề dịch bệnh COVID-19. Ngày 14-5-2020, tại bang Michigan, phiên họp Quốc hội bang đã phải hủy sau khi một nhóm người biểu tình mang vũ khí đe dọa tính mạng thống đốc bang khi ông này kêu gọi tiếp tục đóng cửa nền kinh tế và thực hiện cách ly xã hội. Trước đó, ngày 30-4-2020, nhóm người này cũng đã mang vũ khí vào Thượng viện bang để bày tỏ thái độ của mình (1). Giáo sư Đại học Luật bang Wisonsin Ed Fallone, nhận xét: “COVID-19 đã bị chính trị hóa. Mọi người lấy những lời từ lãnh đạo của mình, vì vậy từ phía Đảng Cộng hòa, mọi người sử dụng các câu nói của chính quyền Tổng thống D. Trump và của lãnh đạo Đảng Cộng hòa ở địa phương - những người luôn nói về tự do và quyền được đi đâu, làm gì tùy thích. Ở phía Đảng Dân chủ, mọi người đang cố gắng tuân theo khuyến nghị của thống đốc và thực hiện giãn cách xã hội cũng như đeo khẩu trang” (2).

Tác động trực tiếp và rõ ràng nhất của dịch bệnh COVID-19 là đối với nền kinh tế. Nền kinh tế Mỹ bị “đóng cửa”, tỷ lệ thất nghiệp trong tháng 4-2020 ở Mỹ đạt mức cao kỷ lục 14,7%, với hơn 20 triệu người bị mất việc làm, đang phải sống nhờ các khoản trợ cấp xã hội (3). Chính quyền một số bang, như California, Ohio và Washington thừa nhận chỉ có đủ ngân sách trả các khoản trợ cấp thất nghiệp này trong một thời gian ngắn sắp tới. Nhiều chuyên gia đã dự báo về một cuộc khủng hoảng kinh tế mới, thậm chí còn tồi tệ hơn cuộc Đại suy thoái năm 1929 - 1933. Có thể nói, dịch bệnh COVID-19 đã xóa sạch những thành quả kinh tế trong 4 năm qua mà Tổng thống D. Trump luôn tự hào, như tỷ lệ thất nghiệp ở mức tự nhiên 4,4%, trước khi dịch bệnh bắt đầu tác động đến nền kinh tế Mỹ.

Đến nay, dịch bệnh COVID-19 đã có những tác động nhất định đến các cuộc bầu cử ở Mỹ về cả hình thức và nội dung. Kể từ khi dịch bệnh COVID-19 bùng phát, một số bang đã phải lùi thời gian tổ chức bầu cử sơ bộ hoặc chuyển sang bầu cử qua thư điện tử. Đại hội của Đảng Cộng hòa phải lùi một tháng so với kế hoạch ban đầu và không tổ chức chương trình quốc tế bên lề đại hội. Nếu tình hình dịch bệnh kéo dài, không loại trừ khả năng lịch bầu cử Tổng thống Mỹ vào tháng 11-2020 cũng có thể bị điều chỉnh. Để phòng tránh dịch, một số bang đang cân nhắc việc bỏ phiếu qua thư điện tử. Tuy nhiên, hình thức này vẫn có rủi ro bởi còn tồn tại tình trạng tập trung đông người, khi các nhân viên bầu cử phải thực hiện kiểm phiếu trực tiếp.

Vấn đề ứng phó với dịch bệnh COVID-19 đang trở thành chủ đề tranh luận giữa hai ứng cử viên D. Trump và J. Biden. Theo đó, một số vấn đề, như chương trình chăm sóc y tế “Affordable Care Act” từ thời kỳ của chính quyền Tổng thống B. Obama, việc bảo đảm nguồn cung của các mặt hàng y tế thiết yếu, sự phối hợp giữa chính quyền liên bang và địa phương cũng sẽ được nêu trong tranh luận giữa hai ứng cử viên. Trên thực tế, ông J. Biden và Đảng Dân chủ đã liên tục chỉ trích chính quyền Tổng thống D. Trump yếu kém trong xử lý dịch bệnh COVID-19; đồng thời, chỉ trích việc Đảng Cộng hòa nỗ lực xóa bỏ chương trình chăm sóc y tế “Affordable Care Act” vào lúc mà người Mỹ cần chăm sóc y tế nhất, tìm cách gắn việc chính quyền Tổng thống D. Trump xử lý chậm dịch bệnh COVID-19 với tình hình kinh tế hiện nay; trong khi đó, cựu Tổng thống B. Obama trong một nhận xét khá hiếm hoi về chính quyền đương nhiệm, gọi cách chính quyền Tổng thống D. Trump xử lý dịch bệnh COVID-19 là “một thảm họa hỗn loạn” (4).

Tuy nhiên, tác động của dịch bệnh COVID-19 đến mỗi bang là khác nhau. Các bang ở khu vực bờ Đông nước Mỹ bị ảnh hưởng nặng nề hơn các bang thuộc bờ Tây. Sự khác nhau này dẫn đến những mối quan tâm và kết quả bầu cử ở mỗi bang này cũng sẽ khác nhau. Có năm địa điểm chịu thiệt hại nặng nề về người từ dịch bệnh COVID-19 là thành phố New York; bang New Jersey, Illinois, California và Massachusetts. Hệ thống chăm sóc y tế, cách thức mà chính quyền Mỹ đương nhiệm ứng phó với dịch bệnh COVID-19 sẽ là mối quan tâm của người dân ở những nơi này. Trong khi đó, ở những bang như Vermont, Wyoming, Hawaii và Alaska - nơi số ca nhiễm dịch bệnh COVID-19 chưa đến 1.000 người - thì việc sớm mở lại nền kinh tế là điều các cử tri ở đó đang hết sức mong mỏi.

Chưa kể, trong những ngày cuối tháng 5-2020, việc người đàn ông da màu George Floyd tử vong ở thành phố Minneapolis, đã làm dấy lên làn sóng biểu tình lan rộng trên khắp nước Mỹ, cũng đang trở thành một trong những nhân tố tác động không nhỏ tới kết quả của cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ năm 2020. Mặc dù viên cảnh sát da trắng đã bị bắt giam và khởi tố với tội danh giết người, song nhiều người dân trên nước Mỹ vẫn tập trung biểu tình. Tình trạng bạo động xảy ra đã buộc ít nhất 40 thành phố ở 23 bang trên nước Mỹ phải áp đặt lệnh giới nghiêm (5). Tuy nhiên, cách xử lý vụ việc này của Tổng thống D. Trump không làm dịu cơn giận dữ của người biểu tình. Ông không đề cập đến vấn đề phân biệt đối xử với người da đen ở Mỹ hay kêu gọi đoàn kết, thống nhất, mà lại hướng lái sang vấn đề đưa tổ chức Antifa - một tổ chức trong nước chống phát-xít - vào danh sách các tổ chức khủng bố vốn chỉ liệt kê các tổ chức của nước ngoài (6).

Cuối cùng, khả năng đoàn kết và tập hợp lực lượng trong mỗi Đảng Dân chủ và Đảng Cộng hòa cũng là một biến số quyết định kết quả bầu cử Tổng thống Mỹ vào tháng 11-2020. Trong cuộc bầu cử năm 2016, cử tri Đảng Dân chủ bị chia rẽ bởi những người ủng hộ đường lối cấp tiến của ứng cử viên B. Sanders và những người ủng hộ bà H. Clinton. Trong cuộc bầu cử sơ bộ của Đảng Dân chủ năm 2016, ông B. Sanders chỉ thừa nhận thất bại của mình tại đại hội của Đảng Dân chủ (tháng 7-2016), khiến bà H. Clinton chỉ còn hơn 3 tháng để lôi kéo những cử tri cấp tiến ủng hộ ông B. Sanders bỏ phiếu cho mình. Trong cuộc bầu cử sơ bộ năm 2020, ông B. Sanders tuyên bố rời cuộc đua sớm hơn (tháng 4-2020), nhưng liệu ông J. Biden có vượt qua được “vết xe đổ” của bà H. Clinton hay không vẫn là câu hỏi chưa có lời đáp. Tuy nhiên, theo giới chuyên gia, ít nhất ông J. Biden cũng sẽ không bị một bộ phận cử tri của Đảng Dân chủ “trừng phạt” bằng cách không đi bỏ phiếu. Trong cuộc bầu cử năm 2016, một số cử tri của Đảng Dân chủ đã quyết định ở nhà vào ngày bỏ phiếu bầu cử tổng thống nước này, cho rằng bà H. Clinton đã không trung thực với vụ bê bối sử dụng hòm thư điện tử cá nhân trong công việc vào thời kỳ còn đảm nhiệm chức vụ Ngoại trưởng Mỹ. Ở một diễn biến khác, đến nay, ông J. Biden vẫn chưa tìm được ứng cử viên phù hợp cho vị trí Phó Tổng thống Mỹ để ra tranh cử cùng mình.

Ở phía bên kia, Đảng Cộng hòa tỏ ra đoàn kết hơn và ủng hộ Tổng thống D. Trump. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là giới tinh hoa trong đảng này đã hoàn toàn hài lòng với ông D. Trump - một người vốn đứng ngoài đảng - lần lượt đánh bại tất cả các ứng cử viên được giới lãnh đạo trong đảng ủng hộ trong cuộc bầu cử sơ bộ năm 2016. Tuy nhiên, nếu ông D. Trump thắng thế trong cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ lần này, ông vẫn sẽ giành được sự ủng hộ hoàn toàn của giới lãnh đạo Đảng Cộng hòa. Đến tháng 11-2020, toàn bộ hạ nghị sĩ và 23 thượng nghị sĩ của Đảng Cộng hòa sẽ phải ra tranh cử lại. “Cưỡi trên đuôi áo của tổng thống” được xem là một câu nói hết sức phổ biến trong nền chính trị Mỹ, nghĩa là nếu tổng thống thắng cử, các nghị sĩ trong cùng đảng có thể dựa trên đà này để giành được số ghế trong Quốc hội. Tuy nhiên, nếu Tổng thống D. Trump tỏ ra yếu thế hơn trong thời gian tới, mối liên minh vì lợi ích giữa tổng thống đương nhiệm và giới lãnh đạo của Đảng Cộng hòa sẽ sớm tan rã.

Một số dự báo về kết quả bầu cử Tổng thống Mỹ năm 2020

Dự báo kết quả bầu cử Tổng thống Mỹ chưa bao giờ là một việc dễ dàng. Kết quả bầu cử năm 2016 là một bất ngờ khá lớn đối với nhiều chuyên gia và giới quan sát chính trị, cả trong và ngoài nước Mỹ. Cuộc bầu cử năm 2020 được dự đoán sẽ tiếp tục là “cuộc đấu” ngang ngửa với những diễn biến hết sức bất ngờ có thể diễn ra vào phút cuối. Đến tháng 11-2020, nếu dịch bệnh COVID-19 vẫn chưa hoàn toàn được kiểm soát, kéo theo đó là khủng hoảng kinh tế trầm trọng, Tổng thống D. Trump có thể sẽ phải gánh chịu “hệ quả” do người dân Mỹ không hài lòng với tình hình hiện tại. Tuy nhiên, nếu dịch bệnh COVID-19 được kiểm soát, nền kinh tế Mỹ tăng trưởng trở lại, cho dù không đạt được như trước khi xảy ra dịch bệnh COVID-19, Tổng thống D. Trump có nhiều khả năng được cử tri tín nhiệm bỏ phiếu trở thành Tổng thống Mỹ nhiệm kỳ thứ hai.

Đảng Dân chủ và ông J. Biden không phải chỉ chờ vào vận may của tình thế. Nếu như Đảng Dân chủ không thể vượt qua một số thách thức dưới đây, cơ hội chiến thắng đối với Tổng thống D. Trump và Đảng Cộng hòa ở cả Nhà Trắng cũng như Quốc hội Mỹ có thể trở thành hiện thực. Cụ thể là:

Thứ nhất, Đảng Dân chủ và ông J. Biden sẽ phải thuyết phục được cử tri rằng việc áp dụng chính sách thuế quan nhằm chống lại Trung Quốc hiện nay và nỗ lực dịch chuyển chuỗi cung ứng ra khỏi Trung Quốc trên thực tế sẽ gây phương hại cho nền kinh tế, các công ty, công nhân, nông dân và người tiêu dùng ở Mỹ. Đó sẽ là những lập luận rất phức tạp, thậm chí đối với cả giới chuyên môn và sẽ là rất khó để thuyết phục người dân Mỹ tin vào thông điệp này bằng những lý giải rõ ràng và dễ hiểu.

Thứ hai, những cử tri của Đảng Dân chủ sẽ phải nhìn thấy được “tương lai” mà họ được hứa hẹn trong 4 năm tới. Thông điệp hiện nay của ông J. Biden là sẽ đưa nước Mỹ trở lại “bình thường” và thịnh vượng như dưới thời Tổng thống B. Obama, cả về kinh tế và xã hội. Tình trạng biểu tình và bạo loạn ở nhiều thành phố hiện nay tuy nghiêm trọng nhưng sẽ không kéo dài đến tận thời điểm bầu cử Tổng thống. Tình trạng phân biệt chủng tộc vẫn âm ỉ trong lòng xã hội Mỹ, chỉ chờ có dịp để bùng lên nhưng cũng sớm tàn do thiếu hạt nhân lãnh đạo với chương trình nghị sự cụ thể.

Song có lẽ, Đảng Dân chủ cần một thông điệp hay hơn thế. Bởi, như Giáo sư Khoa học Chính trị Wendy Schiller thuộc Đại học Brown (Mỹ), nhận xét: “Điều mà ông D. Trump đang đề nghị, cả với nhóm cử tri ủng hộ trung thành và đang dao động, là hy vọng”. Ông D. Trump về cơ bản đang nói rằng: “Tôi đã đưa các bạn đến vùng đất hứa về kinh tế một lần, tôi sẽ đưa các bạn trở về vùng đất hứa đó một lần nữa”. Ông D. Trump sẽ sử dụng thông điệp của hy vọng đó từ nay đến tháng 11-2020 và về cơ bản ông D. Trump thách thức Đảng Dân chủ có thể chứng minh rằng ông đang hứa hẹn hão huyền. Sau đó, ông D. Trump sẽ nói: “Những người Đảng Dân chủ không tin vào nước Mỹ. Họ đang chống lại nước Mỹ”. Đó là “cái góc” rất thú vị mà ông D. Trump đang dồn những người Đảng Dân chủ vào đó”./.

------------------------------
(1) Xem: https://www.bloomberg.com/news/articles/2020-05-14/michigan-cancels-legislative-session-to-avoid-armed-protesters, truy cập ngày 29-5-2020
(2) Xem: https://www.theguardian.com/us-news/2020/may/16/us-presidential-elections-2020-coronavirus-swing-states, truy cập ngày 29-5-2020
(3) Xem: https://www.theguardian.com/business/2020/may008/april-jobs-report-us-unemployment-rate, truy cập ngày 29-5-2020
(4) Xem: https://time.com/583479/obama-trump-coronavirus-response, truy cập ngày 29-5-2020
(5) Xem: https://www.smh.com.au/world/north-america/george-floyd-riots-live-updates-minneapolis-national-guard-deployed-as-police-officer-charged-with-murder-20200531-p54y6p.html, truy cập ngày 1-6-2020
(6) Xem: https://www.smh.com.au/world/north-america/george-floyd-riots-live-updates-minneapolis-national-guard-deployed-as-police-officer-charged-with-murder-20200531-p54y6p.html, truy cập ngày 1-6-2020