Một số giải pháp thúc đẩy đô thị hóa bền vững tại tỉnh Quảng Ninh

1. Trong tiến trình đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước gắn với mục tiêu phát triển bền vững, đô thị hóa ở Việt Nam bước sang giai đoạn mới từ phát triển về lượng sang phát triển về chất, đặt trọng tâm vào chất lượng sống, khả năng chống chịu và giữ gìn, phát huy bản sắc. Tỉnh Quảng Ninh có vị trí địa - kinh tế, địa - chính trị đặc biệt, cửa ngõ giao thương quốc tế phía Đông Bắc, nơi hội tụ hệ thống đô thị đa dạng từ ven biển, miền núi, biên giới, đã và đang hiện thực hóa mô hình “tăng trưởng xanh”, chuyển dịch cơ cấu từ “nâu” sang “xanh”, lấy dịch vụ, du lịch, công nghiệp công nghệ cao, logistics làm trụ cột. Đây là nền tảng để tỉnh Quảng Ninh thúc đẩy đô thị hóa bền vững.

Đô thị hóa bền vững được đặt trên nền tảng của các học thuyết phát triển bền vững, trong đó nổi bật là lý thuyết “ba trụ cột” gồm kinh tế, xã hội và môi trường. Theo đó, một đô thị chỉ thực sự phát triển bền vững khi các hoạt động kinh tế không làm tổn hại đến môi trường sống, đồng thời bảo đảm phúc lợi cho mọi tầng lớp dân cư. Lý thuyết này được cụ thể hóa qua các mô hình quy hoạch đô thị hiện đại, như đô thị sinh thái, đô thị thông minh, đô thị xanh… vốn đang được nhiều quốc gia áp dụng để giải quyết các vấn đề của quá trình đô thị hóa truyền thống.

Đối với Quảng Ninh - một tỉnh ven biển có vị trí chiến lược về kinh tế, quốc phòng và giao thương quốc tế - đô thị hóa bền vững cần được tiếp cận từ góc độ liên ngành. Trước hết, về kinh tế, tỉnh Quảng Ninh là địa phương có tốc độ tăng trưởng cao, với các trung tâm đô thị như Hạ Long, Cẩm Phả, Móng Cái… đang chuyển mình mạnh mẽ nhờ vào công nghiệp, dịch vụ và du lịch. Tuy nhiên, sự phát triển này phải được kiểm soát, điều tiết, tránh tình trạng “đô thị hóa nóng”, gây áp lực lên hạ tầng và môi trường. Do đó, đô thị hóa bền vững đặt ra yêu cầu quy hoạch đồng bộ, sử dụng hiệu quả tài nguyên đất, nước, không gian và năng lượng.

Về mặt xã hội, đô thị hóa bền vững ở tỉnh Quảng Ninh phải bảo đảm sự tham gia của cộng đồng dân cư trong quá trình phát triển. Lý thuyết về quản trị đô thị hiện đại nhấn mạnh vai trò của người dân như một chủ thể trong việc giám sát, phản biện và đóng góp ý kiến vào các quyết sách của đô thị. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh tỉnh Quảng Ninh đang thực hiện các dự án tái định cư, chỉnh trang đô thị và phát triển hạ tầng quy mô lớn, đòi hỏi sự đồng thuận cao từ nhân dân.

Về môi trường, tỉnh Quảng Ninh là địa phương có hệ sinh thái đa dạng, với vịnh Hạ Long - Di sản thiên nhiên thế giới cùng nhiều khu rừng, sông suối và vùng biển. Lý luận về đô thị hóa bền vững yêu cầu các đô thị phải phát triển theo hướng giảm thiểu ô nhiễm, bảo vệ hệ sinh thái và thích ứng với biến đổi khí hậu. Điều này đòi hỏi sự kết hợp giữa công nghệ xanh, quy hoạch thông minh và quản lý môi trường hiệu quả.

Ngoài ba trụ cột trên, đô thị hóa bền vững còn gắn liền với yếu tố văn hóa và bản sắc địa phương. Tỉnh Quảng Ninh là vùng đất có truyền thống lịch sử lâu đời, với các giá trị văn hóa đặc sắc, như lễ hội Yên Tử, văn hóa biển, văn hóa công nhân mỏ… Việc phát triển đô thị không thể tách rời nhiệm vụ bảo tồn và phát huy các giá trị này, nhằm tạo nên một không gian sống vừa hiện đại, vừa đậm đà bản sắc văn hóa.

Từ góc độ quản lý nhà nước, đô thị hóa bền vững đặt ra yêu cầu về thể chế, chính sách và năng lực điều hành. Tỉnh Quảng Ninh cần xây dựng hệ thống pháp lý minh bạch, cơ chế phối hợp liên ngành hiệu quả, đồng thời nâng cao năng lực của đội ngũ cán bộ quy hoạch, quản lý đô thị và bảo vệ môi trường. Việc ứng dụng công nghệ số trong quản lý đô thị như bản đồ số, dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo cũng là một hướng đi phù hợp với lý luận về đô thị thông minh và bền vững.

2. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và biến đổi khí hậu ngày càng diễn biến phức tạp, đô thị hóa bền vững trở thành xu thế phát triển tất yếu của các quốc gia và địa phương trên thế giới. Tuy nhiên, đô thị hóa bền vững là một quá trình lâu dài, đòi hỏi sự kiên định trong tầm nhìn, sự đồng bộ trong hành động và sự tham gia tích cực của toàn xã hội. Với tiềm năng và vị thế hiện có, tỉnh Quảng Ninh hoàn toàn có thể trở thành hình mẫu về đô thị hóa bền vững tại Việt Nam. Thời gian tới để hiện thực hóa mục tiêu này, tỉnh Quảng Ninh cần triển khai đồng bộ các giải pháp mang tính chiến lược, toàn diện và lâu dài.

Thứ nhất, hoàn thiện quy hoạch đô thị theo hướng tích hợp và đồng bộ.

Quy hoạch là nền tảng cốt lõi của quá trình đô thị hóa. Để thúc đẩy đô thị hóa bền vững, tỉnh Quảng Ninh cần xây dựng và hoàn thiện hệ thống quy hoạch tổng thể theo hướng tích hợp giữa phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường, bảo tồn văn hóa và bảo đảm phúc lợi xã hội, an sinh xã hội. Quy hoạch đô thị phải bảo đảm tính đồng bộ, liên kết vùng, tránh tình trạng phát triển manh mún, thiếu kiểm soát. Do đó, cần xác định rõ các vùng chức năng: vùng đô thị trung tâm (như Hạ Long, Cẩm Phả, Móng Cái), vùng phát triển công nghiệp - dịch vụ, vùng bảo tồn sinh thái và vùng nông thôn chuyển đổi. Việc quy hoạch phải gắn với tầm nhìn dài hạn, có khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu, nước biển dâng và các thách thức an ninh phi truyền thống.

Đồng thời, cần ứng dụng công nghệ số trong công tác quy hoạch, như bản đồ số, dữ liệu lớn (big data), trí tuệ nhân tạo (AI) để nâng cao độ chính xác, minh bạch và khả năng giám sát. Việc công khai quy hoạch, lấy ý kiến cộng đồng dân cư cũng là yếu tố quan trọng để bảo đảm tính khả thi và đồng thuận xã hội.

Thứ hai, phát triển hạ tầng đô thị xanh, đô thị thông minh.

Hạ tầng kỹ thuật là yếu tố quyết định chất lượng sống và khả năng phát triển bền vững của đô thị. Tỉnh Quảng Ninh cần ưu tiên đầu tư vào các công trình hạ tầng xanh, thân thiện với môi trường, như hệ thống giao thông công cộng sử dụng năng lượng sạch, mạng lưới cấp thoát nước thông minh, hệ thống xử lý rác thải hiện đại và các công trình tiết kiệm năng lượng.

Đặc biệt, cần phát triển các khu đô thị mới theo mô hình đô thị thông minh, trong đó tích hợp các giải pháp công nghệ để quản lý giao thông, năng lượng, an ninh và dịch vụ công. Việc xây dựng các trung tâm điều hành đô thị thông minh sẽ giúp nâng cao hiệu quả quản lý, giảm thiểu rủi ro và tăng cường năng lực phản ứng với các tình huống khẩn cấp.

Song song với đó, cần chú trọng phát triển hạ tầng xã hội như trường học, bệnh viện, trung tâm văn hóa… theo hướng đồng bộ, bảo đảm tiếp cận công bằng cho mọi tầng lớp dân cư. Việc quy hoạch không gian công cộng, công viên, quảng trường cũng cần được ưu tiên để tạo môi trường sống lành mạnh, nâng cao chất lượng sống cư dân đô thị.

Thứ ba, bảo vệ môi trường và quản lý tài nguyên hiệu quả.

Tỉnh Quảng Ninh có hệ sinh thái đa dạng, vì vậy việc đô thị hóa bền vững không thể tách rời nhiệm vụ bảo vệ môi trường và quản lý tài nguyên thiên nhiên. Trước hết, cần tăng cường kiểm soát ô nhiễm không khí, nước và đất tại các khu vực đô thị, khu công nghiệp và vùng ven biển. Việc giám sát môi trường phải được thực hiện thường xuyên, minh bạch, có sự tham gia của cộng đồng và các tổ chức xã hội. Đồng thời, cần đẩy mạnh xử lý chất thải rắn, nước thải sinh hoạt và công nghiệp bằng công nghệ hiện đại, hạn chế tối đa tác động tiêu cực đến hệ sinh thái.

Xây dựng các cơ chế quản lý tài nguyên hiệu quả, đặc biệt là tài nguyên đất, nước và năng lượng. Việc sử dụng đất phải được kiểm soát chặt chẽ, tránh tình trạng lãng phí, chuyển đổi mục đích tùy tiện. Tỉnh cần khuyến khích các mô hình tiết kiệm năng lượng, sử dụng năng lượng tái tạo như điện mặt trời, điện gió trong các công trình công cộng và dân cư. Ngoài ra, cần triển khai các chương trình giáo dục môi trường, nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ thiên nhiên, từ đó xây dựng văn hóa sống xanh trong đô thị.

Thứ tư, phát triển kinh tế đô thị gắn với đổi mới sáng tạo và phát huy bản sắc địa phương.

Đô thị hóa bền vững không chỉ là vấn đề hạ tầng và môi trường, mà còn là quá trình phát triển kinh tế theo hướng đổi mới sáng tạo, hiệu quả và bao trùm. Tỉnh Quảng Ninh cần định hướng phát triển kinh tế đô thị dựa trên các ngành mũi nhọn như du lịch, dịch vụ chất lượng cao, công nghiệp công nghệ cao và kinh tế biển. Đặc biệt, cần xây dựng các trung tâm đổi mới sáng tạo, vườn ươm doanh nghiệp… nhằm thúc đẩy khởi nghiệp, nghiên cứu và ứng dụng khoa học - công nghệ trong sản xuất và quản lý đô thị. Việc hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa, phát triển kinh tế số, thương mại điện tử cũng là hướng đi phù hợp với xu thế toàn cầu.

Song song với phát triển kinh tế hiện đại, tỉnh Quảng Ninh cần bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa địa phương, như văn hóa truyền thống công nhân mỏ, lễ hội Yên Tử, văn hóa biển… Việc kết hợp giữa truyền thống và hiện đại sẽ tạo nên sức hút riêng cho đô thị, góp phần xây dựng hình ảnh tỉnh Quảng Ninh là điểm đến văn minh, năng động và giàu bản sắc.

Thứ năm, tăng cường quản trị đô thị và khuyến khích sự tham gia của cộng đồng.

Quản trị đô thị hiệu quả là điều kiện tiên quyết để thúc đẩy đô thị hóa bền vững. Tỉnh Quảng Ninh cần xây dựng bộ máy quản lý đô thị chuyên nghiệp, minh bạch và có năng lực cao. Việc phân cấp, phân quyền hợp lý giữa các cấp chính quyền sẽ giúp nâng cao hiệu quả điều hành, giảm thiểu tình trạng chồng chéo, thiếu trách nhiệm. Đồng thời, cần đẩy mạnh cải cách hành chính, ứng dụng công nghệ số trong cung cấp dịch vụ công, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân và doanh nghiệp tiếp cận thông tin, thực hiện thủ tục nhanh chóng, minh bạch.

Một yếu tố quan trọng khác là sự tham gia của cộng đồng dân cư trong quá trình phát triển đô thị. Tỉnh Quảng Ninh cần xây dựng các cơ chế tham vấn, phản biện xã hội, khuyến khích người dân đóng góp ý kiến vào quy hoạch, giám sát thực hiện và bảo vệ môi trường. Việc xây dựng các mô hình “Khu dân cư xanh - sạch - đẹp”, “Tổ dân phố văn minh”, “Câu lạc bộ bảo vệ môi trường”… sẽ góp phần nâng cao ý thức cộng đồng, tạo nên sức mạnh nội sinh thúc đẩy đô thị hóa bền vững.

Thứ sáu, tăng cường hợp tác quốc tế và liên kết vùng.

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng, tỉnh Quảng Ninh cần chủ động tăng cường hợp tác với các tổ chức quốc tế, các địa phương trong và ngoài nước để học hỏi kinh nghiệm, thu hút đầu tư và chuyển giao công nghệ. Việc hợp tác với các tổ chức như UN-Habitat, JICA, UNESCO… sẽ giúp tỉnh tiếp cận các mô hình đô thị hóa tiên tiến, đồng thời nâng cao năng lực quản lý và quy hoạch.

Bên cạnh đó, cần thúc đẩy liên kết vùng giữa tỉnh Quảng Ninh với Hải Phòng, Hà Nội, Bắc Ninh và các tỉnh trong khu vực… để hình thành chuỗi đô thị thông minh, kết nối hạ tầng, chia sẻ nguồn lực và phát triển kinh tế vùng. Việc xây dựng các hành lang kinh tế, tuyến giao thông liên vùng sẽ tạo động lực mạnh mẽ cho quá trình đô thị hóa bền vững./.