Một số vấn đề đặt ra trong bồi dưỡng tư duy sáng tạo cho cán bộ chủ chốt cấp chiến thuật ở Quân khu 9, Bộ Quốc phòng

Trong bối cảnh tình hình chính trị, an ninh quốc phòng khu vực và thế giới có nhiều diễn biến nhanh chóng, phức tạp, yêu cầu xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại đặt ra nhiều thách thức mới. Đối với Quân khu 9 - địa bàn chiến lược ở đồng bằng sông Cửu Long - việc bồi dưỡng năng lực tư duy sáng tạo cho cán bộ chủ chốt cấp chiến thuật có ý nghĩa đặc biệt quan trọng nhằm nâng cao chất lượng huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu. Tuy nhiên, hiện nay, thực tiễn việc bồi dưỡng trên còn tồn tại một số hạn chế, đặt ra yêu cầu cần được nghiên cứu và giải quyết đồng bộ:

Một là, sự bất cập giữa yêu cầu về đổi mới tư duy, đổi mới toàn diện của Đảng và của quân đội với nhận thức chưa đầy đủ, sâu sắc về sự cần thiết phát triển năng lực tư duy sáng tạo cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp chiến thuật ở Quân khu 9, Bộ Quốc phòng hiện nay. Trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và sự biến động phức tạp của tình hình quốc phòng - an ninh khu vực và thế giới, Đảng và quân đội ta đã xác định rõ: Phải đổi mới tư duy, đổi mới toàn diện trên tất cả các lĩnh vực, trong đó có công tác xây dựng đội ngũ cán bộ. Đặc biệt, việc phát triển năng lực tư duy sáng tạo cho cán bộ chủ chốt cấp chiến thuật, lực lượng trực tiếp lãnh đạo, chỉ huy đơn vị cơ sở được đặt ra như một yêu cầu tất yếu. Thực tiễn ở Quân khu 9 hiện nay cho thấy, nhận thức về sự cần thiết phát triển tư duy sáng tạo của một bộ phận cán bộ ở các cơ quan, đơn vị vẫn còn hạn chế, chưa đầy đủ, sâu sắc. Nảy sinh sự bất cập giữa yêu cầu đổi mới của Đảng, quân đội với thực tế nhận thức và hành động của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp chiến thuật.

Trong giai đoạn hiện nay, Bộ Chính trị, Ban Bí thư và Quân ủy Trung ương luôn quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo thống nhất trong định hướng nghiên cứu lý luận phục vụ xây dựng, hoạch định đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước và quân đội trong nhiệm kỳ Đại hội XIII của Đảng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Thời gian qua, Nghị quyết số 109-NQ/QUTW, ngày 11-2-2019, của Quân uỷ Trung ương về xây dựng đội ngũ cán bộ quân đội, nhất là cấp chiến dịch, chiến lược đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới được triển khai hết sức sâu rộng, có tính lan tỏa mạnh mẽ, thúc đẩy sự phát triển mọi mặt của Quân đội nhân dân Việt Nam nói chung và Quân khu 9 nói riêng, tạo sự đồng thuận trong nhận thức, nâng cao trách nhiệm chính trị trong tổ chức thực hiện và bảo đảm ổn định đoàn kết thống nhất cao trong các cơ quan, đơn vị.

Xây dựng đội ngũ cán bộ vững mạnh là khâu “then chốt” của nhiệm vụ “then chốt” trong xây dựng quân đội, tăng cường quốc phòng, bảo vệ Tổ quốc, là vấn đề vừa cơ bản, lâu dài vừa cấp thiết hiện nay. Nhận thức sâu sắc vấn đề đó, những năm qua, cấp ủy các cấp đã quán triệt, thực hiện nghiêm túc quan điểm, chủ trương của Đảng, Quân ủy Trung ương về xây dựng đội ngũ cán bộ với nhiều chủ trương, giải pháp đồng bộ, quyết liệt, thiết thực, hiệu quả. Do vậy, “Tuyệt đại đa số cán bộ có bản lĩnh chính trị vững vàng, tuyệt đối trung thành với Đảng, Tổ quốc, nhân dân và chế độ xã hội chủ nghĩa, có phẩm chất đạo đức, ý thức tổ chức kỷ luật tốt, lối sống lành mạnh, tinh thần trách nhiệm cao, đoàn kết khắc phục khó khăn hoàn thành nhiệm vụ trong mọi tình huống, thực sự là lực lượng nòng cốt trong Quân đội nhân dân Việt Nam”, đáp ứng yêu cầu xây dựng quân đội “Cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại”, hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ được giao. Đây là bước tiến quan trọng trong đổi mới tư duy của Quân đội nhân dân Việt Nam và Quân khu 9 trong bối cảnh mới, trước yêu cầu, nhiệm vụ mới.

Tuy nhiên, trong giai đoạn vừa qua, một số cán bộ ở một số đơn vị trong Quân khu 9 vẫn chưa nhận thức rõ tính cấp bách của việc phát triển tư duy sáng tạo. Trong tổ chức huấn luyện, công tác tham mưu, một số cán bộ vẫn giữ lối làm việc cũ, ít nghiên cứu sáng kiến, ngại thay đổi phương pháp. Ở một số đơn vị, công tác tuyên truyền, giáo dục về đổi mới tư duy chưa sâu, việc đánh giá, khen thưởng sáng kiến còn hạn chế nên cán bộ chưa thực sự coi đó là động lực để phấn đấu, rèn luyện. Tình hình trên đặt ra yêu cầu cấp thiết là phải có nhận thức đầy đủ, sâu sắc về sự cần thiết phát triển năng lực tư duy sáng tạo cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp chiến thuật ở Quân khu 9, Bộ Quốc phòng hiện nay.

Hai là, sự bất cập giữa yêu cầu đổi mới chương trình, nội dung, hình thức, phương pháp với thực tế giáo dục, đào tạo, bồi dưỡng cán bộ nhằm phát triển năng lực tư duy sáng tạo cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp chiến thuật ở Quân khu 9. Trong bối cảnh toàn Đảng, toàn quân đang triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, Nghị quyết 109-NQ/QUTW của Quân ủy Trung ương về xây dựng đội ngũ cán bộ quân đội trong tình hình mới, yêu cầu đặt ra là phải đổi mới toàn diện chương trình, nội dung, hình thức và phương pháp giáo dục, đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, nhất là cán bộ chủ chốt cấp chiến thuật. Đây là lực lượng trực tiếp lãnh đạo, chỉ huy đơn vị cơ sở, đòi hỏi năng lực tư duy sáng tạo cao, khả năng vận dụng linh hoạt tri thức quân sự vào thực tiễn.

Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI, về “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo” nêu rõ: "Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học".

Tuy nhiên, hiện nay, thực tiễn giáo dục, đào tạo, bồi dưỡng cán bộ ở Quân khu 9, Bộ Quốc phòng cho thấy còn nhiều bất cập, chưa theo kịp yêu cầu đổi mới, dẫn đến hiệu quả phát triển năng lực tư duy sáng tạo cho cán bộ chưa cao. Hiện nay, mặc dù các cơ sở giáo dục nói chung và các trường thuộc hệ thống Quân đội nhân dân Việt Nam nói riêng đã rất chú trọng đến phát triển năng lực của người học, thay đổi cách giảng dạy từ truyền thụ tri thức một cách thụ động, máy móc sang phát triển năng lực tự học, tự nghiên cứu, tích cực tương tác với người học, tuy nhiên vẫn còn chưa thực sự được áp dụng một cách bài bản và phổ biến. Giảng viên, báo cáo viên vẫn chưa thực sự thay đổi được cung cách, phương pháp truyền thụ phù hợp nên chưa thể phát huy tối đa các năng lực mà đặc biệt là năng lực tư duy sáng tạo của người học. Bên cạnh đó, việc đổi mới chương trình, nội dung của đào tạo, bồi dưỡng vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu của thực tiễn đặt ra. Việc kiểm tra, đánh giá còn nặng về ghi nhớ kiến thức, ít yêu cầu học viên vận dụng, đề xuất giải pháp mới. Hệ quả của sự bất cập này là quá trình bồi dưỡng chưa khơi dậy mạnh mẽ được tư duy sáng tạo ở cán bộ; nhiều cán bộ sau khi học xong vẫn còn lúng túng khi xử lý tình huống mới, chưa thật sự tự tin đổi mới phương pháp công tác ở đơn vị.

Sự bất cập giữa yêu cầu đổi mới chương trình, nội dung, hình thức, phương pháp giáo dục với thực tế bồi dưỡng cán bộ ở Quân khu 9 hiện nay là vấn đề nổi bật, tác động trực tiếp đến việc phát triển tư duy sáng tạo cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp chiến thuật. Nếu không khắc phục kịp thời, đội ngũ này sẽ khó đáp ứng được đòi hỏi của chiến tranh hiện đại và nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.

Ba là, sự bất cập giữa yêu cầu xây dựng môi trường dân chủ trong học tập nâng cao trình độ, trong nghiên cứu khoa học, dân chủ trong môi trường làm việc với những rào cản đối với phát triển năng lực tư duy sáng tạo cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp chiến thuật ở Quân khu 9. Trong bối cảnh đổi mới và hội nhập sâu rộng, Đảng và quân đội ta luôn khẳng định: phát huy dân chủ trong học tập, nghiên cứu khoa học và trong môi trường làm việc là yếu tố quan trọng để khơi dậy trí tuệ tập thể, phát huy năng lực tư duy sáng tạo của cán bộ các cấp. Đặc biệt, với đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp chiến thuật là lực lượng trực tiếp lãnh đạo, chỉ huy đơn vị thì môi trường dân chủ lại càng cần thiết để họ tự tin đề xuất, thử nghiệm, đổi mới phương pháp huấn luyện, lãnh đạo, quản lý. Trong những năm qua, Đảng ta đã ban hành nhiều nghị quyết, như Nghị quyết Trung ương 5 khóa IX, Nghị quyết Trung ương 5 khóa X. Đặc biệt, Bộ Chính trị khóa XI đã ban hành Quy định số 285-QĐ/TW, ngày 25-4-2015, về "Dân chủ trong nghiên cứu lý luận chính trị trong các cơ quan đảng, nhà nước". Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XI yêu cầu phải "tạo môi trường dân chủ thảo luận, tranh luận khoa học, khuyến khích tìm tòi, sáng tạo, phát huy trí tuệ của cá nhân và tập thể trong nghiên cứu lý luận. Khẩn trương ban hành quy chế dân chủ trong nghiên cứu lý luận chính trị".

Trong hoạt động nghiên cứu lý luận, nghiên cứu khoa học hiện nay, cần phát huy được yếu tố dân chủ để từ đó làm tiền đề cho phát triển tư duy khoa học, tư duy sáng tạo. Nếu không có môi trường học thuật, nghiên cứu dân chủ thì chắc chắn việc phát triển tư duy sáng tạo cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp chiến thuật ở Quân khu 9 Bộ Quốc phòng hiện nay sẽ còn gặp rất nhiều trở ngại.

Đối với cán bộ chủ chốt cấp chiến thuật ở Quân khu 9 hiện nay, cần tạo không khí dân chủ, khuyến khích học viên đặt câu hỏi, tranh luận, phản biện, đề xuất phương pháp huấn luyện mới. Dân chủ giúp người học chủ động lĩnh hội và sáng tạo tri thức trong các hoạt động đào tạo, bồi dưỡng.

Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy, bên cạnh những chuyển biến tích cực, vẫn tồn tại nhiều rào cản về cơ chế, thói quen, tâm lý trong môi trường học tập, nghiên cứu và làm việc, khiến việc phát triển năng lực tư duy sáng tạo chưa đạt yêu cầu. Từ đó nảy sinh sự bất cập giữa yêu cầu khách quan về dân chủ và thực trạng hiện hữu. Ở một số đơn vị, cán bộ cấp trên quen chỉ đạo theo lối “một chiều”, ít tạo điều kiện cho cấp dưới phản biện hay thử nghiệm sáng kiến. Không khí trao đổi ý tưởng ở một số đơn vị còn dè dặt. Một bộ phận cán bộ cấp chiến thuật chưa mạnh dạn phát biểu ý kiến mới, sợ bị đánh giá là trái quy định hoặc sợ thất bại. Sự bất cập này dẫn đến hệ quả là tư duy sáng tạo của cán bộ phát triển chậm, cán bộ có ý tưởng mới đôi khi không dám đề xuất, không được bảo vệ hoặc không được nuôi dưỡng để thành sáng kiến ứng dụng trong thực tiễn.

Nhìn chung, sự bất cập giữa yêu cầu xây dựng môi trường dân chủ với những rào cản thực tế đang cản trở quá trình phát triển năng lực tư duy sáng tạo của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp chiến thuật ở Quân khu 9 là vấn đề cấp bách. Nếu không xây dựng được môi trường dân chủ, cởi mở thì khó có thể bồi dưỡng được những cán bộ dám nghĩ, dám làm, dám đột phá.

Bốn là, sự bất cập giữa yêu cầu nâng cao tính tích cực, tự giác, sáng tạo với những hạn chế, không nhất quán trong tự học, tự phát triển, tự nâng cao trình độ của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp chiến thuật ở Quân khu 9. Trong giai đoạn đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế sâu rộng, Quân đội nhân dân Việt Nam đang thực hiện mục tiêu xây dựng quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại, đáp ứng yêu cầu bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới. Cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại cùng với công nghệ số phát triển đã tạo ra những điều kiện thuận lợi cho vấn đề học tập, nghiên cứu khoa học. Sự bùng nổ của công nghệ thông tin tạo đà thuận lợi cho việc tự học, tự bồi dưỡng, nâng cao năng lực, chuyên môn, nghiệp vụ cho người học nói chung và đội ngũ cán bộ nói riêng. Đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp chiến thuật được đặt ra yêu cầu phải tích cực, tự giác, sáng tạo trong học tập, rèn luyện, nghiên cứu khoa học và không ngừng tự học, tự phát triển, tự nâng cao trình độ của bản thân. Tính tích cực, tự giác và sáng tạo không chỉ là đòi hỏi khách quan của sự phát triển khoa học quân sự mà còn là tiêu chí quan trọng để hình thành và bồi dưỡng năng lực tư duy sáng tạo, nâng cao chất lượng lãnh đạo, chỉ huy, sẵn sàng chiến đấu.

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn quan tâm đến vấn đề tự học tập, tự rèn luyện, bản thân Người là tấm gương mẫu mực. Người đánh giá, tự học, tự rèn, tự tu dưỡng cũng giống như "mài ngọc, luyện vàng", ngọc càng mài càng sáng, vàng càng luyện càng trong. Người chỉ ra rằng: "Năng lực của con người không phải hoàn toàn do tự nhiên mà có, mà một phần lớn do công tác, do tập luyện mà có". Người thường xuyên nhắc nhở cán bộ, đảng viên phải tích cực tự học, tự rèn, tự tu dưỡng thông qua công việc hàng ngày và thực tiễn đấu tranh cách mạng để trau dồi trí tuệ, củng cố lập trường, nâng cao đạo đức cách mạng. Đảng và Nhà nước ta đã ban hành nhiều văn bản nhằm đẩy mạnh vấn đề tự học tập, bồi dưỡng và rèn luyện cho đội ngũ cán bộ như: Kết luận số 21-KL/TW, ngày 25-10-2021, của Ban Chấp hành Trung ương (Hội nghị Trung ương 4 khóa XIII) về đẩy mạnh xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị; kiên quyết ngăn chặn, đẩy lùi, xử lý nghiêm cán bộ, đảng viên suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, biểu hiện "tự diễn biến", "tự chuyển hóa" đặt ra nhiệm vụ "xây dựng chế độ học tập, bồi dưỡng lý luận chính trị định kỳ, thường xuyên đối với cán bộ lãnh đạo, quản lý". Nghị quyết số 04-NQ/TW, Hội nghị Trung ương 4 khóa XII yêu cầu "có kế hoạch học tập, bồi dưỡng nâng cao trình độ lý luận bắt buộc hằng năm đối với cán bộ, đảng viên gắn với việc cung cấp thông tin, cập nhật kiến thức mới phù hợp từng đối tượng, từng cấp, từng ngành, từng địa phương"…

Trong giai đoạn hiện nay, sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc đang đặt ra những yêu cầu mới, với những nhiệm vụ mới, những thách thức mới, nếu họ không tích cực tự học, tự rèn, tự tu dưỡng; không ngừng nâng cao toàn diện cả phẩm chất và năng lực, thì cán bộ nói chung và cán bộ chủ chốt cấp chiến thuật ở Quân khu 9, Bộ Quốc phòng sẽ không đủ sức vượt qua mọi khó khăn thách thức để thực hiện thắng lợi mọi nhiệm vụ trên cương vị chức trách được giao.

Tuy nhiên, thực tế ở Quân khu 9 hiện nay cho thấy vẫn tồn tại nhiều hạn chế, bất cập trong quá trình tự học, tự phát triển của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp chiến thuật. Một bộ phận cán bộ chưa hình thành được thói quen học tập suốt đời, việc tự học còn mang tính phong trào, đối phó, chủ yếu tập trung vào những thời điểm chuẩn bị kiểm tra. Nhiều cán bộ học tập nhưng chưa gắn chặt với thực tiễn công tác, còn nặng về lý thuyết, ít tìm tòi, cải tiến để áp dụng sáng tạo trong huấn luyện, quản lý đơn vị. Tâm lý ngại đổi mới, ngại thử nghiệm vẫn xuất hiện, một số cán bộ chưa mạnh dạn đề xuất sáng kiến, còn ỷ lại vào cấp trên. Việc khai thác công nghệ thông tin, tiếp cận học liệu mở, thư viện số, các nguồn tri thức mới trên môi trường mạng chưa trở thành thói quen phổ biến. Cơ chế khen thưởng, động viên đối với hoạt động tự học, tự nghiên cứu chưa thật sự rõ ràng, thiếu sức hút, dẫn đến thiếu động lực nội tại thúc đẩy cán bộ phấn đấu liên tục.

Những hạn chế trên đã tạo ra khoảng cách giữa yêu cầu và thực tế. Yêu cầu của Đảng và quân đội đòi hỏi cán bộ phải học tập suốt đời, chủ động cập nhật tri thức, nâng cao năng lực sáng tạo, nhưng thực tế cho thấy nhiều cán bộ học tập thiếu nhất quán, còn bảo thủ trong tư duy, chưa chủ động phát triển năng lực, ít khai thác công nghệ hiện đại phục vụ học tập. Sự bất cập này nếu kéo dài sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng huấn luyện, khả năng sẵn sàng chiến đấu và xây dựng đơn vị, làm chậm quá trình hình thành đội ngũ cán bộ có năng lực tư duy sáng tạo, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới.

Nguyên nhân của sự bất cập trên xuất phát cả từ yếu tố chủ quan và khách quan. Về chủ quan, một số cán bộ chưa nhận thức đầy đủ tầm quan trọng của việc tự học, chưa xây dựng được kế hoạch, mục tiêu học tập rõ ràng, chưa có phương pháp tự học hiệu quả. Về khách quan, cơ sở vật chất, học liệu ở một số nơi còn thiếu, nhiệm vụ huấn luyện nặng nề khiến cán bộ ít có thời gian tự nghiên cứu, trong khi cơ chế khuyến khích, đánh giá kết quả tự học còn hạn chế, chưa tạo được động lực mạnh mẽ.

Việc nâng cao tính tích cực, tự giác, sáng tạo trong tự học, tự phát triển của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp chiến thuật ở Quân khu 9 vừa là yêu cầu khách quan, vừa là giải pháp quan trọng để xây dựng quân đội vững mạnh trong tình hình mới. Khắc phục sự bất cập hiện nay là nhiệm vụ cấp thiết, góp phần nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, bảo đảm cho Quân khu 9 luôn hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ mà Đảng, Nhà nước và nhân dân giao phó./.