Khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số: Đột phá đưa đất nước bước vào kỷ nguyên giàu mạnh, thịnh vượng

Tham dự buổi lễ, có Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Chí Dũng; các đồng chí lãnh đạo ban, bộ, ngành trung ương và địa phương, đại diện các tổ chức quốc tế, viện nghiên cứu, trường đại học, doanh nghiệp công nghệ cao, nhà sáng chế, cộng đồng nhà khoa học trong và ngoài nước.

Phát biểu tại buổi lễ, Phó Thủ tướng Nguyễn Chí Dũng điểm lại sự kiện: 62 năm trước, vào ngày 18-5-1963, Chủ tịch Hồ Chí Minh kính yêu đã gặp mặt giới trí thức, nhấn mạnh tầm quan trọng của khoa học phải xuất phát từ thực tiễn sản xuất và quay trở lại phục vụ nhân dân, phục vụ mục tiêu cao cả là xây dựng chủ nghĩa xã hội và nâng cao đời sống nhân dân. Theo Phó Thủ tướng Chính phủ, lời dạy ấy, bình dị mà sâu sắc, đã trở thành kim chỉ nam xuyên suốt các giai đoạn phát triển của đất nước.

Đảng và Nhà nước ta luôn nhất quán quan điểm: Phát triển và ứng dụng khoa học, công nghệ là quốc sách hàng đầu, là một trong những động lực quan trọng nhất để phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ Tổ quốc. Các nội dung này đã được khẳng định trong Văn kiện Đại hội XIII của Đảng và tiếp tục được khẳng định, nhấn mạnh tại các văn kiện đang chuẩn bị cho Đại hội XIV của Đảng sắp tới. Theo đó, khoa học, công nghệ được xác định là một đột phá quan trọng hàng đầu, là động lực chính để cơ cấu lại nền kinh tế, xác lập mô hình tăng trưởng mới và đưa Việt Nam trở thành nước phát triển, có thu nhập cao vào năm 2045.

Nhìn lại chặng đường vừa qua, chúng ta có quyền tự hào về những đóng góp to lớn của khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, từ những sáng kiến kỹ thuật phục vụ chiến trường đến các công trình xây dựng quan trọng, từ việc bảo đảm an ninh lương thực đến chủ động sản xuất vaccine, từ những nghiên cứu khoa học cơ bản đạt tầm khu vực, quốc tế đến sự bứt phá mạnh mẽ trong Chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu trong suốt giai đoạn vừa qua. Đặc biệt, khoa học xã hội và nhân văn đã góp phần quan trọng trong việc làm sáng tỏ lý luận, cung cấp cơ sở khoa học cho hoạch định đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước; đồng thời, khẳng định bản sắc văn hóa, giá trị của con người Việt Nam. Những thành tựu đó là minh chứng sống động cho trí tuệ, lòng say mê và tinh thần cống hiến của đội ngũ trí thức Việt Nam.

Thế giới đang bước vào một giai đoạn chuyển đổi sâu sắc, với những bước tiến vũ bão của AI, dữ liệu lớn, IOT, công nghệ sinh học, năng lượng mới và đặc biệt là xu hướng chuyển đổi xanh, chuyển đổi số toàn cầu. Đây là những thách thức to lớn, nhưng đồng thời là cơ hội vàng để Việt Nam bứt phá, bắt kịp, tiến cùng và vượt lên.

Trong bối cảnh đó, khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo không chỉ là động lực tăng trưởng kinh tế, mà còn là nền tảng để xây dựng một Việt Nam thịnh vượng; là công cụ chiến lược để nâng cao năng suất lao động, bảo vệ môi trường, ứng phó biến đổi khí hậu và nâng cao chất lượng đời sống của nhân dân.

Phát huy tinh thần đó, trong thời gian tới, Phó Thủ tướng đề nghị các ban, bộ, ngành, địa phương và cộng đồng các chuyên gia, nhà khoa học tập trung triển khai đồng bộ các nhiệm vụ, giải pháp đột phá sau:

Thứ nhất, tiếp tục hoàn thiện thể chế để tạo hành lang pháp lý thông thoáng, minh bạch, “cởi trói” cho lĩnh vực khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Đặc biệt, cần sớm thể chế hóa Nghị quyết số 57-NQ/TW, ngày 22-12-2024, của Bộ Chính trị, “Về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia”, nhất là các dự án luật, chính sách mà Kỳ họp thứ 9 Quốc hội khóa XV đang xem xét, thông qua để đưa thể chế thực sự trở thành “cầu nối”, “đòn bẩy” để khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo lan tỏa vào mọi mặt đời sống kinh tế - xã hội.

Thứ hai, phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia theo hướng toàn diện, đặc biệt cần quan tâm thúc đẩy các mô hình hợp tác công - tư và có định hướng, hỗ trợ thực chất để đưa người dân, doanh nghiệp trở thành trung tâm của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia theo đúng tinh thần của Nghị quyết số 57-NQ/TW và Nghị quyết số 68-NQ/TW, ngày 4-5-2025, của Bộ Chính trị, “Về phát triển kinh tế tư nhân”.

Thứ ba, thúc đẩy các hoạt động nghiên cứu cơ bản để tiến tới làm chủ các công nghệ chiến lược, công nghệ lõi; trong đó, Nhà nước cần giữ vai trò dẫn dắt, “đầu tư mồi” để thúc đẩy phát triển các lĩnh vực phù hợp với xu hướng phát triển của thế giới mà Việt Nam có tiềm năng, như AI, bán dẫn, công nghệ sinh học hay năng lượng mới,…

Thứ tư, tiếp tục phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực khoa học, công nghệ, đặc biệt cần có cơ chế đãi ngộ xứng đáng, tạo lập môi trường làm việc thuận lợi, trao quyền tự chủ và trách nhiệm cho các nhà khoa học, đặc biệt là các nhà khoa học trẻ, đội ngũ trí thức người Việt Nam ở nước ngoài, đóng góp cho lĩnh vực khoa học, công nghệ trong nước.

Thứ năm, thúc đẩy ứng dụng khoa học, công nghệ trong mọi lĩnh vực của đời sống kinh tế. Coi đầu tư cho khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là yếu tố sống còn của nền hành chính công và của doanh nghiệp, là công cụ then chốt để nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế, để đáp ứng được các nhu cầu phát triển trong giai đoạn tới đây của đất nước.

Thứ sáu, đẩy mạnh ngoại giao khoa học, chủ động hội nhập quốc tế sâu rộng về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Tranh thủ những tri thức, công nghệ tiên tiến của thế giới; tham gia tích cực vào các mạng lưới nghiên cứu toàn cầu để từng bước tham gia xây dựng các quy tắc, tiêu chuẩn quốc tế. Thời gian tới, ngoại giao khoa học phải là biểu hiện của một quốc gia biết lắng nghe bằng lý trí và đối thoại bằng tri thức, đưa khoa học Việt Nam vươn ra thế giới và là cầu nối mang các giá trị tinh hoa của thế giới đến với Việt Nam.

Thứ bảy, tăng cường vai trò của tiêu chuẩn, đo lường và chất lượng để đáp ứng yêu cầu hội nhập, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, nâng cao vị thế của hàng hóa Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Thứ tám, khơi dậy niềm đam mê khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trong toàn xã hội. Cần tuyên truyền mạnh mẽ hơn nữa về vai trò, ý nghĩa của khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; tôn vinh các nhà khoa học, các sáng kiến, mô hình thành công, tạo động lực và truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ. Qua đó, đưa Ngày Khoa học và công nghệ Việt Nam thực sự là ngày hội của toàn dân - nơi mà mỗi người dân, doanh nghiệp đều có thể đóng góp và thụ hưởng thành quả của khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Phó Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Chí Dũng tin tưởng rằng, với sự lãnh đạo của Đảng, sự vào cuộc quyết liệt của cả hệ thống chính trị và đặc biệt là sự đóng góp của đội ngũ các nhà khoa học, cộng đồng doanh nghiệp, toàn xã hội, chúng ta nhất định sẽ thực hiện thắng lợi các mục chiến lược về phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, tạo nền tảng vững chắc để đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Trong công cuộc đó, Phó Thủ tướng Chính phủ cũng tin tưởng rằng, với truyền thống 66 năm xây dựng và phát triển, cùng với đội ngũ cán bộ khoa học đầy tâm huyết và năng lực, Bộ Khoa học và Công nghệ sẽ tiếp tục là ngọn cờ đầu trong sự nghiệp đột phá chiến lược, đưa Việt Nam tiến bước vững chắc trên con đường trở thành quốc gia phát triển, có thu nhập cao, giàu mạnh, hùng cường và thịnh vượng vào năm 2045.

Phát biểu tại sự kiện, đồng chí Nguyễn Mạnh Hùng, Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ cho rằng, khoa học không chỉ nằm trong phòng thí nghiệm, trên trang sách, mà phải đi vào cuộc sống, giải những bài toán lớn của quốc gia, mang lại ấm no, hạnh phúc cho nhân dân.

Theo đồng chí Nguyễn Mạnh Hùng, chúng ta đang sửa Luật Khoa học và Công nghệ thành Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo để thể chế hóa các định hướng, chủ trương, chính sách mới của Đảng và Nhà nước. Tại đây, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ đã chia sẻ 10 đổi mới mạnh mẽ, mang tính cách mạng của Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, như khoa học, công nghệ là nền của một quốc gia; khoa học, công nghệ phải hướng tới đổi mới sáng tạo, để nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh và nâng cao chất lượng cuộc sống người dân; đổi mới mạnh mẽ trong tư duy quản lý, từ kiểm soát quy trình và đầu vào như hóa đơn, chứng từ chi tiết, sang quản lý kết quả và hiệu quả đầu ra, chấp nhận rủi ro gắn với quản trị rủi ro; chuyển từ một quốc gia sử dụng công nghệ lõi sang làm chủ các công nghệ chiến lược; tập trung vào một chiều mới là lấy thị trường, định hướng sản phẩm làm động lực, làm định hướng cho phát triển công nghệ, xác định các bài toán nghiên cứu liên quan; chuyển nghiên cứu cơ bản về các cơ sở giáo dục đại học; chuyển trọng tâm phát triển công nghệ về doanh nghiệp; cân bằng nghiên cứu khoa học tự nhiên và nghiên cứu khoa học xã hội.

Chủ đề năm nay là “Khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số: Đột phá đưa đất nước bước vào kỷ nguyên giàu mạnh, thịnh vượng”, thể hiện quyết tâm và tầm nhìn chiến lược của Đảng, Nhà nước và toàn ngành khoa học và công nghệ về vai trò cốt lõi của tri thức, công nghệ và đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong hành trình phát triển đất nước.

Tại lễ kỷ niệm, Bộ Khoa học và Công nghệ đã chính thức công bố Chương trình hành động và sứ mệnh mới của Quỹ Phát triển khoa học, công nghệ quốc gia (NAFOSTED) - một thiết chế tài trợ khoa học được tái cấu trúc nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, giảm thủ tục hành chính và tạo điều kiện thuận lợi tối đa cho các tổ chức, cá nhân thực hiện nhiệm vụ khoa học, công nghệ.

Đặc biệt, 10 nhóm tiêu biểu đến từ các viện nghiên cứu, trường đại học, doanh nghiệp và nhà sáng chế đã cùng nhau cam kết triển khai các công trình nghiên cứu và ứng dụng khoa học, công nghệ trọng điểm, hướng đến các lĩnh vực ưu tiên, như nghiên cứu sản xuất thuốc điều trị ung thư theo cơ chế di truyền; phát triển chip AI ứng dụng cho thiết bị thông minh tại biên (Edge-AI); thiết kế máy móc phục vụ nông nghiệp tuần hoàn; làm chủ công nghệ y tế tiên tiến như nút mạch não và hỗ trợ tim; sản xuất phần mềm trí tuệ nhân tạo ngôn ngữ tiếng Việt “Make in Vietnam”.

Đây là lần đầu tiên một lễ công bố cam kết khoa học quy mô quốc gia được tổ chức đồng thời giữa các nhà khoa học, nhà sáng chế và doanh nghiệp cho thấy tính thực chất và định hướng ứng dụng mạnh mẽ của ngành khoa học, công nghệ trong giai đoạn phát triển mới./.